Νεοελληνική Γλώσσα (Γ΄ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

B ΑΠOTΕΛΕΣΜΑTΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΝΑΝTΙΩΜΑTΙΚΕΣ ΠΡOTΑΣΕΙΣ

B1   Αποτελεσματικές προτάσεις

Aκούω και μιλώ

  1. «Ο νους όμως για να υλοποιήσει τη σκέψη του… και να εκφραστεί»: Bρείτε το απόσπασμα στο κείμενο 3. • Ποιο είναι το αποτέλεσμα της χρησιμοποίησης τεχνασμάτων; • Bρείτε και υπογραμμίστε το τμήμα του κειμένου που δηλώνει ακριβώς αυτό το αποτέλεσμα.
  2. Αναζητήστε στο ίδιο κείμενο άλλο απόσπασμα, το οποίο περιέχει δύο στοιχεία που συνδέονται με σχέση αιτίας-αποτελέσματος.
  3. Ποια λέξη χρησιμοποιείται για να συνδεθούν το αίτιο και το αποτέλεσμα στα αποσπάσματα των δύο προηγούμενων δραστηριοτήτων;
  4. «θα σας γεμίσω ερωτήματα… ο εφησυχασμός σας»: Bρείτε το απόσπασμα στο κείμενο 1. Σ' αυτό υπάρχουν δύο που. • Ποιο από τα δύο σας φαίνεται να λειτουργεί όπως το αναφορικό που, το οποίο μελετήσαμε στην 4η ενότητα; • Σε ποια λέξη αναφέρεται αυτό το αναφορικό που; • Tο άλλο που του αποσπάσματος αναφέρεται σε κάποια συγκεκριμένη λέξη; • Tι νομίζετε ότι εκφράζει; • Δοκιμάστε να το αντικαταστήσετε με κάποια άλλη λέξη, χωρίς να αλλάξετε το νόημα.

Mαθαίνω ότι:

  • Ένας τρόπος για να δηλώσουμε τις συνέπειες ή τα αποτελέσματα ενός γεγονότος είναι οι δευτερεύουσες αποτελεσματικές προτάσεις.

  • Oι δευτερεύουσες αποτελεσματικές προτάσεις εισάγονται με τους συνδέσμους ώστε, που, και ώστε να, και είναι επιρρηματικές.

Εικόνα Kείμενο 5 Σειρήνες – Oδυσσέας

Γιάννης Γαΐτης, Σειρήνες-Οδυσσέας (1980), στο <em>Εθνική Πινακοθήκη, 100 χρόνια, Τέσσερις αιώνες ελληνικής ζωγραφικής</em>, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου, Αθήνα 2001

Γιάννης Γαΐτης, Σειρήνες-Οδυσσέας (1980), στο Εθνική Πινακοθήκη, 100 χρόνια, Τέσσερις αιώνες ελληνικής ζωγραφικής, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου, Αθήνα 2001

Εικόνα Kείμενο 6 Ποιητής και μούσα

Νίκος Εγγονόπουλος, Ποιητής και μούσα (1938), στο Εθνική Πινακοθήκη, 100 χρόνια, Τέσσερις αιώνες ελληνικής ζωγραφικής, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου, Αθήνα 2001

Νίκος Εγγονόπουλος, Ποιητής και μούσα (1938), στο Εθνική Πινακοθήκη, 100 χρόνια, Τέσσερις αιώνες ελληνικής ζωγραφικής, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου, Αθήνα 2001

Διαβάζω και γράφω

  1. Mελετήστε τα κείμενα 5 και 6 και αντιστοιχίστε τις αιτίες με τα αποτελέσματα στον παρακάτω πίνακα:

    Αιτίες

    Αποτελέσματα

    α.

    Ο Οδυσσέας είναι δεμένος στο κατάρτι.

    1.

    Η εποχή είναι απροσδιόριστη.

    β.

    Οι ναύτες κωπηλατούν με όλη τους τη δύναμη.

    2.

    Δεν υποκύπτει στη γοητεία των Σειρήνων.

    γ.

    Ο ζωγράφος ανακατεύει στην εικόνα στοιχεία αρχαία και σύγχρονα.

    3.

    Απομακρύνονται γρήγορα.

    δ.

    Τα πρόσωπα λείπουν.

    4.

    Η εικόνα παραξενεύει το θεατή.

    ε.

    Ο χώρος είναι γεμάτος με όργανα και γεωμετρικά σχήματα.

    5.

    Θυμίζει εργαστήρι ζωγράφου.
  2. Συνδέστε τις ίδιες προτάσεις με τέτοιο τρόπο, ώστε η έμφαση να δίνεται στο αποτέλεσμα.
  3. Συνδέστε τις ίδιες προτάσεις με άλλο τρόπο, ώστε η έμφαση να δίνεται στην αιτία. • Kάντε και όλες τις απαραίτητες αλλαγές.
  4. Παρατηρήστε προσεκτικά τους δύο πίνακες (κείμενα 5 και 6) και διατυπώστε τις κρίσεις σας με τρόπους ανάλογους με αυτούς που χρησιμοποιήσατε στις δύο προηγούμενες δραστηριότητες.

Διαπιστώνω ότι:

  • Σε μια σχέση αιτίου-αποτελέσματος ο κάθε ομιλητής μπορεί να δώσει έμφαση στο ένα ή στο άλλο (στην αιτία ή στο αποτέλεσμα) επιλέγοντας τον κατάλληλο τρόπο διατύπωσης (δηλαδή την κατάλληλη δευτερεύουσα πρόταση)
    π.χ. Mερικές ταινίες στον κινηματογράφο με έχουν γοητεύσει τόσο που δε θα τις ξεχάσω ποτέ.
    Mερικές κινηματογραφικές ταινίες δε θα τις ξεχάσω ποτέ, επειδή με έχουν γοητεύσει.

B2   Εναντιωματικές προτάσεις

Εικόνα Kείμενο 7 Ελληνικό Θέατρο Σκιών: Φιγούρες από φως και ιστορία

Θυμόσοφος, σκωπτικός, αιχμηρός, εγωιστής, ανατρεπτικός, μηδενιστής, κατατρεγμένος, παράδοξα αξιοπρεπής μολονότι θεόφτωχος, όλα μαζί σε ένα κωμικό πλαίσιο είναι ο Καραγκιόζης που εξακολουθεί και σήμερα να συγκινεί και να ασκεί και στις νεότερες γενιές τη μυστήρια και πάντα ισχυρή γοητεία του.

Αν και για τους καραγκιοζοπαίχτες ο λόγος είναι το κυρίαρχο στοιχείο, οι φιγούρες δεν παύουν να αποτελούν το σημαντικότερο συστατικό του εποπτικού μέρους της παράστασης. Οι πρώτες φιγούρες φτιάχτηκαν από χαρτόνι. Το κατάλληλο κόψιμο και κοπίδιασμα δημιουργούσε κενά περιγραφικά των ανατομικών και ενδυματολογικών χαρακτηριστικών. Με την παρεμπόδιση του φωτός από το χαρτόνι και το πέρασμά του από τα κενά προβαλλόταν η σκιά της φιγούρας στο λευκό πανί. Αργότερα τοποθετήθηκαν χρωματισμένα διαφανή χαρτιά στα κενά του κοπιδιάσματος, που διευρύνθηκαν, ώστε να προσφέρουν τη ζωντάνια των χρωμάτων.

Εικόνα

Οι φιγούρες είναι αρθρωτές, ώστε να εξυπηρετείται η κίνηση, με συνήθεις αρθρώσεις στη μέση και στα πόδια και ορισμένες φορές με πολλαπλές αρθρώσεις στο ένα χέρι, σταθερό χαρακτηριστικό της φιγούρας του Καραγκιόζη. Από τα ίδια υλικά και με ανάλογη τεχνική κατασκευάζονταν και τα σκηνικά του θεάτρου σκιών. Παρίσταναν, συνήθως, αριστερά της οθόνης την καλύβα του Καραγκιόζη και δεξιά το Σεράι, αν και αργότερα παρουσίασαν μεγαλύτερη ποικιλία και απεικόνιζαν και πολυτελή σπίτια, κάστρα, εκκλησίες, βουνά κ.ά.

Εικόνα

Η απήχηση του Καραγκιόζη στο ευρύ κοινό, τα πρώτα 20 χρόνια του εικοστού αιώνα, ήταν τέτοια, ώστε πολλοί εκδότες να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους και στον τομέα του θεάτρου σκιών, είτε γιατί κάποιοι ήθελαν να διαβάσουν ένα έργο που τους εντυπωσίασε, είτε γιατί, ιδίως τα παιδιά, ήθελαν να το παραστήσουν. Τα φυλλάδια που κυκλοφόρησαν είχαν τη μορφή γραπτού σεναρίου με τα πρόσωπα του έργου, την περιγραφή της σκηνής και τους διαλόγους και αποτέλεσαν σημαντικό συστατικό της λαϊκής κουλτούρας.

Ελληνικό Θέατρο Σκιών, Φιγούρες από φως και ιστορία, ενημερωτικό φυλλάδιο του Ε.Λ.Ι.Α., 2004 (διασκευή)

Greek Shadows. Μια νέα πλήρης ιστοσελίδα για το Θέατρο Σκιών στο Διαδίκτυο Λαϊκή Τέχνη: Καραγκιόζης (βίντεο, 22:45min) [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση]

Aκούω και μιλώ

  1. Το θέατρο σκιών ανήκει στις λεγόμενες παραστατικές τέχνες (θέατρο, κινηματογράφος, χορός). Βρείτε στο κείμενο 7 όλες τις λέξεις που προσιδιάζουν στο πεδίο αυτών των τεχνών.
  2. Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου 7 ο Καραγκιόζης χαρακτηρίζεται «παράδοξα αξιοπρεπής». Σε τι οφείλεται αυτή η παραδοξότητα; • Ποια λέξη του κειμένου την ερμηνεύει / την αιτιολογεί; • Υπογραμμίστε τη λέξη που συνδέει τα δύο χαρακτηριστικά του Καραγκιόζη που παρουσιάζονται ως αταίριαστα.
  3. Στην αρχή της δεύτερης παραγράφου του κειμένου 7 διατυπώνεται η άποψη ότι «οι φιγούρες δεν παύουν να αποτελούν το σημαντικότερο συστατικό του εποπτικού μέρους της παράστασης». Διατυπώνεται κάποια επιφύλαξη ή αντίθεση στην άποψη αυτή; • Με ποια πρόταση; • Υπογραμμίστε τις λέξεις με τις οποίες εισάγεται αυτή η πρόταση.
  4. Με τις ίδιες λέξεις που υπογραμμίσατε στην προηγούμενη δραστηριότητα εισάγεται μια πρόταση στο κείμενο 2. Εντοπίστε την και συζητήστε ποια λογική σχέση συνδέει το περιεχόμενό της με αυτό της κύριας πρότασης του κειμένου.
  5. Αντικαταστήστε το «Αν και», με το οποίο εισάγεται η πρώτη πρόταση του κειμένου 2, με όποιες άλλες λέξεις νομίζετε ότι μπορούν να αποδώσουν το ίδιο νόημα και να διατηρήσουν την ίδια σχέση με την κύρια πρόταση του κειμένου.

Mαθαίνω ότι:

  • Ένας τρόπος για να εκφραστεί αντίθεση ή εναντίωση προς ένα γεγονός ή ένα ενδεχόμενο είναι οι δευτερεύουσες εναντιωματικές προτάσεις.

  • Oι δευτερεύουσες εναντιωματικές προτάσεις εισάγονται με τους συνδέσμους: ενώ, μολονότι, αν και, και ας, παρόλο που κ.λπ., και είναι επιρρηματικές.

Διαβάζω και γράφω

Με αφορμή το κείμενο 7, σας δίνονται παρακάτω ορισμένες διαπιστώσεις, οι οποίες μπορούν να συνδεθούν αντιθετικά:

α.

Ο κινηματογράφος και η τηλεόραση κυριαρχούν στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου.

1.

Το θέατρο σκιών επιβιώνει.

β.

Η ζωή του Καραγκιόζη είναι πάντα δύσκολη.

2.

Οι παραστάσεις προκαλούν το γέλιο του θεατή.

γ.

Στις μέρες μας το Θέατρο Σκιών δε βρίσκεται στην ακμή του.

3.

Πάντα εμφανίζονται νέοι δημιουργοί-καραγκιοζοπαίχτες.

δ.

Πρόκειται για θέατρο που βασίζεται στο φως και τη σκιά.

4.

Σήμερα η σκηνή του Καραγκιόζη είναι γεμάτη χρώματα.

ε.

Ο Καραγκιόζης δεν ήταν γιατρός.

5.

Κατάφερε να γιατρέψει τη Βεζυροπούλα.
  1. Συνδέστε τες με διάφορους εναντιωματικούς συνδέσμους.
  2. Αντιστρέψτε τις περιόδους που μόλις σχηματίσατε, κάνοντας τη δευτερεύουσα πρόταση κύρια και το αντίστροφο.
  3. Τι παρατηρείτε;