Πάροδος

ΠΑΡΟΔΟΣ

στ. 372-436 «Aἰὼν δυσαίων τις ἔλαχεν ἔλαχεν»»

Ο θρήνος για την αδυσώπητη μοίρα

AMOIBAIO*³³ (στ. 372-436)
ΕΛE.	Σωστές, καλές μου,³⁴ οι συμβουλές σας· εμπρός, εμπάτε στο παλάτι να μάθετε ποιοι αγώνες		Η Αντιδραση της Ελενης Ποιοι είναι οι φόβοι της Eλένης και πώς τους αντιμετωπίζει ο Xορός; Ποιον όρκο παίρνει η Eλένη;
	με καρτερούν ακόμα.	375
XOP.	Με χαρά δέχομαι το κάλεσμά σου.
ΕΛE.	Ω! μαύρη μέρα. Τάχα ποιο θλιβερό μαντάτο θ' ακούσω η δύστυχη;
XOP.	Μην προμαντεύεις συμφορές κι από τα πριν θρηνολογείς.	380
ΕΛE.	Τι να 'χει πάθει ο δόλιος μου άντρας; Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει,³⁵ το τέθριππό του το άρμα³⁶ και των άστρων
ΕΛE.
	τους δρόμους, ή με τους νεκρούς βαθιά στην κατωγής τη σκοτεινή τους έχει μοίρα;	385
XOP.	Πάντοτε να 'χεις, ό,τι και να γίνει, για τα μελλούμενα καλές ελπίδες.
ΕΛE.	Φωνάζω εσένα, Ευρώτα δροσερέ,³⁷ με τα χλωρά καλάμια, κι όρκο παίρνω σε σένα, αν είναι αλήθεια ο λόγος πως έχει ο άντρας μου χαθεί – ανόητη τάχα φήμη; Πες μου.	390
	Θηλιά θα βάλω στο λαιμό μου φονική ή θάνατο θα βρω, τρυπώντας με κοφτερό μαχαίρι το κορμί μου ποτάμι να χυθεί το αίμα,³⁸ σφαχτάρι³⁹ εγώ στις τρεις θεές	395
	και στον τσοπάνη γιο του Πρίαμου,⁴⁰ που μια φορά κοντά στις στάνες έπαιζε το μονότονο σουραύλι.	400
XOP.	Αλλού να πέσει το κακό, για σε μονάχα η ευτυχία.

Σχολια

33. αμοιβαίο: λυρικός διάλογος ανάµεσα στην Eλένη και το Xορό.

34. H Ελένη χρησιµοποιεί πληθυντικό αριθµό, επειδή η Kορυφαία µιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού.

35. Σε άλλη µετάφραση: Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] / να βλέπει τα τέσσερα τ' άλογα του ήλιου, την πορεία των άστρων; (µτφρ. E. Xατζηανέστης).

36. Σύµφωνα µε τη µυθολογία, ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση µε άρµα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο).

37. Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιµο γι' αυτήν, τον ποταµό της πατρίδας της, τον Eυρώτα. Kαι εµείς στους όρκους µας επικαλούµαστε το θείον.

38. Ο τρόπος της αυτοκτονίας (µε αγχόνη ή µε µαχαίρι), που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341, δεν την ενδιαφέρει πια, καθώς είναι αποφασισµένη να πεθάνει, αν η µαντεία της Θεονόης είναι κακή.

39. H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει µε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες. Έτσι θα στιγµατίσει τις τρεις θεές, που ευθύνονται για την τύχη της.

40. Εννοεί τον Πάρη.

Ας Γινουμε Θεατες

O Χορός, που μπήκε στην ορχήστρα μετά τον Πρόλογο, τώρα αποχωρεί (μεθίσταται).
- Aς φανταστούμε την πορεία που ακολούθησαν οι γυναίκες του Χορού μπαίνοντας και βγαίνοντας από την ορχήστρα και ας τη σημειώσουμε στη διπλανή φωτογραφία.

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης (Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού, 1966)

Aς Εμβαθυνουμε

Ο Xορός συνήθως παρέμενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου. Οι μεταστάσεις*, όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κατά τη διάρκεια της δράσης, είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνονται για δραματικούς λόγους. Στη σκηνή που παρακολουθούμε έχουμε μία από τις ελάχιστες αυτές μεταστάσεις.
- Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού;
- Ποιες δραματικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του Χορού από την ορχήστρα;
Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη. Και όμως παραμένει στη σκηνή για λίγο.
- Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγμό της;
- Ποια συναισθήματα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση;

Eλένη (Ά. Πασπάτη, Eυριπίδης Oρέστης, Eθνικό Θέατρο, 1982)

Eλένη (Ά. Πασπάτη, Eυριπίδης Oρέστης, Eθνικό Θέατρο, 1982)

Παραλληλο Κειμενο 6

Σχεδιάγραμμα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M. Xορς	«Xορος με Ενοραση και Ευαισθησια» Εξάλλου, με παρόμοια πρόσωπα, δηλαδή γέροντες και γυναίκες, ο ποιητής είχε τη δυνατότητα να επιτύχει εκείνους τους συνδυασμούς ώριμης στοχαστικότητας και συγκινησιακής ευπάθειας, μαζί με ένα στοιχείο έντονης παθητικότητας, που χαρακτηρίζουν συνήθως τα λυρικά μέρη της τραγωδίας. Ο Xορός, ακόμα και όταν συγκροτείται από πρόσωπα ταπεινά –λ.χ. λαϊκές γυναίκες ή δούλους– διαθέτει ενόραση, ευαισθησία και πείρα, κάποτε μάλιστα σε βαθμό μεγαλύτερο από τα ηγεμονικά πρόσωπα του δράματος. Ν. X. Χουρμουζιάδης (Aπό το N. X. Xουρμουζιάδης, Περί Xορού, O Pόλος του Oμαδικού Στοιχείου στο Aρχαίο Δράμα, Kαστανιώτης)

ΕΛE.	Ω!⁴¹ Τροία κακορίζικη,⁴²	405	Ο Θρηνος της Ελενης για τους Νεκρους για την Ολεθρια Ομορφια της Mε ποια μυθικά πρόσωπα συγκρίνει τον εαυτό της η Eλένη; Ποια είναι τα κοινά τους σημεία;
	ρημάχτηκες για κάτι που δεν έγινε και τόσα υπόφερες δεινά· τα δώρα που μου χάρισεν η Κύπρη ατέλειωτα γεννήσαν μοιρολόγια,
	αρίφνητο⁴³ αίμα, δυστυχίες πάνω στις δυστυχίες, θρήνους στους θρήνους, συμφορές… Μανάδες χάσαν τα παιδιά τους· στο φρυγικό του Σκάμαντρου το ρέμα	410
	ρίξανε τα κομμένα τους μαλλιά⁴⁴ των σκοτωμένων οι αδελφές. Με πικρούς βόγγους και κραυγές θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες, χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισμένα	415
	και με τα νύχια σκίζοντας, ματώνοντας τα τρυφερά τους μάγουλα.⁴⁵ Ω! Καλλιστώ⁴⁶ καλότυχη παρθένα της Αρκαδίας, που κάποτε σου ’δωσε ο Δίας τετράποδο κορμί	420
		420
	κι έτσι έσμιξε μαζί σου· καλύτερη απ’ τη μάνα μου είχες μοίρα· με τη θωριά πυκνόμαλλου αγριμιού –λιόντισσας όψη ανήμερη– ξαλάφρωσες απ’ τη βαριά σου θλίψη·	425
	του Μέροπα η κόρη, η Τιτανίδα, που για την άφταστη ομορφιά της η Άρτεμη την έδιωξε οργισμένη, γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίνα· μονάχα τα δικά μου κάλλη	430
	της Δαρδανίας αφάνισαν τα κάστρα και τους βασανισμένους Αχαιούς.	435

Σχολια

41. H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (µονωδία).

42. Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οµορφιά της σε συγκεκριµένα άτοµα. Tώρα περνά στα δεινά λαών, των Tρώων και των Eλλήνων.

43. αρίφνητο = ατέλειωτο.

44. Το κόψιµο των µαλλιών ήταν ένδειξη πένθους.

45. Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι µε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους µε τα νύχια. Aυτός ο θρηνητικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ· τον συναντάµε ακόµα και σήµερα σε περιοχές της Eλλάδας, όπως στη Mάνη, στην Kρήτη...

46. Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της µε δύο µυθικά πρόσωπα, την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οµορφιά) και την κόρη του Tιτάνα Mέροπα. Η Καλλιστώ, σύµφωνα µε τον Ευριπίδη, µεταµορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα), ενώ η κόρη του Τιτάνα Μέροπα σε ελάφι. H σύγκριση αυτή γίνεται, για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη. H οµορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανίδας έβλαψε µόνο τις ίδιες και η µεταµόρφωσή τους σήµανε το τέλος των δεινών τους. H οµορφιά όµως της Eλένης κατέστρεψε ολόκληρους λαούς και της προξένησε συµφορές που δεν έχουν λήξει ακόµη.

Ας Γινουμε Θεατες

Η Ελένη, πριν αποχωρήσει από τη σκηνή, τραγουδάει στίχους γεμάτους αγωνία και πάθος. Οι διπλανές φωτογραφίες, αν και δεν είναι από παράσταση της Ελένης, θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να παρατηρήσουμε τα μέσα (π.χ. βλέμμα, κίνηση χεριών), με τα οποία οι σημερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό το πάθος.
- Τι θα αξιοποιούσες από αυτά, για να σκηνοθετήσεις ή για να ερμηνεύσεις τη μονωδία της Eλένης;

Kατίνα Παξινού

Kατίνα Παξινού

Mελίνα Mερκούρη

Mελίνα Mερκούρη

Aντιγόνη Bαλάκου

Aντιγόνη Bαλάκου

Ας Εμβαθυνουμε

Η ιδέα ότι η ομορφιά είναι καταστροφική, είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους, είναι πολύ διαδεδομένη.
- Ας εξετάσουμε πώς αντιμετωπίζει το θέμα της ομορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της.
Στο τελευταίο μέρος της Παρόδου, ιδιαίτερα στο αμοιβαίο, παρακολουθούμε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της, τις προσωπικές της συμφορές και τις αγωνίες της, αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέμου. Εκφράζεται έτσι έντονα το παθητικό στοιχείο, που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη.
- Ας επισημάνουμε κάποια σημεία της Παρόδου, όπου γίνεται ιδιαίτερα εμφανές αυτό το στοιχείο.
- Ποια συναισθήματα δημιουργούνται στους θεατές/αναγνώστες για την ηρωίδα;

H Eλένη τελικά αποχωρεί. H σκηνή μένει άδεια. Mια αίσθηση προσμονής κυριαρχεί. Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο. Φαντάσου τη συνέχεια, πριν δεις τα παρακάτω.

Παραλληλο Κειμενο 7

H Oμορφια
Ω ναι, γελάω καμιά φορά, κι ακούω το γέλιο μου βραχνό ν' ανεβαίνει/ όχι απ' το στήθος πια, πολύ πιο κάτω, απ' τα πόδια· πιο κάτω, μες από τη γης. Και γελάω. Πως ήταν δίχως νόημα όλα, / δίχως σκοπό και διάρκεια και ουσία – πλούτη, πόλεμοι, δόξες και φθόνοι,/ κοσμήματα και η ίδια η ομορφιά μου. Γ. Ρίτσος, H Eλένη (απόσπασμα) (Aπό το Γ. Pίτσος, H Eλένη, Kέδρος)	Γυναικεία μορφή από ταπισερί του 14ου αι.	– Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου, για πες μου αλήθεια τώρα, ποια είναι η ομορφότερη μέσα σ' αυτή τη χώρα; [...] – Δροσερή σαν τριαντάφυλλο είσαι όμορφη τσαρίνα, η μικρή όμως πριγκίπισσα είναι πιο όμορφη, πιο φίνα! Στα λόγια αυτά, η τσαρίνα πρασίνισε από λύσσα και τα μάτια της έβγαλαν φλόγες μίσους. Α. Σ. Πούσκιν, Η πριγκίπισσα και οι εφτά ιππότες (παραμύθι) (Aπό το O κόσμος των παραμυθιών, τόμ. 3, Eκδοτικός Oργανισμός Xρυσός Tύπος)