7. Ο «χωριάτης»

7. – Ο «χωριάτης»

ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ, Χαρακτῆρες (4): Ἀγροικίας

Ο ΒΙΟΣ

Ο Θεόφραστος γεννήθηκε στην Ερεσσό της Λέσβου, πιθανώς το 371 π.Χ. Στη Λέσβο γνώρισε τον Αριστοτέλη και παρακολούθησε τα μαθήματά του. Όταν ο μεγάλος φιλόσοφος εγκατέλειψε το νησί, ο Θεόφραστος τον ακολούθησε, αρχικά στην αυλή του Φιλίππου στη Μακεδονία και αργότερα στην Αθήνα. Μετά την αναχώρηση του Αριστοτέλη από την Αθήνα, λίγο πριν από τον θάνατό του (322 π.Χ.), τον διαδέχτηκε στη διεύθυνση του Περίπατου, της φιλοσοφικής σχολής η οποία, όπως αναφέρεται, έφτασε κάποτε να έχει 2.000 μαθητές. Πρέπει να πέθανε το 286 π.Χ.

ΤΟ ΕΡΓΟ

Όπως και ο δάσκαλός του, ο Θεόφραστος ασχολήθηκε σχεδόν με όλους τους τομείς του επιστητού και υπήρξε πολυγραφότατος. Από το τεράστιο σε όγκο έργο του σώθηκαν μόνο μερικές πραγματείες και οι Χαρακτήρες, το μικρό αυτό και ιδιόμορφο πόνημα, που βρήκε πολλούς μιμητές και στους νεότερους χρόνους, ιδίως κατά τον 17ο και 18ο αιώνα.

ΟΙ «ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ»
Στους Χαρακτήρες, που γράφτηκαν πιθανώς το 319 π.Χ., σκιαγραφούνται με ρεαλιστικό τρόπο και ειρωνική διάθεση τριάντα αρνητικοί ανθρώπινοι τύποι. Καθένα από τα τριάντα αυτά κείμενα έχει έκταση που σπάνια υπερβαίνει τη μία τυπωμένη σελίδα και σταθερή δομή: Προτάσσεται σύντομος ορισμός του «ελαττώματος» και ακολουθούν χαρακτηριστικά στιγμιότυπα που
παρουσιάζουν ανάγλυφα τις συνήθειες ή τις αντιδράσεις του συγκεκριμένου τύπου
συχνά τις αντιδράσεις του ως καλεσμένου, στον δρόμο ή στο θέατρο.

Ο ΑΓΡΟΙΚΟΣ (Ο «ΧΩΡΙΑΤΗΣ»)
Ἄγροικος σημαίνει αρχικά «αυτός που κατοικεί στους αγρούς», αργότερα «αυτός που φέρεται όπως οι άνθρωποι που κατοικούν στους αγρούς», «αυτός που δεν έχει τρόπους». (Ο άνθρωπος που ξέρει να φέρεται, που έχει τρόπους, ονομάζεται στην αρχαιότητα ἀστεῖος – κυριολεκτικά το ἀστεῖος σημαίνει «ο άνθρωπος της πόλης, του ἄστεως», αλλά δεν χρησιμοποιείται με την κυριολεκτική σημασία). Ο τύπος του ἀγροίκου είναι γνωστός κυρίως από την κωμωδία του 4ου αιώνα. Οι κωμικοί ποιητές της εποχής Αντιφάνης και Αναξανδρίδης έχουν γράψει κωμωδίες με τίτλο Ἄγροικος και Ἄγροικοι.




		Ο ἄγροικος. Σκίτσο του I. Taylor (1824).

ΚΕΙΜΕΝΟ

1	Η «χωριατιά» είναι, θα λέγαμε, χοντροκομμένη άγνοια καλών τρόπων. Ιδού τι άνθρωπος
2,3	είναι ο «χωριάτης»· έχει πιεί κυκεώνα και πηγαίνει στην Εκκλησία του Δήμου. Ισχυρίζεται
4	ότι το άρωμα δεν μυρίζει καθόλου πιο ωραία από το θυμάρι. Φοράει παπούτσια πιο με-
5,6	μεγάλα από το πόδι του. Μιλάει μεγαλοφώνως. Δεν εμπιστεύεται τους φίλους και τους δι- κούς του, ενώ συμβουλεύεται τους υπηρέτες του για ζητήματα υψίστης σημασίας. Πιάνει και λέει στους μεροκαματιάρηδες που δουλεύουν στο χωράφι του τι αποφάσισε η Εκκλη-
7	σία του Δήμου. Κάθεται με ανασηκωμένο το ιμάτιο πάνω από το γόνατο, με αποτέλεσμα
8	να φαίνονται τα απόκρυφά του. Στον δρόμο τίποτα δεν τον συγκινεί ούτε τον εντυπωσιά-
9	ζει· μόνο όταν δει βόδι ή γάιδαρο ή τράγο, στέκεται και θεάται. Δεν το ’χει τίποτα να φάει το φαΐ, καθώς το βγάζει από το κελλάρι, ενώ το κρασί του το πίνει πολύ δυνατό.
10			Ρίχνεται κρυφά στη μαγείρισσα και ύστερα αλέθει μαζί της και μοιράζει την τροφή
11	στους ανθρώπους του σπιτιού και στον εαυτό του. Την ώρα που τρώει το πρωινό φαγη-
12	τό, ταΐζει συγχρόνως και τα υποζύγια. Ανοίγει ο ίδιος την πόρτα, φωνάζει τον σκύλο, τον πιάνει από το μουσούδι και λέει: «Αυτός φυλάει το χτήμα και το σπίτι.»
13			Όταν παίρνει από κάποιον ένα ασημένιο νόμισμα, δεν το δέχεται, επειδή μοιάζει, λέει,
14	υπερβολικά με μολυβένιο, και κοιτάει να του το αλλάξουν. Και αν εδάνεισε σε κάποιον αλέτρι ή καλάθι ή δρεπάνι ή τσουβάλι, τα θυμάται την ώρα που δεν τον παίρνει ο ύπνος και ζητάει να
15	του επιστραφούν νυχτιάτικα. Και όταν κατεβαίνει στην πόλη, ρωτάει τον πρώτο τυχόντα που συναντάει τι τιμή είχαν τα δέρματα και τα παστά ψάρια, και αν είναι σήμερα πρωτομηνιά, και συνεχίζει αμέσως λέγοντας ότι κατεβαίνοντας στην πόλη θέλει να κουρευτεί, και, μια και θα τον φέρει ο δρόμος, να πάρει, περνώντας, και κανένα παστό ψάρι από τον Αρχία και να τραγουδήσει στα λουτρά και να περάσει πρόκες στα παπούτσια του.
		(μετάφραση θ. Κ. Στεφανόπουλος)

ΣΧΟΛΙΑ

1	Η άγνοια των καλών τρόπων έχει και την έννοια της αναντιστοιχίας των ενεργειών του ἀγροίκου σε σχέση με τον χώρο και τον χρόνο στον οποίο λαμβάνουν χώρα. Η συμπεριφορά του είναι γενικά αντίθετη προς την αναμενόμενη.
2	κυκεώνα: Ο κυκεώνας, μείγμα από δημητριακά, υγρά (νερό, κρασί, γάλα κ.ά.) και βότανα, ήταν κυρίως το ρόφημα των αγροτών και των φτωχών.
7	Κανονικά, όταν κάθονταν, φρόντιζαν να έχουν σκεπασμένα και τα πόδια, έστω και αν ανασηκωνόταν το ιμάτιο λόγω της καθιστικής στάσης.
9	να φάει … κελλάρι: Πιθανώς εννοεί ότι τρώει το φαγητό πριν μαγειρευτεί. Η λεπτομέρεια αυτή αποδεικνύει ότι αδυνατεί να ελέγξει τις επιθυμίες του.
	το κρασί το πίνει πολύ δυνατό (αρχ. ζωρότερον πιεῖν): Η αρχαία διατύπωση σημαίνει ότι πίνει το αναμεμειγμένο με νερό κρασί του με περισσότερο κρασί και λιγότερο νερό. Οι αρχαίοι μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις έπιναν κρασί χωρίς να το αναμειγνύουν με νερό (ἄκρατον).
15	πρωτομηνιά: Η πρώτη του μήνα ήταν ημέρα που γίνονταν αγοραπωλησίες.

«...φωνάζει τον σκύλο, τον πιάνει από το μουσούδι και λέει: ‟Αυτός φυλάει
το χτήμα και το σπίτι.”» [Σκίτσο του Στ. Μπονάτσου]

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΑΣΚΗΣΕΙΣ – ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Να αναφέρετε δύο ενέργειες του άγροικου που σήμερα δεν θα θεωρούνταν ένδειξη «χωριατιάς».
Να αναφέρετε ένα στοιχείο που δείχνει ότι η οικονομική κατάσταση του άγροικου ήταν καλή.
Ποιοι συγκεκριμένοι χώροι αναφέρονται στο κείμενο;