Νεοελληνική Γλώσσα

Γ' ΓΥΜΝΑΣΙOΥ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ	Ελένη Κατσαρού, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης Αναστασία Μαγγανά, Γλωσσολόγος Αικατερίνη Σκιά, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β / θμιας Εκπαίδευσης Βασιλική Τσέλιου, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β / θμιας Εκπαίδευσης
ΚΡΙΤΕΣ-ΑΞΙOΛOΓΗΤΕΣ	Ευαγγελία Θωμαδάκη, Επίκουρη Καθηγήτρια του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Αριστείδης Δουλαβέρας, Σχολικός Σύμβουλος Βιολέττα Λέκκα, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β / θμιας Εκπαίδευσης
ΕΙΚOΝOΓΡΑΦΗΣΗ	Αντώνιος Νικολόπουλος, Εικονογράφος-Σκιτσογράφος
ΦΙΛOΛOΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ	Φωτεινή Κουκούτση, Φιλόλογος
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΥΠΟΕΡΓΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ	Χριστίνα Αργυροπούλου, Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
ΕΞΩΦΥΛΛO	Aχιλλέας Δρούγκας, Ζωγράφος
ΠΡOΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Γ' Κ.Π.Σ. / ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ / Ενέργεια 2.2.1 / Κατηγορία Πράξεων 2.2.1.α:
«Αναμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών και συγγραφή νέων εκπαιδευτικών πακέτων»

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚO ΙΝΣΤΙΤOΥΤO
Μιχάλης Αγ. Παπαδόπουλος
Oμότιμος Καθηγητής του Α.Π.Θ.
Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Πράξη με τίτλο:

«Συγγραφή νέων βιβλίων και παραγωγή
υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού με βάση
το ΔΕΠΠΣ και τα ΑΠΣ για το Γυμνάσιο»

Επιστημονικός Υπεύθυνος Έργου
Αντώνιος Σ. Μπομπέτσης
Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Αναπληρωτές Επιστημονικοί Υπεύθυνοι Έργου
Γεώργιος Κ. Παληός
Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
Ιγνάτιος Ε. Χατζηευστρατίου
Μόνιμος Πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Έργο συγχρηματοδοτούμενο 75% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και 25% από εθνικούς πόρους.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗΣ

Η επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών & Εκδόσεων «Διόφαντος» μέσω ψηφιακής μακέτας, η οποία δημιουργήθηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ / ΕΠ «Εκπαίδευση & Διά Βίου Μάθηση» / Πράξη «ΣΤΗΡΙΖΩ».

Οι διορθώσεις πραγματοποιήθηκαν κατόπιν έγκρισης του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Ελένη Κατσαρού Αναστασία Μαγγανά

Αικατερίνη Σκιά Βασιλική Τσέλιου

ΑΝΑΔOΧOΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ

Η συγγραφή και η επιστημονική επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε
υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Νεοελληνική Γλώσσα

Γ' ΓΥΜΝΑΣΙOΥ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

Περιεχόμενα

ΠPOΛOΓOΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1η ENOTHTA H Eλλάδα στον κόσμο . . . . . . . . . . . . . . . 9
A.Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
Β.Παρατακτική και υποτακτική σύνδεση των προτάσεων .12
B1. Oι διάφοροι τρόποι σύνδεσης των προτάσεων . . . . . .12
B2. Oι επιλογές στις συνδέσεις των προτάσεων και οι συνέπειές τους στο λόγο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
B3. Oι συνδέσεις των προτάσεων στον προφορικό λόγο . 20
Γ. Σύνθεση ερευνητικών εργασιών. . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Δ. Λεξιλόγιο – H επιλογή της λέξης . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
E. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . .25
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

2η ENOTHTA Γλώσσα – Γλώσσες και πολιτισμοί του κόσμου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
A.Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
B. Eίδη δευτερευουσών προτάσεων . . . . . . . . . . . . . . . . .32
B1. Oνοματικές και επιρρηματικές προτάσεις . . . . . . . . . . .32
B2. Δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις:
Eιδικές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
B3. Δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις:
Bουλητικές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
B4. Δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις:
Eνδοιαστικές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Γ. Λεξιλόγιο – Πολυσημία της λέξης. . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Δ. Διατύπωση αιτιολογημένων κρίσεων . . .. . . . . . . . . . . .41
E.Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . . 43
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

3η ENOTHTA Eίμαστε όλοι ίδιοι. Eίμαστε όλοι διαφορετικοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
B. Ερωτηματικές προτάσεις – Ευθύς και πλάγιος λόγος . . .49
B1. Eρωτηματικές προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49
B2. Oι ερωτήσεις στον πλάγιο λόγο . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
B3. Aπό τον ευθύ στον πλάγιο λόγο και αντίστροφα . . . .52
Γ. Λεξιλόγιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56
Γ1. Pήματα και εκφράσεις για τον πλάγιο λόγο . . . . . . . . .56
Γ2. Λέξεις για την ισότητα και τη διαφορά . . . . . . . . . . . . .56

Δ. Σχήματα λόγου. Kυριολεξία και μεταφορά . . . . . . . . . . 57
E. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . .60
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

4η ENOTHTA Eνωμένη Eυρώπη και Ευρωπαίοι πολίτες 63
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
B. Αναφορικές προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67
Β1. Επιθετικές αναφορικές προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . .67
B2. Eλεύθερες αναφορικές προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . 69
B3. Γένος, αριθμός και πτώση της αναφορικής αντωνυμίας ο οποίος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72
B4. Tο που και οι προθετικές φράσεις . . . . . . . . . . . . . . . . .75
Γ. Ελληνικά σε ξένες γλώσσες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Δ. Συνώνυμα – Aντίθετα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81
E. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . . 84
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

5η ENOTHTA Eιρήνη – Πόλεμος . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Β. Τελικές και αιτιολογικές προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
B1. Tελικές προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
B2. Aιτιολογικές προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94
Γ. Aναλύοντας το κείμενο στα συστατικά του . . . . . . . . . .97
Δ. Λεξιλόγιο – Oμόηχες και παρώνυμες λέξεις . . . . . . . . . .100
E. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . 102
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

6η ENOTHTA Eνεργοί πολίτες για την υπεράσπιση οικουμενικών αξιών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
B. Χρονικές και υποθετικές προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . .109
B1. Xρονικές προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
B2. Yποθετικές προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Γ. Υπώνυμα – Oρισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Γ1. Yπώνυμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115
Γ2. Oρισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115
Δ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . 118
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

7η ENOTHTA Tέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122
B. Αποτελεσματικές και εναντιωματικές προτάσεις . . . . . .124
B1. Αποτελεσματικές προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124
B2. Εναντιωματικές προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125
Γ. Mετωνυμία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Δ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . 129
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

8η ENOTHTA Mπροστά στο μέλλον . . . . . . . . . . . . . . .133
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134
B. Mόρια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Γ. Στίξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140
Δ. Σχήματα λόγου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
E. Περίληψη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . 148
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

ΓΛΩΣΣΑΡΙ . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

ΕΥΡΕΤΗΡΙO OΡΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

Πρόλογος

Aγαπητοί μας μαθητές και μαθήτριες,

Kαθώς μεγαλώνετε και πλησιάζετε στην ολοκλήρωση του πρώτου κύκλου των σπουδών σας –αυτόν της υποχρεωτικής εκπαίδευσης– ασφαλώς θα διαπιστώνετε όλο και περισσότερο πόσο πολύμορφος, περίπλοκος και απαιτητικός είναι ο κόσμος στον οποίο ζούμε. Xιλιάδες «πληροφορίες» μας βομβαρδίζουν καθημερινά κι ένα απέραντο και πολυεπίπεδο δίκτυο σχέσεων συνδέει τον καθένα από μας με άλλα άτομα, ομάδες και οργανισμούς. Για να κατανοούμε τον κόσμο που μας περιβάλλει αλλά και για να επικοινωνούμε και να συνεργαζόμαστε με τους άλλους ανθρώπους και για να συμμετέχουμε σ' όλες τις μορφές της κοινωνικής ζωής με τρόπο δημιουργικό κι ωφέλιμο για τον εαυτό μας και για τους άλλους, το πρώτο πράγμα που χρειαζόμαστε είναι ο λόγος, προφορικός και γραπτός.

Tο βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας έχει φτιαχτεί με σκοπό να δώσει την ευκαιρία σε όλους εσάς τους μαθητές και τις μαθήτριες να έρθετε σε επαφή και –με τη βοήθεια των καθηγητών σας– να μελετήσετε τη ζωντανή μας γλώσσα, όπως μιλιέται και γράφεται καθημερινά γύρω μας για να εξυπηρετήσει διάφορους σκοπούς. Σε καθεμιά από τις οκτώ ενότητες αυτού του βιβλίου υπάρχει ένας θεματικός άξονας και έχουν περιληφθεί πολλών ειδών κείμενα (δημοσιογραφικά, επιστημονικά, λογοτεχνικά αλλά και σκίτσα, φωτογραφίες κ.λπ.). Όλα όμως αναφέρονται στο ίδιο θέμα. Διαβάζοντας, λοιπόν, τα κείμενα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο σας θα αναζητήσετε και θα συζητήσετε πρώτα απ' όλα τα νοήματα που περιέχονται σ' αυτά. Eπιπλέον, όμως, με τη βοήθεια των καθηγητών σας θα μελετήσετε και τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στις χρησιμοποιούμενες γλωσσικές μορφές και τα περιεχόμενα νοήματα. Tα θέματα των ενοτήτων του βιβλίου σας δε σας είναι, βέβαια, ούτε άγνωστα ούτε «ξένα». Aντίθετα, είναι θέματα που συζητιούνται έντονα στη σύγχρονη εποχή και είναι πολύ πιθανόν να έχουν ήδη απασχολήσει κι εσάς, επειδή αφορούν και επηρεάζουν τη ζωή μας ή θα την επηρεάσουν στο μέλλον. H επιλογή αυτή έχει σκοπό να σας δώσει ένα έναυσμα για να σκεφτείτε, να μιλήσετε και να γράψετε τα δικά σας κείμενα σχετικά με τα θέματα αυτά μέσα στην τάξη αλλά και έξω από αυτήν (π.χ. να συζητήσετε με συνομηλίκους, να επικοινωνήσετε με οργανισμούς, να απευθυνθείτε στη διοίκηση κ.λπ.).

Για να κατακτήσετε τη δεξιότητα να χρησιμοποιείτε το γραπτό και τον προφορικό λόγο με τρόπο αποτελεσματικό και τέτοιον που να ανταποκρίνεται στις σημερινές και στις μελλοντικές σας ανάγκες ως πολιτών, χρειάζεται, βέβαια, να καταβάλλετε διαρκή συνειδητή προσπάθεια. Σ' αυτή σας την προσπάθεια άμεσοι και πολύτιμοι συνεργάτες θα είναι οι καθηγητές αλλά και οι συμμαθητές σας. Eπιθυμία και φιλοδοξία των συντακτών αυτού του βιβλίου και του αντίστοιχου Tετραδίου Eργασιών ήταν να φτιάξουμε ένα χρήσιμο «εργαλείο» που να διευκολύνει και να υποστηρίζει σ' αυτή την προσπάθεια εσάς και τους καθηγητές σας.

Mε θερμούς χαιρετισμούς και τις ευχές μας για καλή πρόοδο

H συγγραφική ομάδα

Νεοελληνική Γλώσσα

Γ' ΓΥΜΝΑΣΙOΥ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Ελένη Κατσαρού Αναστασία Μαγγανά

Αικατερίνη Σκιά Βασιλική Τσέλιου

Νεοελληνική Γλώσσα

Γ' ΓΥΜΝΑΣΙOΥ

Περιεχόμενα

Πρόλογος

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ