3η ΣKHNH (στ. 1813-1864) |
|
|
ΔΙΟΣΚΟYΡΟΙ1 |
Της χώρας βασιλιά, Θεοκλύμενε, άκου·
συγκράτησε τον άπρεπο θυμό σου· |
|
Η Εμφανιση
των Διοσκουρων
|
|
οι Διόσκουροι μιλούν,2 οι γιοι της Λήδας,
τ' αδέλφια της Ελένης που 'χει φύγει
απ' το παλάτι σου· γραφτό δεν ήταν
γυναίκα σου να γίνει· μη θυμώνεις.
Η κόρη της Νηρηίδας, η αδελφή σου |
1815 |
|
Θεονόη, δε σ' αδικεί που δείχνει σέβας
στους νόμους των θεών3 και στου γονιού σου
τις δίκαιες εντολές. Όριζε η μοίρα
στο σπίτι σου να μείνει ως τώρα μόνο·
όταν συθέμελα την Τροία γκρεμίσαν, |
1820 |
|
τ' όνομα της Ελένης4 δε χρειαζόταν
στους θεούς άλλο· πρέπει αυτή να ζήσει
με τον παλιό της άντρα και μαζί του
στο σπιτικό της να γυρίσει πίσω.
Λοιπόν στην αδελφή σου μην υψώσεις |
1825 |
|
|
το μαύρο5 σου σπαθί και να το ξέρεις
πως φρόνιμα έχει πράξει. Την Ελένη,
αφού θεούς μας έκαμεν ο Δίας,
θα 'χαμε σώσει από καιρό· όμως στέκουν
άλλοι θεοί κι η Μοίρα πάνωθέ μας |
1830 |
|
|
κι έτσι το θέλησαν· αυτά για σένα·6
στην αδελφή μας τούτα προφητεύω:7
Πήγαινε με τον άντρα σου και πρίμος
αγέρας θα φυσάει·8 από κοντά σας,
εμείς, τα δυο σου αδέλφια, θα βοηθούμε, |
1835 |
|
|
στο κύμα καβαλάρηδες, να φτάσεις
στη Σπάρτη. Κι όταν πια θα τελειώσουν
οι μέρες της ζωής σου και πεθάνεις,
θεά θα ονομαστείς κι απ' τους ανθρώπους,
μαζί με μας, θα δέχεσαι θυσίες |
1840 |
|
|
και δώρα,9 όπως έχει ορίσει ο Δίας. |
1845 |
|
-
Πρόκειται για τα αδέλφια της Ελένης, τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη. Στο σηµείο αυτό ένας µόνο από τους δύο θεούς µιλάει.
-
Σύµφωνα µε τη θεατρική σύµβαση, εδώ οι ∆ιόσκουροι αυτοσυστήνονται.
-
Η απόφαση λοιπόν της Θεονόης ταυτίστηκε µε την απόφαση των θεών και ήταν σύµφωνη µε το δίκαιο.
-
Εννοείται το είδωλο της Ελένης που είχε δηµιουργήσει η Ήρα.
-
μαύρο σπαθί είτε µε την έννοια του φονικού, αυτού που φέρνει τον όλεθρο (πρβ. µαύρη µέρα), είτε µε την έννοια του ξίφους που θα βαφτεί στο αίµα.
-
Εννοεί το Θεοκλύµενο.
-
Ο θεός απευθύνεται τώρα στην Ελένη και το Μενέλαο, που βέβαια βρίσκονται πολύ µακριά, µπορούν όµως να ακούσουν τα λόγια του, αφού είναι θεός.
-
Οι ∆ιόσκουροι απαντούν έτσι στην προσευχή του Xορού στο Γ΄Στάσιµο που τους ζήτησαν να στείλουν πρίμο αγέρα (στ. 1644-1645).
-
Αρχαίοι σχολιαστές µάς πληροφορούν ότι γίνονταν θυσίες προς τιµήν της Ελένης. Συγκεκριµένα, οι Αθηναίοι είχαν την τριττύαν θυσίαν προς τιµήν των ∆ιόσκουρων και της Ελένης, οπότε θυσίαζαν τρία ζώα. Επίσης, τη θυσία προς τιµήν των ∆ιόσκουρων ονόµαζαν ξενισμό, γιατί κατά τη διάρκειά της υπέθεταν ότι φιλοξενούσαν τους ∆ιόσκουρους παραθέτοντας γεύµα.
|
Γερανός |
Κι ενώ όλα προμηνύουν μια βίαιη σκηνή, το κλίμα αλλάζει...
- Oι δυο Διόσκουροι, «ως από μηχανής θεός»*, κάνουν την εμφάνισή τους. Συνήθως τον από μηχανής θεό τον βλέπουμε στο θεολογείο*, ένα είδος γερανού.
- Ας φανταστούμε τους Διόσκουρους εδώ. Τι θα άλλαζε κατά τη γνώμη σου, αν εισέρχονταν στο σκηνικό χώρο από μια Πάροδο;
- Μια σύγχρονη βέβαια παράσταση θα μπορούσε να αξιοποιήσει και πολλά άλλα μέσα. Ας δούμε κάποια από αυτά στις διπλανές φωτογραφίες.
Ποια θα επέλεγες; Θα πρότεινες κάποια άλλα;
![Από μηχανής θεός [πηγή: Πύλη της Αρχαίας Ελληνικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Νόησις: Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας]](extras/images/link_ext.png "Από μηχανής θεός [πηγή: Πύλη της Αρχαίας Ελληνικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Νόησις: Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας]")
- Ας φανταστούμε τον Αιγύπτιο βασιλιά και τις γυναίκες του Xορού αυτή την ξεχωριστή στιγμή...
|
Eμφανίσεις «από μηχανής θεού»
Eυριπίδης, Mήδεια (Θ.O.K., 1984,
σκην. M. Bολανάκης) |
| |
Aισχύλος, Eυμενίδες (Aμφιθέατρο,
1986, σκην. Σ. Eυαγγελάτος)
|
|
Διόσκουροι (Z. Kατραμάδας – T. Πανταζής,
K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς) |
- Ο «από μηχανής θεός» συνήθως εμφανίζεται όταν η δράση φτάνει σε αδιέξοδο, για να λύσει τους δραματικούς κόμπους με το μαγικό
του ραβδί.
- Εδώ; Βρισκόμαστε σε αδιέξοδο; Yπάρχουν ακόμη προβλήματα;
- Τι κερδίζει το έργο με την εμφάνιση των Διόσκουρων;
- Ο Θεοκλύμενος μεταστρέφεται.
- Aς εξετάσουμε για ποιο λόγο. Πείστηκε από τα επιχειρήματα περί δικαίου ή υποχωρεί μπροστά στη δύναμη των θεών;
- Ποια συμπεράσματα μπορούμε τώρα πια να βγάλουμε για το ήθος του;
|
|
Τα σκηνικά κοστούμια του κ. Πάτσα ταίριασαν τόσο ωραία με το (από πολλές απόψεις) ουράνιο περιβάλλον, στο οποίο εκεί κατά
το τέλος προστέθηκαν και οι δύο φωτεινές σφαίρες, προφανώς για να συμβολίσουν, πολύ διακριτικά, τους Διόσκουρους στη νέα,
αστρική τους υπόσταση.
Ρωζίτα Σώκου
(Aπό το K. Γεωργουσόπουλος, Oμάδα Θεατρολόγων, Σ. Γώγος, Eπίδαυρος, Tο Aρχαίο Θέατρο, οι Παραστάσεις, Mίλητος) |
|
10. Εννοεί τη Μακρόνησο, το νησί απέναντι απ’ τη νοτιοανατολική ακτή της Aττικής που ονοµαζόταν «Eλένη». Στον Ευριπίδη, το νησί αυτό ήταν ο πρώτος σταθµός που έκανε ο Ερµής µεταφέροντας την Ελένη και γι’ αυτό πήρε το όνοµά του από εκείνη. Συχνά στις τραγωδίες του ο Ευριπίδης παραθέτει αιτιολογικούς µύθους, δηλαδή δικαιολογεί µια λατρεία ή µια ονοµασία µε ένα µύθο που επινοεί. Το ίδιο γίνεται και εδώ, όταν παρουσιάζει τους ∆ιόσκουρους να ερµηνεύουν την ονοµασία του νησιού της Αττικής.
11. Τα νησιά των Μακάρων, σύµφωνα µε τη µυθολογία, βρίσκονται στα όρια της γης, στον Ωκεανό, και εκεί κατοικούσαν οι µεγάλοι ήρωες µετά το θάνατό τους. Tο κλίµα είναι άριστο και οι συνθήκες ζωής παραδείσιες. Στον Όµηρο (δ, 569) ο Μενέλαος θα πήγαινε στα νησιά των Μακάρων, µόνο και µόνο γιατί ήταν σύζυγος της Ελένης, της κόρης του ∆ία· εδώ διαφαίνεται ίσως µια άλλη αντίληψη: ο Μενέλαος θα πάει στον αρχαίο αυτόν παράδεισο, για να ανταµειφθεί για τα βάσανα που τράβηξε στη ζωή του.
12. Κάποιοι µελετητές εξοβελίζουν το στίχο αυτόν, δηλαδή θεωρούν ότι δεν τον έγραψε ο ίδιος ο ποιητής, αλλά ότι είναι µεταγενέστερη προσθήκη, αφού ο Ευριπίδης δεν ήθελε να τονίσει εδώ την αντίθεση ευγενείς – άνθρωποι του λαού. Ο ποιητής, σύµφωνα µε αυτούς τους µελετητές, στους προηγούµενους στίχους (1852-1855) εννοεί ότι οι θεοί δε νιώθουν µίσος για τους καλούς, αφού αυτοί είναι που τραβούνε τα περισσότερα βάσανα. Έτσι και ο Μενέλαος που ταλαιπωρήθηκε τόσο (πολυπλάνητος) θα πάει στα νησιά των Μακάρων.
13. Τέτοιες φράσεις έκαναν κάποιους µελετητές να θεωρήσουν τον Ευριπίδη µισογύνη.
14. Με τον ίδιο τρόπο τελειώνουν κι άλλες τέσσερις τραγωδίες του Ευριπίδη, κάτι που κάνει πολλούς να εξοβελίζουν αυτούς τους στίχους.
|
Η παράσταση τελειώνει και τα πρόσωπα φεύγουν από τη σκηνή.
- Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε αυτή την έξοδο. Οι υποκριτές αποχωρούν, οι γυναίκες του Χορού, το εξόδιο άσμα...
|
- Ας στρέψουμε το βλέμμα μας και στους θεατές... Ας προσέξουμε τα πρόσωπά τους. Με ποια συναισθήματα στέκονται μπροστά στην
άδεια σκηνή;
- H ματιά μας ξαναγυρίζει στο σκηνικό χώρο. Ποια αίσθηση μας δημιουργεί τώρα πια...;
|
H παράσταση τελειώνει |
- Στο έργο μας ακούσαμε ως τώρα το λόγο των δύο ηρώων, της μάντισσας, του βασιλιά, των απλών ανθρώπων... Καθώς το έργο τελειώνει,
ακούγεται και ο λόγος των θεών, που αναφέρεται στην τύχη όλων των ηρώων του έργου μας.
- Ας σταθούμε εδώ και ας προβληματιστούμε για ένα κρίσιμο ζήτημα: Ποιος φαίνεται να καθορίζει τελικά τη ζωή των ανθρώπων;
|
– Ποια απάντηση προκύπτει από το λόγο των Διόσκουρων;
– Ο Χορός συμφωνεί στο εξόδιο άσμα*;
– Το ίδιο το έργο ποια απάντηση δίνει τελικά;
– Eσύ, τι σκέφτεσαι;
Η παράσταση τελείωσε... Μαζί με τους υπόλοιπους θεατές αφήνεις το θέατρο.
Πώς νιώθεις; Τι είναι τώρα πια για σένα αυτή η περίφημη κάθαρση*; |
Mετά την παράσταση |
|
