Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας (Α, Β, Γ Γυμνασίου)
back next

EIΣAΓΩΓH

Για την καλύτερη προσέγγιση και κατανόηση της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής, ιδιαίτερα της ιστορικής παρουσίασης των γραμματειακών ειδών, που αποτελεί και το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου, κρίθηκε απαραίτητο να δοθούν συνοπτικά κάποιες διευκρινήσεις.

Έτσι, με τον όρο Αρχαία Ελληνική Γραμματεία εννοούμε το σύνολο των γραπτών μνημείων της ελληνικής αρχαιότητας που αποτελούν εκδηλώσεις ανώτερης πνευματικής δημιουργίας.

Αυτά τα γραπτά μνημεία τα διακρίνουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

Ποιητικά έργα (ποίηση: δημιούργημα, όπου κυριαρχεί η φαντασία και το συναίσθημα και γι' αυτό προηγήθηκε του πεζού λόγου). Εξελικτικά καλλιεργήθηκαν τρία είδη ποίησης, που το καθένα χαρακτηρίζει την εποχή του και υποδιαιρείται σε άλλα επιμέρους:

ηρωικό έπος

διδακτικό έπος

ελεγεία

επίγραμμα

ίαμβος

μέλος

χορική ποίηση

τραγωδία

κωμωδία

σατυρικό δράμα

Ποίηση

επική ποίηση

λυρική ποίηση

δραματική ποίηση

Στα αρχαία ελληνικά ποιητικά έργα το μέτρο εξασφαλιζόταν με την εναλλαγή μακρόχρονων και βραχύχρονων συλλαβών (προσωδία < προς + ᾠδή) και όχι με την εναλλαγή τονισμένων και άτονων συλλαβών, όπως συμβαίνει με την παραδοσιακή νεοελληνική ποίηση.

Πεζά έργα (πεζός λόγος: μεταγενέστερο δημιούργημα, όπου κυριαρχεί η κρίση). Και στον πεζό λόγο καλλιεργήθηκαν τρία γενικά είδη:

Πεζός λόγος

Ιστορία

Φιλοσοφία

Pητορική

Γλώσσα: Η γλώσσα των κειμένων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών και παρουσιάζει διάφορες μορφές- διαλέκτους, ανάλογα με τα ελληνικά φύλα (Ιώνων, Αχαιών και Δωριέων) που τη χρησιμοποίησαν, την περιοχή και την εποχή. Διαμορφώθηκαν, έτσι, τέσσερις διάλεκτοι1:

Iωνική 

Είναι η γλώσσα κυρίως της επικής ποίησης, αλλά και του επιγράμματος, της ελεγείας καθώς και των πρώτων πεζογράφων. Μερικά βασικά χαρακτηριστικά της: η αντί α (π.χ. Ἀθήνη), ασυναίρετοι τύποι (π.χ. κινέω, ποιέων), τα ψιλά σύμφωνα (π.χ. δέκομαι = δέχομαι· ἀπίκετο = ἀφίκετο).

Aχαϊκή-Αιολική

Είναι η γλώσσα των Αχαιών και των Aιολέων, καθώς και η γλώσσα της μελικής ποίησης (Αλκαίος, Σαπφώ κ.ά.). Μερικά βασικά χαρακτηριστικά της: τα συνηρημένα ρήματα σχηματίζονται σε -μι (π.χ. κάλημι αντί καλέω), ο τόνος ανεβαίνει προς την αρχή της λέξης (π.χ. χείμων, ἄγαθος), διατηρούνται τα διπλά ένρινα και υγρά μετά την αφομοίωση (π.χ. κρίννω, ἔστελλα).

Δωρική

Είναι η γλώσσα των Δωριέων και των δωρικών αποικιών της N. Iταλίας, της Σικελίας και της Kυρηναϊκής, και η γλώσσα της χορικής ποίησης. Μερικά βασικά χαρακτηριστικά της: διατηρεί το παλιό ινδοευρωπαϊκό α και δεν το τρέπει σε η, όπως η ιωνική-αττική (π.χ. μάτηρ, Ἀθάνα), χρησιμοποιεί την κατάληξη -μες στα ρήματα αντί -μεν (π.χ. φέρομες), συναιρεί το α+ω σε α (π.χ. πολιτᾶν αντί πο-λιτῶν), χρησιμοποιεί συνηρημένο μέλλοντα, που λέγεται δωρικός (π.χ. θεραπευσῶ, παιξοῦμαι).

Aττική

Προήλθε από την ιωνική και είναι η κατεξοχήν ελληνική διάλεκτος στην οποία γράφουν όλοι οι γνωστοί συγγραφείς της αρχαιότητας από τον 5ο αι. π.Χ. Είναι η γλώσσα της ιστορίας, του δράματος, της φιλοσοφίας, των ρητόρων. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της σε σχέση με την ιωνική: α αντί η (π.χ. χώρα), ττ αντίσσ (π.χ. θάλαττα), ρρ αντί ρσ (π.χ. θαρρῶ αντί θαρσῶ), σταθερή χρήση της συναίρεσης και της αύξησης. Η αττική διάλεκτος διακρίνεται σε αρχαία και νέα (στην αρχαία, π.χ., χρησιμοποιούνται οι προθέσεις ἐς και ξύν αντί των εἰς και σύν της νέας).

Διάλεκτος συγγενής με τη Δωρική και την Αιολική ομιλούνταν και στη Μακεδονία, όπου στα μέσα του 5ου π. Χ. αιώνα επισημοποιήθηκε η αττική διάλεκτος στην αυλή των Μακεδόνων Βασιλέων. Η κυριαρχία των Μακεδόνων και του Μ. Αλεξάνδρου συνέβαλε στην εξάπλωση της αττικής διαλέκτου σε μια τεράστια γεωγραφική έκταση.

Kοινή

Xρησιμοποιείται στα μετακλασικά χρόνια (από το 300 π.Χ. περίπου), στην αλεξανδρινή (323-31 π.X.) και τη ρωμαϊκή εποχή (31 π.X - 395 μ.X.). Με τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου έγινε γλώσσα διεθνής για όλες τις ανάγκες: διοίκηση, λογοτεχνία, συναλλαγές, καθημερινή επικοινωνία. Είναι μια γλώσσα απλοποιημένη, κοινόχρηστη, η οποία διαμορφώθηκε με βάση την αττική διάλεκτο, με στοιχεία και από τις άλλες διαλέκτους, κυρίως ιωνικά. Με την κοινή απλοποιούνται η προφορά, η σύνταξη, η κλίση (π.χ. εξαφανίζονται η συζυγία των εις -μι ρημάτων και, σιγά–σιγά, η ευκτική και το απαρέμφατο). Είναι η γλώσσα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Η σημερινή νεοελληνική γλώσσα αποτελεί συνέχεια και μετεξέλιξη της κοινής.

Οι αρχαίες διάλεκτοι
κατά γεωγραφικές περιοχές στη μητροπολιτική Ελλάδα

Οι αρχαίες διάλεκτοι <br> κατά γεωγραφικές περιοχές στη μητροπολιτική Ελλάδα


1. H Aρκαδοκυπριακή μαρτυρείται μόνο σε επιγραφές.