Ο Τεύκρος αποχωρεί. Η Ελένη μόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλάμα και μοιρολόγι. Aκούγοντάς την, μια ομάδα γυναικών μπαίνει στο σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα*.

• Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα με κάποια επισημότητα, με ρυθμικά συνήθως βήματα, με τρόπο δηλαδή που θύμιζε θρησκευτική τελετουργία· κάτι σαν τις σημερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου.
  • Ας μεταφερθούμε νοερά στο θέατρο του Διονύσου εκείνο το πρωινό του 412 π.Χ. κι ας φανταστούμε την είσοδο των γυναικών του Xορού στην ορχήστρα.

Παράσταση τραγικού Xορού μπροστά στο βωμό του Διονύσου (αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας του 5ου αι. π.X.)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης, Hλέκτρα, ΔH.ΠE.ΘE. Πάτρας, 2003, επιμ. κίνησης A. Kαζούρη)

• Στην εποχή μας όμως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα. Ο σκηνοθέτης, επομένως, μπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα.
  • Ας παρατηρήσουμε τη φωτογραφία από μια σύγχρονη παράσταση αρχαίου δράματος. Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης;
  • Με βάση τα στοιχεία της α' αντιστροφής, ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκηνοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα;

• Παρακολουθούμε την Πάροδο*, την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα. Ο Χορός, μια ομάδα ανθρώπων με κοινά χαρακτηριστικά, ένα ομοιογενές σύνολο, δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση με το τραγούδι του. Στη συγκεκριμένη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (δι' ἀμοιβαίων*) τη συναισθηματική τους φόρτιση μέσα από ένα θρηνητικό τραγούδι, τον κομμό*.
  • Ας προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε στοιχεία μορφής και περιεχομένου, με τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού.

  

Aυλητής (ερυθρόμορφο αγγείο του 5ου αι. π.X.)

• Παρακολουθώντας τη συμμετοχή των γυναικών στο θρήνο της Ελένης και βασιζόμενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το κείμενο, ας κάνουμε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού, την κίνησή του στην ορχήστρα και τη μουσική που ακούγεται σε όλη τη διάρκεια του κομμού.
  
  

Xορός από παράσταση της Eλένης (Eθνικό Θέατρο, 1977, χορογρ. Nτ. Tσάτσου-Συμεωνίδη)

• O Xορός γίνεται ένα ομοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία, όπως το συντονισμό συχνά των κινήσεων, το συγχρονισμό των χειρονομιών, την κοινή σκευή.
  
• Τα λυρικά μέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε μουσική. Στις αρχαίες μάλιστα παραστάσεις ήταν αναγκαία η συμμετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου. Έτσι παρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαμα με το συνδυασμό λόγου, μουσικής και κίνησης.

• Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέροντες, άνθρωποι δηλαδή αδύναμοι να επέμβουν δραστικά στην εξέλιξη του δράματος. Συμμετέχουν πάντως συναισθηματικά, παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συμπάσχοντας μαζί του.
  • Ας επισημάνουμε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία μας και ας συζητήσουμε τη συγκεκριμένη επιλογή.
• Οι γυναίκες του Χορού στον κομμό επαναλαμβάνουν τις συμφορές της Ελένης, καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας.
  • Σε ποιο μέρος του κομμού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόημα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για τους θεατές;
  • Αξίζει να προσέξουμε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις ειδήσεις που μεταφέρει η Ελένη και σ' αυτές που επαναλαμβάνει ο Xορός. Ποιες είναι; Θα συμβάλουν άραγε στη δραματική εξέλιξη;

Xορός της Eλένης (K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς, χορογρ. E. Πήττα)

• Σε όλη τη διάρκεια του κομμού η Ελένη εκφράζει την οδύνη και την απελπισία της.
  • Πώς ο αρχαίος υποκριτής, που υποδυόταν την Ελένη, πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα συναισθήματα; Ας λάβουμε υπόψη ότι: α) οι ηθοποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10 μέτρα και ο πιο μακρινός περίπου 100.

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Hθοποιοί με προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

Θεατές από αγγειογραφία (μελανόμορφο αγγείο του 6ου αι. π.X.)