| |
|
Αχ! να σβηνόμουν πάλι σαν εικόνα23
κι αντί για την ωραία θωριά μου ετούτη |
|
- Ποια είναι τα αίτια της δυστυχίας της;
- Ποια είναι τα τωρινά βάσανά της;
|
| |
|
μεγάλη ασκήμια να 'χα, να
ξεχνούσαν
την τωρινή μου οι Έλληνες τη φήμη
κι ό,τι καλό δικό μου να κρατούσαν,
όπως θυμούνται τώρα το κακό. Όποιος
έχει μια συμφορά θεοσταλμένη, |
300 |
| |
|
το χτύπημα βαρύ, μα το
υποφέρει·
όμως πολλά δεινά με ζώνουν. Δίχως
να φταίω με κακολογούν· ετούτο
χειρότερο είναι απ' την αλήθεια, πράξεις
να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει. |
305 |
| |
|
Μ' έριξαν οι θεοί απ' την
πατρίδα
σε βάρβαρες συνήθειες, χωρίς φίλους,
κι ενώ ήμουν λεύτερη, έχω γίνει σκλάβα·
οι βάρβαροι όλοι δούλοι, εξόν24 ο αφέντης.25
Κι η άγκυρα που μου βάσταε τις ελπίδες, |
310 |
| |
|
πως κάποια μέρα ο άντρας μου
θα 'ρχόταν
να με λυτρώσει απ' τα δεινά μου, πάει,
δεν είναι ζωντανός, το φως δε βλέπει.
Χάθηκε η μάνα μου κι εγώ φονιάς της·
άδικα, μα βαραίνει εμέ το κρίμα·26 |
315 |
| |
|
η κόρη μου, καμάρι του
σπιτιού μου,
κακογερνάει ανύπαντρη, παρθένα·27
τα δυο μου αδέρφια, οι Διόσκουροι, πεθάναν.28
Κι εγώ που συμφορές με ζώνουν τόσες,
ενώ είμαι ζωντανή, νεκρή λογιέμαι. |
320 |
| |
|
Και τελευταίο αυτό, στη
Σπάρτη αν πάω,
δε θα μ' αφήσουν να διαβώ τις πύλες,
θαρρώντας πως εχάθηκ' η Ελένη
της Τροίας με το Μενέλαο. Τι εκείνος
αν ζούσε, θα με γνώριζε απ' τα κρύφια |
325 |
| |
|
σημάδια, μοναχά γνωστά στους δυο μας.29
Δε γίνεται όμως τούτο, ουδέ θα γίνει.
|
330 |
21. Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας).
H λέξη επαναλαµβάνεται και στο στίχο 296 (και µεταφράζεται ως αλλόκοτη).
Η λέξη τέρας στα αρχαία ελληνικά ήταν αµφίσηµη,
γιατί υποδήλωνε και το θαυµαστό και το τερατώδες.
22. Σύµφωνα µε µια παράδοση, µετά την ερωτική της ένωση
µε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό, από όπου βγήκε η κόρη της, η
Ελένη.
23. Στο πρωτότυπο ἄγαλμα. H Eλένη
πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οµορφιά της, όπως το χρώµα από ένα
άγαλµα (τα αρχαία αγάλματα ήταν πολύχρωµα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα.
24. εξόν = εκτός.
25. Σύµφωνα µε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων, τα
βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι
δούλοι, καθώς είναι υποταγµένοι στον απόλυτο µονάρχη.
26. Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ. 64) την
άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος,
δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυτόχρονα υπεύθυνη για όλα, εξαιτίας της
οµορφιάς της.
27. Κόρη της Ελένης είναι η Ερµιόνη, η οποία ακούγεται
εδώ για πρώτη φορά. Mε το ρήµα κακογερνάει η
Eλένη δεν αναφέρεται στην τωρινή αλλά στη µελλοντική τύχη της κόρης
της.
28. H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή.
29. H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική
τραγωδία, όπως και στον Όµηρο και αλλού, µπορεί να γίνει µε σημάδια.
|
Tο θρηνητικό τραγούδι σταματά. Ο Xορός
αισθάνεται την ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την
παρηγορήσει. Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούν την αντίδραση της
Ελένης.
- Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε την Ελένη όσο
αυτή μιλάει.
- Ποια θα είναι η στάση της; Πού θα
απευθύνεται; Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της; Θα κινείται και πώς;
- Ό,τι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφία βρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες;
|
Eλένη και
Xορός (Ά. Συνοδινού, Eθνικό Θέατρο, 1977, σκην. A. Σολομός) |
- Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα μοιάζει να έχει επανακτήσει την ψυχραιμία της και προβαίνει σε μια «ρητορική» διαμαρτυρία.
Ο ρητορικός χαρακτήρας του λόγου της μπορεί να γίνει φανερός στην άρτια διάρθρωσή του, στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγματικές
εκφράσεις που τον διανθίζουν. Ας τα επισημάνουμε.
- Aξίζει να σταθούμε στις αποφθεγματικές εκφράσεις. Θίγουν θέματα που ίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή.
- Ας τα αναζητήσουμε. Kατά πόσο τα θέματα αυτά μας προβληματίζουν και σήμερα;
- Δίχως να φταίω με κακολογούν (στ. 306-307), παραπονιέται και πάλι η Ελένη.
- Βρίσκεις δικαιολογημένο το παράπονό της;
- Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται με τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυσφήμισή της; Ίσως θα μπορούσαμε να συναισθανθούμε το παράπονό
της, αν φέρναμε στο νου μας ανάλογες δικές μας εμπειρίες.
|
Γ. Pίτσος, Eλένη (M. Λυμπεροπούλου, ΔH.ΠE.ΘE. Πάτρας, 1991) |
|
[Στην τραγωδία H
Ιφιγένεια στην Αυλίδα ο Αγαμέμνονας έχει αποφασίσει να
θυσιάσει την κόρη του Ιφιγένεια, προκειμένου να εξιλεώσει την Άρτεμη
και να πραγματοποιηθεί ο απόπλους του ελληνικού στόλου, που έχει
καθηλωθεί από την άπνοια στην Αυλίδα. Για να πείσει την Κλυταιμνήστρα
να φέρει στην Αυλίδα την Ιφιγένεια, της γράφει ψέματα ότι θα την
παντρέψει με τον Αχιλλέα· όταν ο Αχιλλέας πληροφορείται την πλεκτάνη
αυτή, εξοργίζεται για τη χρησιμοποίηση του ονόματός του εν αγνοία του.]
|
ΑΧΙΛΛΕΑΣ. [στην Κλυταιμνήστρα] […] τ' όνομά μου
της κόρης σου φονιάς θα γίνει τότε,
κι ας μην πήρε μαχαίρι. O αίτιος βέβαια
είν' ο άντρας σου· και το κορμί μου ωστόσο
δε θα 'ναι αγνό, αν χαθεί για με, για γάμο
μ' εμένα η κόρη αυτή […] |
Θα 'μουν εγώ ο πιο πρόστυχος Αργείος,
θα 'μουν εγώ ένα τίποτα […],
αν φονιάς θα γίνει,
για χατίρι τ' αντρός σου, το όνομά μου.
|
Eυριπίδης, H
Iφιγένεια στην Aυλίδα, στ. 938-947 (μτφρ. Θ. Σταύρου)
(Aπό το Tραγωδίες του Eυριπίδη, Bιβλιοπωλείον της
«Eστίας»)
 |
|
|
Γιατί λοιπόν να ζω;30 Τι με προσμένει;
Για να γλιτώσω από τα βάσανά μου,
να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια |
|
Η Αποφαση
της Ελενης
|
ζωή μαζί του να περνώ; Η γυναίκα
σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει,
δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της.
Πιο καλά θάνατος, μα να 'ναι ωραίος.
Το κρέμασμα ντροπή, κι οι δούλοι ακόμα |
335 |
τέτοιο χαμό για αισχρό τον λογαριάζουν.
Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το μαχαίρι
κι απ' τη ζωή γοργά ξεφεύγεις. Έχω
τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξει·
σ' άλλες γυναίκες η ομορφιά χαρίζει |
340 |
|
χαρά, το χαλασμό σε μένα μόνο. |
345 |
|
XOP. |
Όποιος και να' ναι, Ελένη, ο ξένος, όσα
διηγήθηκε γι' αλήθεια μην τα πάρεις. |
|
H
Παρεμβαση
του Χορου
|
ΕΛE. |
Μου το 'πε καθαρά, ο Μενέλαος πάει. |
|
XOP. |
Συχνά οι αλήθειες ψέμα καταντούνε. |
|
ΕΛE. |
Μα και συχνά τ' αντίθετο συμβαίνει. |
350 |
XOP. |
Γυρίζει στο κακό μονάχα ο νους σου. |
|
ΕΛE. |
Φόβος βαρύς κι ασήκωτος με ζώνει. |
|
XOP. |
Απ' το παλάτι σ' αγαπάει κανένας; |
|
ΕΛE. |
Όλοι· εξόν αυτός που ταίρι του με θέλει.31 |
|
XOP. |
Να τι θα κάνεις· άφησε τον τάφο... |
355 |
ΕΛE. |
Πού θες να φτάσεις;32 Τι με συμβουλεύεις; |
|
XOP. |
Να πας μες στο παλάτι και την κόρη
της πελαγίσιας νύμφης, τη Θεονόη,
που όλα τα γνωρίζει, να ρωτήσεις |
|
|
|
ο άντρας σου αν ακόμα ζει ή δε βλέπει
το φως του ήλιου πια. Κι όταν θα πάρεις
σίγουρες προφητείες, μπορείς τότε
να χαίρεσαι ή να κλαις. Προτού να ξέρεις,
ποιο τ' όφελος να θλίβεσαι; Άκουσέ με· |
360 |
|
|
άσε τον τάφο, πήγαινε σ' εκείνη
και θα τα μάθεις όλα· αφού 'ναι κάποιος
στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια,
τι ψάχνεις μακριά; Μαζί σου θέλω
να 'ρθώ κι εγώ εκεί μέσα, τις μαντείες |
365 |
|
|
ν' ακούσω της παρθένας· οι γυναίκες
πρέπει να βοηθούν η μια την άλλη.
|
370 |
|
30. Το ίδιο ερώτηµα είχε θέσει η Ελένη στο µονόλογό της
στον Πρόλογο (στ. 68-69: τι να την κάνω τη ζωή πια;).
Tότε όµως είχε αιτιολογήσει την απόφασή της να µείνει στη ζωή µε την
ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου.
31. Εννοεί το Θεοκλύµενο, που κάνει ό,τι µπορεί για να
πάρει την Ελένη γυναίκα του· η προσπάθειά του όµως αυτή, να της
επιβάλει το γάµο παρά τη θέλησή της, είναι για την Ελένη δείγµα
έλλειψης αγάπης.
32. H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο
µήπως, αν αφήσει το µνήµα του Πρωτέα, βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύµενου.
|
Τα προηγούμενα τμήματα του Xορικού άδονταν από όλα
τα μέλη του Xορού. Τώρα όμως από το ομαδικό τραγούδι περνάμε στη
συνομιλία μεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού.
- Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού
αλλάζει;
- Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της
Eλένης και της Kορυφαίας όσο αυτές συνομιλούν;
|
Kορυφαία –
Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο, 1977, σκην. A. Σολομός, χορογρ. N.
Tσάτσου-Συμεωνίδου) |
- Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν
την επιθυμία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγματικότητα μέσα στην
οποία ζουν. Κάποτε η επιθυμία τους αυτή εκφράζεται και ως ευχή να
πεθάνουν ή ως παράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί.
- Σε ποια σημεία του λόγου της Ελένης
διαφαίνεται η επιθυμία απόδρασης;
- Ποια είναι η οδυνηρή πραγματικότητα από
την οποία θέλει να αποδράσει;
- Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της;
|
Eλένη – Xορός
(Λ. Tασοπούλου, Aμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος) |
- Όσο εξελίσσεται το έργο, μπορούμε να
διαμορφώνουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού
στην Ελένη. Ο Χορός, που σε όλη τη διάρκεια του
κομμού συνέπασχε με την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του
Τεύκρου, εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την αξιοπιστία τους και
αναλαμβάνει πιο ενεργό ρόλο.
- Ας προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε την αλλαγή
στη στάση του Xορού και να διερευνήσουμε τη σημασία της στη δραματική
οικονομία του έργου.
|
|
[Η Αρετούσα, που περιμένει το γυρισμό
του αγαπημένου της Ερωτόκριτου, πληροφορείται το θάνατό του.]
|
ΑΡΕΤΟΥΣΑ. Ρωτόκριτε, ίντα θέλω πλιο τη ζήση να
μακραίνω;
Ποια ολπίδα πλιο μου 'πόμεινε και θε να σ' ανιμένω;
Δίχως σου πώς είν' μπορετό στον κόσμο πλιο να ζήσω;
Ανάθεμα το ριζικό στά φύλαγεν οπίσω! |
|
[...]
Μοίρα, δε σε φοβούμαι πλιο κι ό,τι κι α θέλεις κάμε,
[...]
εις τα βουνιά ας με ρίξουσι και τα θεριά ας με φάσι,
η απονιά σου να χαρεί κι η γνώμη να χορτάσει.
|
Β. Κορνάρος, Ερωτόκριτος,
E, στ. 985-988, 1023, 1027-1028
(Aπό το B. Kορνάρος, Eρωτόκριτος, Eρμής) |
|
