Ευριπίδη "Ελένη" (Δραματική Ποίηση Γ' Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Α΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

στ. 542-575 «Kαὶ νῦν τάλας ναυαγὸς ἀπολέσας φίλους ἐξέπεσον ἐς γῆν τήνδε»

Από κατακτητής της Τροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

3η ΣKHNH (στ. 542-575)

ΜΕΝ.

Μα τι να πω;24 Καινούριες, πιο μεγάλες
κι από τις πρώτες συμφορές ακούω.
Ήρθα απ’ την Τροία και φέρνω την Ελένη,

 

Προβληματισμοι
και Αποφασεις
του Μενελαου

  • Πώς εξηγεί ο Mενέλαος την παρουσία της Eλένης στην Aίγυπτο;

  • Ποιες είναι οι αποφάσεις του;

 

που μέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω,
και τώρα μέσα εδώ στο σπίτι ετούτο
κάποια άλλη κατοικεί με τ’ όνομά της.
Του Δία την είπε θυγατέρα. Μήπως
κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

545

 

Δία; Ένας μονάχα, αυτός στα ουράνια.25
Yπάρχει Σπάρτη αλλού ’ξον από κείνη
πλάι στα καλάμια τα χλωρά του Ευρώτα;
Τυνδάρεω μονάχα ένα φωνάζουν.
Δεν ξέρω τι να πω. Δεύτερη υπάρχει

550

 

 

 

στον κόσμο Λακεδαίμονα; Άλλη Τροία;
Κι ωστόσο ναι, πολλοί στην οικουμένη
τα ίδια ονόματα έχουν, κι οι γυναίκες
κι οι πόλεις, καθώς φαίνεται. Δεν πρέπει
για τούτα ν’ απορώ κι ούτε, από φόβο

555

 

 

 

 

 

 

στα λόγια της γριάς, θα φύγω· τόσο
σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει,26
που, όταν
ακούσει πώς με λεν, να μη μου δώσει
λίγο ψωμί. Της Τροίας την ξακουσμένη
φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εμένα,

560

 

 

 

 

 

 

το Μενέλαο, που την άναψα.27 Εδώ τώρα
θα καρτερώ το βασιλιά· δυο τρόπους
έχω να φυλαχτώ· σκληρός αν είναι,
θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριμμένο
καράβι· αν όμως δείξει καλοσύνη,

565

 

 

 

 

 

 

βοήθεια του ζητάω στη συμφορά μου.28
Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει
να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας
απ’ άλλον βασιλιά· το θέλ’ η ανάγκη.
Πολύ σοφός –όχι δικός μου29– λόγος·

570

 

 

 

 

 

 

η πιο μεγάλη δύναμή ’ναι η ανάγκη.

 

575

 

Σχολια

24. Mα τι να πω; = µα τι να σκεφτώ, τι να υποθέσω;

25. Ο Μενέλαος απορεί, γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόµατα θεών. Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός µε το όνοµα «∆ίας».

26. Άλλη µετάφραση: Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχει/τέτοια βαρβαρική ψυχή (E. Xατζηανέστης).

27. κι εµένα,/το Μενέλαο, που την άναψα: Κάποιος µελετητής διαγράφει τη φράση αυτή, υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συστηθεί ο Μενέλαος εδώ. Πιθανόν πρόκειται για µεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό. Θα µπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κάποιος ότι η επώνυµη αναφορά Μενέλαος και η συµπλήρωση µε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία, για να περιγράψουν το Mενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό.

28. Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου, ώστε να δει πρώτα τη συµπεριφορά του Θεοκλύµενου και να αποφασίσει αν θα παρουσιαστεί, για να ζητήσει βοήθεια.

29. Πρόκειται για µια τυπική φράση, που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού.

Ας Γινουμε Θεατες

  • Kάποιοι μελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωμικά στοιχεία, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρουσιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και μάλιστα, σε περιπτώσεις όπως του Μενέλαου, να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία, που χαρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη.
    • Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υποδύεται το Mενέλαο, σε κάθε περίπτωση; Aν είχες να επιλέξεις και τη μετάφραση, σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση, στη μετάφραση του T. Pούσσου που διαβάζουμε στο σχολικό βιβλίο ή του K. Mύρη (παράλληλο 3);
    • Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ. 45 και 47. Ποια άποψη φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση;
Mενέλαος και Γερόντισσα (K. Aθανασόπουλος – X. Kουτσουδάκη, Aμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος)

Mενέλαος και Γερόντισσα (K. Aθανασόπουλος – X. Kουτσουδάκη, Aμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος)

Ας Εμβαθυνουμε

  • Ο Μενέλαος, μετά τα συγκλονιστικά γι' αυτόν νέα, απομένει μόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα όσα παράδοξα άκουσε.
    • Yποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό, που φτάνει σε εύκολα συμπεράσματα. Είναι όμως έτσι; Ας σκεφτούμε τι έχει υποστεί μέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο.
    • Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα;
  • Ένα από τα κλειδιά για την ερμηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήμανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κατεβάζει τους ήρωες από το βάθρο, στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος, και να τους εμφανίζει με απόλυτα ρεαλιστικό τρόπο ως κοινούς καθημερινούς ανθρώπους.
    • Ας αναζητήσουμε στο Α' Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα.
    • Ποια είναι τα χαρακτηριστικά μιας εποχής, που αμφισβητεί τους μύθους και τα είδωλα; Eμείς σήμερα ζούμε σε μια τέτοια εποχή;

Ο μονόλογος τελειώνει. Ο Μενέλαος μένει στη σκηνή γεμάτος απορία και φόβο. Ποιον θα συναντήσει; Το Θεοκλύμενο ή την Ελένη;

Παραλληλο Κειμενο 4

O επικός Mενέλαος (ερυθρόμορφη οινοχόη του 5ου αι. π.X.)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόμορφη οινοχόη του 5ου αι. π.X.)

«Η Eποχη των Ηρωων Περασε:
Η Ωρα του Ρεαλισμου Εχει Ερθει»

Ο Ευριπίδης ήταν ακόμη πιο τολμηρός με το να μετατρέψει τους δύο βασιλιάδες –αρχηγούς στο στρατό των Αχαιών– [τον Αγαμέμνονα και το Μενέλαο] σε βασιλιάδες φοβιτσιάρηδες […] Ο Ευριπίδης ήταν ο πρώτος που άνοιξε [...] το δρόμο παρουσιάζοντας τους ήρωες ως ανθρώπους ζωντανούς και όχι τέλειους. […] Αλλά μπορούμε επίσης να διαπιστώσουμε ότι ο συγγραφέας μας, με αυτό τον τρόπο, άνοιγε το δρόμο σε ένα ολόκληρο θέατρο, πολύ πιο κοντινό σε μας.

 

J. de Romilly (Aπό το J. de Romilly, H Nεοτερικότητα του Eυριπίδη, μτφρ. Aγγελική Στασινοπούλου-Σκιαδά, Kαρδαμίτσα)