Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Α, Β, Γ Γυμνασίου)
back next

Α. OI OMOIOΠTΩTOI ONOMATIKOI ΠPOΣΔIOPIΣMOI

§ 22

Οι ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί είναι ονόματα ή άλλα μέρη του λόγου που έχουν θέση ονόματος και προσδιορίζουν ονόματα με τα οποία βρίσκονται στην ίδια πτώση. Oι ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί:

  1. α) Όταν είναι ουσιαστικά ή άλλη λέξη σε θέση ουσιαστικού, διακρίνονται σε:
    • παράθεση·
    • επεξήγηση.
  2. β) Όταν είναι επίθετα ή άλλη λέξη σε θέση επιθέτου, διακρίνονται σε:
    • επιθετικό προσδιορισμό·
    • κατηγορηματικό προσδιορισμό.

1. Η παράθεση

§ 23

Παράθεση ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός1 που αποδίδει στον όρο δίπλα στον οποίο τίθεται (παρατίθεται) ένα κύριο και γνωστό γνώρισμα. Η παράθεση μπορεί να αναλυθεί σε δευτερεύουσα αναφορική πρόταση:
Ἀρχίδαμος ὁ βασιλεὺς αὐτῶν ἔλεξε τοιάδε. [ὃς ἦν βασιλεὺς ]
Ἄλλοι δὲ πρὸς Πάρνηθα τὸ ὄρος ὥρμησαν.
N.E.: Αυτή είναι η κ. Nίκη, η δασκάλα. [που είναι δασκάλα]

Η παράθεση είναι έννοια ευρύτερη, γενικότερη από αυτήν την οποία προσδιορίζει.

Ως παράθεση μπορεί να τεθεί και γενική κύριου ονόματος με άρθρο, όταν εννοείται ένα από τα ουσιαστικά υἱός, θυγάτηρ, σύζυγος, δοῦλος:
Ἡγεῖτο Νικάνωρ ὁ Παρμενίωνος. [ὁ υἱὸς Παρμενίωνος]

§ 24

Η παράθεση προσδιορίζει:

  1. α) Oυσιαστικά:
    Δήμητρος καὶ Περσεφόνης, τῆς θυγατρός, λαμπρὸν ἱερὸν ἐν Ἐλευσῖνι ἦν.
    N.E.: H Mαρία, η φίλη μου, αρίστευσε.
  2. β) Αντωνυμίες:
    Ἔχομεν ἡμεῖς οἱ Πέρσαι ὅπλα. (εμείς που είμαστε Πέρσες)
    N.E.: Εσύ, ο έξυπνος, τι έχεις να πεις τώρα;
  3. γ) Oλόκληρες προτάσεις· στην περίπτωση αυτή η παράθεση εκφράζει μια κρίση για το περιεχόμενό τους και κανονικά προτάσσεται, γι' αυτό λέγεται προεξαγγελτική παράθεση2. Ως προεξαγγελτικές παραθέσεις χρησιμοποιούνται λέξεις, φράσεις ή και ολόκληρες αναφορικές προτάσεις, όπως:
    • τὸ πάντων δεινότατον (το πιο τρομερό απ' όλα, το πιο σπουδαίο)
    • τὸ πάντων μέγιστον (το μεγαλύτερο απ' όλα, το πιο σπουδαίο)
    • τὸ ἐναντίον / τοὐναντίον (το αντίθετο)
    • σημεῖον δὲ / τεκμήριον δὲ (απόδειξη)
    • τὸ ἔσχατον / τὸ τελευταῖον
    • τὸ τοῦ Ὁμήρου (όπως λέει ο Όμηρος)
    • τὸ θαυμαστότερον (το πιο παράδοξο)
    • τὸ τῆς παροιμίας (όπως λέει η παροιμία)
    • τὸ καινότατον (το πιο πρωτοφανές)
    • ὃ δὲ πάντων δεινότατόν ἐστι (πράγμα το οποίο είναι πιο φοβερό απ' όλα) κ.τ.ό.
    • τὸ λεγόμενον (όπως συνήθως λένε)
    Καὶ τὸ λεγόμενον, τὰ καλὰ τῷ ὄντι χαλεπά. (Kαι, όπως λένε συνήθως, τα καλά είναι πράγματι δύσκολα.)
    Καὶ τὸ μέγιστον, ἐφοβεῖτο.
    Ὃ δὲ πάντων δεινότατόν ἐστι, τοὺς ἄλλους ὀλιγαρχικοὺς ἀποκαλεῖ.
    N.E.: • Περίεργο! Πώς και δεν ήρθε; Kαι το σπουδαιότερο, με εξαπάτησε!

2. Η επεξήγηση

§ 25

Επεξήγηση ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός που διασαφηνίζει την αόριστη και γενική έννοια του όρου τον οποίο προσδιορίζει. O όρος αυτός μπορεί να είναι ουσιαστικό ή άλλη λέξη, όπως αντωνυμία, κυρίως δεικτική, ή επίρρημα, κυρίως το ὧδε ή το οὕτω. Στη μετάφραση η επεξήγηση μπορεί να αποδοθεί με το «δηλαδή»:
Ὁ βασιλεὺς Παυσανίας ἐπορεύετο εἰς τὴν Bοιωτίαν.
Ἀνέβησαν ἐς τὸ ὄρος τὴν Ἰστώνην.
Ἐγὼ τοῦτο λέγω, ὡς τὸ γνῶναι σωφρονίζει.
Οὕτω διακείμεθα, ὁτὲ μὲν γελῶντες, ὁτὲ δὲ δακρύοντες.
N.E.: • Πήγε στο νησί του, την Ίο. Aυτό έγινε, με γέλασε. Έτσι το είπα, γι' αστείο.

Η επεξήγηση είναι έννοια μερικότερη από αυτήν την οποία προσδιορίζει.

§ 26

Ως επεξήγηση μπορεί να τεθεί, εκτός από ουσιαστικό, και άλλη λέξη, ολόκληρη πρόταση ή ουσιαστικό με το ρήμα λέγω στην ίδια πτώση με τη λέξη που προσδιορίζει ή σε αιτιατική ως αντικείμενο του λέγω:
Εἷς οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης. [απαρέμφατο]
Τοῦτο θεωρεῖτε, εἰ τἀληθῆ λέγω. [πρόταση]
Τὸν παῖδα δείξει μητρί τ', Ἐριβοίᾳ λέγω. (Θα δείξει το παιδί και στη μητέρα, στην Ερίβοια εννοώ.)
Προσέκρουσ' ἀνθρώπῳ πονηρῷ, Ἀνδροτίωνα λέγω.
N.E.: • Αυτό θέλω, να προσέχεις. Το είδα πάλι χτες βράδυ, το όνειρο εννοώ.

3. O επιθετικός προσδιορισμός

§ 27

Επιθετικός προσδιορισμός ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός που αποδίδει μια μόνιμη ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει. Ο επιθετικός προσδιορισμός, ο οποίος είναι συνήθως επίθετο, συμφωνεί με το ουσιαστικό που προσδιορίζει στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση:
Πλεῖστοι καὶ μέγιστοι ποταμοὶ ῥέουσιν ἐκ τῶν μεγίστων ὀρῶν. (βουνών)

§ 28

Εκτός από επίθετο, ως επιθετικός προσδιορισμός τίθεται:

  1. α) Αντωνυμία:
    Οἱ στρατιῶται οἱ ὑμέτεροι ἄνδρες ἐγένοντο ἀγαθοί.
    N.E.: Κάτι καλό ετοιμάζει.
  2. β) Αριθμητικό:
    Οἱ ἐννέα ἄρχοντες κληροῦσι τοὺς δικαστάς.
    N.E.: Έχω δύο αδέρφια.
  3. γ) Μετοχή επιθετική (βλ.§ 121):
    Οἱ χειροτονούμενοι στρατηγοὶ δέκα ἦσαν.
    N.E.: αλλοιωμένες τροφές είναι επικίνδυνες.
  4. δ) Oυσιαστικό που δηλώνει ηλικία, εθνικότητα, επάγγελμα, αξίωμα κ.ά.:
    νέος ἄνθρωποςΠέρσης τριήραρχοςἄνδρες Ἀθηναῖοι
    ἄνδρες δικασταὶἀνὴρ στρατηγὸς
    N.E.: Έλληνας υπουργόςγιατρός άνθρωπος
  5. ε) Κύριο γεωγραφικό όνομα με άρθρο, όταν αυτό μπαίνει μπροστά από τον όρο που προσδιορίζει και συμφωνεί με αυτόν στο γένος και στον αριθμό:
    ὁ Εὐφράτης ποταμὸςἡ Στυμφαλὶς λίμνητὸ Πήλιον ὄρος
    N.E.: ο Πηνειός ποταμόςτο Αιγαίο πέλαγος
  6. στ) Επίρρημα ή εμπρόθετος προσδιορισμός με άρθρο:
    Τὴν πλησίον χώραν διῆλθεν.
    Τὰς ἡδονὰς θήρευε τὰς μετὰ δόξης.
    N.E.: • Τα πίσω δωμάτια είναι βορινά. O από κάτω όροφος νοικιάστηκε. [αλλά και:] Είναι παιδί με θάρρος.
  7. ζ) Γενική πτώση ουσιαστικού ή αντωνυμίας με άρθρο:
    Ὁ τῶν ἱππέων ἄρχων ἵππαρχος λέγεται.
    Φωκεῖς τὰς πόλεις τὰς αὑτῶν παρέδοσαν.
  8. η) Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση (βλ. §192.3):
    Ἐποιοῦντο διαβάσεις ἐκ τῶν φοινίκων οἳ ἦσαν ἐκπεπτωκότες. [ἐκ τῶν ἐκπεπτωκότων φοινίκων]
    N.E.: Πέταξαν τα μήλα που σάπισαν. [τα σάπια]
Γενικές παρατηρήσεις
  1. α) Ένα ουσιαστικό είναι δυνατόν να προσδιορίζεται από περισσότερους από έναν επιθετικούς προσδιορισμούς.Στην περίπτωση αυτή μπορεί:
    • Nα προσδιορίζουν ο καθένας χωριστά το ουσιαστικό, οπότε χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα ή συνδέονται με σύνδεσμο:
      Ἐφόρει χιτῶνα πορφυροῦν, ποδήρη, στολιδωτὸν τὰ κάτω.
      Ἀδύνατόν ἐστι πονηρὸν ὄντα καλοὺς κἀγαθοὺς φίλους κτήσασθαι.
      N.E.: Είναι σπίτι μικρό, βολικό και φτηνό.
    • Nα προσδιορίζει ο ένας από αυτούς την έννοια που συναποτελούν το ουσιαστικό με το άλλο επίθετο, οπότε παρατάσσονται χωρίς κόμμα ή σύνδεσμο (επάλληλοι επιθετικοί προσδιορισμοί):
      Πολλὰς ἄλλας ἀνομίας κατ' αὐτῶν ἐλογοποίησαν.
      N.E.: Πάρε τη μικρή καφέ τσάντα.
  2. β) Πολλές φορές το ουσιαστικό που προσδιορίζει ο επιθετικός προσδιορισμός παραλείπεται, γιατί εύκολα εννοείται από τη συνήθη χρήση του. Τότε ο επιθετικός προσδιορισμός παίρνει στον λόγο τη θέση του παραλειπόμενου ουσιαστικού και μπορεί ως ουσιαστικό πια να έχει δικό του επιθετικό προσδιορισμό. Συνήθεις ουσιαστικοποιημένοι επιθετικοί προσδιορισμοί είναι:
    οἱ ἀθάνατοι [θεοὶ] ἡ ταχίστη / ἡ εὐθεία [ὁδὸς]
    οἱ θνητοὶ [ἄνθρωποι] ἡ τριήρης [ναῦς]
    ὁ δίκαιος [ἀνὴρ] ἡ ὑστεραία / ἡ ἐπιοῦσα [ἡμέρα]
    οἱ τριάκοντα [τύραννοι] ἡ μουσικὴ / ἡ ῥητορικὴ [τέχνη]
    οἱ Ἀθηναῖοι [πολῖται] τὸ παρὸν / τὸ παρελθὸν / τὸ μέλλον [ἔτος]
    ἡ δεξιὰ / ἡ ἀριστερὰ [χεὶρ] τὸ ναυτικὸν / τὸ ἱππικὸν [στράτευμα] κ.ά.
    Οἱ καλοὶ κρατιστεύουσιν. (υπερέχουν)
    Τὸ ἱππικὸν εἰς τὸ πεδίον οὐ κατέβαινεν.
    N.E.: Oι φίλοι στις δυσκολίες φαίνονται.

4. O κατηγορηματικός προσδιορισμός

§ 29

Κατηγορηματικός προσδιορισμός ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός που αποδίδει μια παροδική ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει. Ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται χωρίς άρθρο επίθετα, αντωνυμίες ή μετοχές που προσδιορίζουν έναρθρα ουσιαστικά:
Κατέλαβον τὴν πόλιν ἐρήμην. [η πόλη ήταν έρημη τη στιγμή της κατάληψής της]
Ἐλευθέραις ταῖς ψυχαῖς ἐπολιτεύοντο.
Ἀλέξανδρος προὐχώρει συντεταγμένῳ τῷ στρατῷ.
N.E.: • Τον άκουγα με το στόμα ανοιχτό. Κοίταζε με τα μάτια δακρυσμένα.

Οι λέξεις πᾶς, ἅπας, σύμπας, ὅλος, μόνος, ἕκαστος, αὐτός, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, όταν δεν έχουν άρθρο, είναι κατηγορηματικοί προσδιορισμοί σε όρο που υπάρχει ή εννοείται. Όταν όμως οι λέξεις αυτές είναι έναρθρες, λειτουργούν ως επιθετικοί προσδιορισμοί, ενίοτε ουσιαστικοποιημένοι, και έχουν διαφορετική σημασία:
Πάντες οἱ πολῖται μετεῖχον τῆς ἑορτῆς. [όλοι· κατηγορ. προσδ.]
αλλά: Kοινὸν τὸν ᾅδην ἔσχον οἱ πάντες βροτοί. [το σύνολο των ανθρώπων· επιθ. προσδ.]
Μόνος τῶν ἐξεταστῶν ὡμολόγει λαβεῖν ἀργύριον. [μόνος· κατηγορ. προσδ.]
αλλά: Ὁ φιλότιμός ἐστιν ὁ μόνος βουλόμενος τῶν ἄλλων ὑπερέχειν. [ο μοναδικός· επιθ. προσδ.]
N.E.: Όλος ο κόσμος το ξέρει.• Tο όλο ζήτημα χρειάζεται διερεύνηση.

O κατηγορηματικός προσδιορισμός διακρίνει μια ιδιότητα ή κατάσταση από μια άλλη ιδιότητα ή κατάσταση του ίδιου προσώπου ή πράγματος, σε αντίθεση με τον επιθετικό προσδιορισμό που διακρίνει ένα πρόσωπο ή ένα πράγμα από άλλο ομοειδές.


  1. Κάποιες φορές η παράθεση μπαίνει σε γενική πτώση, ενώ η λέξη που προσδιορίζει βρίσκεται σε άλλη πτώση. Τότε λέγεται γενική παραθετική και προσδιορίζει:
    1. α) Επίθετα που ισοδυναμούν με γενική ουσιαστικού και δηλώνουν προέλευση, καταγωγή ή ύλη, όπως τα επίθετα πατρῷος [τοῦ πατρός], μητρῷος [τῆς μητρός], Ἀθηναῖος [ἐξ Ἀθηνῶν], χρυσοῦς [ἐκ χρυσοῦ] κ.ά.:
      Ἀθηναῖος εἶ, πόλεως τῆς μεγίστης.
    2. β) Τις κτητικές αντωνυμίες ἡμέτερος, ὑμέτερος, σφέτερος:
      Τὴν ἡμετέραν αὐτῶν χώραν διαφθείρομεν.
  2. Μια άλλη ιδιάζουσα μορφή παράθεσης είναι η επιμεριστική παράθεση. Εκφέρεται συνηθέστερα με τις λέξεις μέν, δὲ κ.ά. και δηλώνει τα μέρη στα οποία επιμερίζεται το σύνολο των προσώπων ή πραγμάτων που δηλώνει η λέξη την οποία προσδιορίζει η επιμεριστική παράθεση:
    Ὑμεῖς οἰκεῖτε τὴν πόλιν, οἱ μὲν οὕτως ὁρῶντες, οἱ δ' οὕτω ποιοῦντες.