Αρχαία Ελληνική Γλώσσα (Β΄ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Η θεά Θέμις από τον Ραμνούντα (3ος αι. π.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας)

Η θεά Θέμις από τον Ραμνούντα (3ος αι. π.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας)

Πατρική δικαιοσύνη

A. Κείμενο

Ο Κλαύδιος Αιλιανός (περ. 170-235 μ.Χ.), για τον οποίο έγινε λόγος στην προηγούμενη τάξη, περιλαμβάνει στο έργο του Ποικίλη Ἱστορία μια διδακτική ιστορία για έναν ατίθασο γιο και τη δραστική αντιμετώπισή του από τον πατέρα του.

Ἀνὴρ γένει Μάρδος παῖδας εἶχεν ἑπτά. Τούτων ὁ νεώτατος κακὰ πολλὰ τοὺς ἄλλους εἰργάζετο. Καὶ τὰ μὲν πρῶτα ἐπειρᾶτο αὐτὸν ὁ πατὴρ ῥυθμίζειν λόγῳ· ἐπεὶ δὲ οὐκ ἐπείθετο, πρὸς τοὺς δικαστὰς ἤγαγε καὶ ὅσα αὐτῷ ἐτετόλμητο ἀκριβῶς κατηγόρησε, καὶ ᾔτει παρὰ τῶν δικαστῶν ἀποκτεῖναι τὸν νεανίσκον. Οἱ δὲ ἐξεπλάγησαν καὶ ἀμφοτέρους ἐπὶ τὸν βασιλέα Ἀρταξέρξην ἤγαγον. Τὰ αὐτὰ δὲ λέγοντος τοῦ Μάρδου, βασιλεὺς ἔφη: «Εἶτα τολμήσεις τὸν υἱὸν ἀποθνῄσκοντα ὑπομεῖναι;». Ὁ δὲ ἔφη «πάντων μάλιστα· ἐπεὶ καὶ ὅταν τῶν φυομένων θριδακινῶν τὰς ἐκφύσεις τὰς πικρὰς ἀφαιρῶ, οὐδὲν ἡ μήτηρ αὐτῶν λυπεῖται, ἀλλὰ θάλλει μᾶλλον καὶ γλυκίων γίνεται». Ταῦτα ἀκούσας Ἀρταξέρξης ἐπῄνεσε μὲν τὸν ἄνδρα καὶ τῶν βασιλικῶν δικαστῶν ἐποίησεν ἕνα, εἰπὼν ὅτι ὁ περὶ τῶν ἰδίων παίδων οὕτω δικαίως ἀποφαινόμενος πάντως καὶ ἐν τοῖς ἀλλοτρίοις ἀκριβὴς ἔσται δικαστὴς καί ἀδέκαστος, ἀφῆκε δὲ καὶ τὸν νεανίαν τῆς τιμωρίας, ἀπειλῶν αὐτῷ θανάτου, ἐὰν ἀδικῶν φωραθῇ ἕτερα.

Αἰλιανός, Ποικίλη Ἱστορία 1.34 (διασκευή)

Γλωσσικά σχόλια
γένει (δοτ. εν. ουσ. τὸ γένος) Μάρδος
  Μάρδος στην καταγωγή (ασιατική εθνότητα)
ἐργάζομαι
προκαλώ, κάνω (πβ. ν.ε.: εργατικός, εργασιομανής)
τὰ μὲν πρῶτα αρχικά
ἐπειρᾶτο (γ΄ εν. οριστ. παρατ. ρ. πειράομαι, πειρῶμαι) προσπαθούσε (πβ. ν.ε.: πείραμα, απόπειρα, πειρατικός)
ῥυθμίζω (εδώ) συνετίζω, χαλιναγωγώ, ρυθμίζω, τακτοποιώ (πβ.ν.ε.: ρυθμός, αρρυθμία)
ἤγαγε (γ΄ εν. οριστ. αορ. β΄ ρ. ἄγω) έφερε, οδήγησε (πβ. ν.ε.: αγωγός, αγωγή, αγωγιμότητα, ανάγωγος)
ὅσα αὐτῷ ἐτετόλμητο (γ΄ εν. οριστ. υπερσ. ρ. τολμάομαι, τολμῶμαι) όσα είχε αποτολμήσει αυτός (πβ. ν.ε.: τολμηρός, ατολμία)
ᾔτει (γ΄ εν. οριστ. παρατ. ρ. αἰτέω, αἰτῶ) ἀποκτεῖναι (απαρ. αορ. ρ. ἀποκτείνω) ζητούσε (πβ. ν.ε.: αίτηση, αίτημα) να τον εκτελέσουν (πβ. ν.ε.: πατροκτόνος, λιμοκτονώ)
ἀμφότεροι, ἀμφότεραι, ἀμφότερα (αόρ. επιμερ. αντων.) και οι δύο (πβ. ν.ε.: επαμφοτερίζω)
τὰ δὲ αὐτὰ λέγοντος τοῦ Μάρδου κι ενώ ο Μάρδος έλεγε τα ίδια (πβ. ν.ε.: ταυτότητα, ταυτολογία)
ἔφη (γ΄ εν. οριστ. παρατ. ρ. φημί) είπε
εἶτα τολμήσεις ὑπομεῖναι (απαρ. αορ. ρ. ὑπομένω); αλήθεια, θα έχεις το θάρρος να αντέξεις; (πβ. ν.ε.: υπομονή, υπομονετικός, ανυπόμονος)
πάντων μάλιστα βεβαιότατα!
ἐπεί (αιτιολ. σύνδ.) γιατί
ἡ θριδακίνη και ἡ θρίδαξ, τῆς θρίδακος το μαρούλι
ἡ ἔκφυσις η παραφυάδα (πβ. ν.ε.: απόφυση, υπόφυση)
οὐδέν (αόρ. επιμερ. αντων. οὐδείς, οὐδεμία, οὐδέν) λυπεῖται καθόλου δε λυπάται
θάλλει μᾶλλον ανθίζει περισσότερο, πετάει περισσότερα φύλλα (πβ.ν.ε.: θαλερός)
ὁ/ἡ γλυκίων, τὸ γλύκιον (συγκρ. βαθ. επιθ. γλυκύς, γλυκεῖα, γλυκύ) γλυκύτερος
ἐπήνεσε (γ΄ εν. οριστ. αορ. ρ. ἐπαινέω, ἐπαινῶ) τὸν ἄνδρα καὶ τῶν βασιλικῶν δικαστῶν ἐποίησεν (οριστ. αορ. ρ. ποιέω, ποιῶ) ἕνα επαίνεσε τον άνδρα και τον έκανε βασιλικό δικαστή
ὁ περὶ τῶν ἰδίων παίδων οὕτω δικαίως ἀποφαινόμενος αυτός που διατυπώνει τόσο δίκαιες κρίσεις για τα παιδιά του
πάντως καὶ ἐν τοῖς ἀλλοτρίοις οπωσδήποτε και στις ξένες υποθέσεις
ἀφῆκε (οριστ. αορ. ρ. ἀφίημι) τῆς τιμωρίας απάλλαξε από την τιμωρία (πβ. ν.ε.: άφεση, αφέτης, αφετηρία)
ἐὰν ἀδικῶν φωραθῇ (γ΄ εν. υποτ. παθ. αορ. ρ. φωράομαι, φωρῶμαι) ἕτερα εάν αποδειχθεί ότι διαπράττει άλλες αδικίες

Ερμηνευτικά σχόλια

Ἀρταξέρξην: Ο ακριβής προσδιορισμός του προσώπου είναι αδύνατος λόγω της ασάφειας της διήγησης. Το όνομα αυτό έφεραν τέσσερις βασιλείς της Περσίας: ο Αρταξέρξης Α΄ ο Μακρόχειρ (464-424 π.Χ.), ο Αρταξέρξης Β΄ ο Μνήμων, που βασίλευσε από το 404 έως το 358 π.Χ., ο Αρταξέρξης Γ΄ ο Ώχος, που βασίλευσε από το 358 έως το 338 π.Χ., και ο Αρταξέρξης Δ΄ (πρόκειται για τον σατράπη Βήσσο που σκότωσε τον Δαρείο Γ΄, τον διαδέχθηκε ως Αρταξέρξης Δ΄ βασιλεύοντας για μικρό χρονικό διάστημα και τιμωρήθηκε από τον Μ. Αλέξανδρο).

Ερωτήσεις

  1. Σε ποιες διαδοχικές ενέργειες προχώρησε ο πατέρας προκειμένου να λογικέψει τον ατίθασο γιο του;
  2. Ποια ήταν η αντίδραση του βασιλιά όταν άκουσε ότι ο πατέρας ζητούσε τη θανάτωση του γιου του; Τι του απάντησε ο πατέρας;
  3. Πώς ανταμείφθηκε ο πατέρας για την αμεροληψία του απέναντι στο παιδί του;
  4. Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο στόχος του πατέρα όταν προτείνει να καταδικαστεί σε θάνατο το παιδί του; Πώς κρίνετε την αυστηρότητά του και ποια συμπεράσματα μπορείτε να βγάλετε για την περσική αντίληψη περί σωφρονισμού και πειθαρχίας;

Νεαρό αγόρι με παιγνίδι στο χέρι (ερυθρόμορφη κύλικα, μέσα 5ου αι. π.Χ., Antikenmuseum, Βερολίνο)

Νεαρό αγόρι με παιγνίδι στο χέρι (ερυθρόμορφη κύλικα, μέσα 5ου αι. π.Χ., Antikenmuseum, Βερολίνο)

 

Β. Επανάληψη ύλης ετυμολογίας Α΄ Γυμνασίου

  1. Να σχηματίσετε:
    α) παράγωγα επίθετα της α.ε. από τα ρήματα: λάμπω, φαίνω, ὠφελέω - ὠφελῶ και σιωπάω - σιωπῶ.
    β) ρηματικά επίθετα από τα ρήματα: λέγω, ἅπτω, ἐπαινέω - ἐπαινῶ, μένω και ποιέω - ποιῶ.
  2. Να σχηματίσετε παράγωγα επίθετα της α.ε. από τα παρακάτω ουσιαστικά και να δηλώσετε τι σημαίνουν (πλησμονή κτλ.): ἀνάγκη, πορφύρα, ὥρα, πένθος, ἀνήρ, μήτηρ, βασιλεύς και τόλμη.
  3. Να σχηματίσετε παράγωγα ρήματα της α.ε. από τα ονόματα: βασιλεύς, παῖς, σκιά, νίκη, ὀξύς, τόλμη, πικρός, ρυθμός, ἀκριβής και λύπη.
  4. Να κατατάξετε τα επιρρήματα σε κατηγορίες (τοπικά, τροπικά, ποσοτικά, χρονικά), με βάση τις παραγωγικές καταλήξεις τους: ἄνωθεν, ἑλληνιστί, κακῶς, ἀριστίνδην, Μεγαράδε, ἀναφανδόν και ἀκριβῶς.
  5. Να γράψετε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά (κατάσταση, ενέργεια, πρόσωπο που ενεργεί, αποτέλεσμα ενέργειας, εθνικότητα, τόπο, υποκορισμό κτλ.): δενδρύλλιον, νεανίσκος, διδασκαλεῖον, Κορίνθιος, ἁλιεύς, βασιλεία, μάντευμα, τελετή, θυσία, ἱερωσύνη.
  6. Να γράψετε στη στήλη Β΄ τα ρήματα της α.ε. από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α΄ και στη στήλη Γ΄ τι δηλώνουν οι λέξεις αυτές:
    Α' Β' Γ'
    πομπός    
    θάνατος    
    ἀγωγός    
    μονή    
    δικαίωμα    
    δίωξις    
    σχέσις    

  7. Να γράψετε από δύο παράγωγες λέξεις της α.ε. για καθένα από τα ρήματα που σας δίνονται και να τις κατηγοριοποιήσετε ανάλογα με τη σημασία τους (πρόσωπο που ενεργεί, κατάσταση, τόπος, μέσο κτλ.): κρίνω, δικάζω, λύω, γράφω, φύω, λέγω.

 

Γ. Επανάληψη ύλης γραμματικής – σύνταξης Α΄ Γυμνασίου

  1. Να τονίσετε τις λέξεις και να δικαιολογήσετε τον τόνο που επιλέξατε: νησος, ανθρωπος, σπευδε, τελος, δυναμις, παιδες, πλουτος, μηκος, οινος, ταυρος, γενναιος, θεος, μεγας.

  2. Να μεταφέρετε τα ρήματα στον τύπο της οριστικής που ζητείται στην παρένθεση:
    εἰργάζετο _________________ (ενεστ., β΄ πρόσ. ενικού)
    ἐπείθετο __________________ (ενεστ., γ΄ πρόσ. πληθ.)
    ῥυθμίζειν _________________ (παρατ., β΄ πρόσ. πληθ.)
    θάλλει ____________________ (παρατ., α΄ πρόσ. πληθ.)
    ἔσται ____________________ (παρατ., α΄ πρόσ. ενικού)

  3. Να μεταφέρετε τα ουσιαστικά στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού:

    τῷ λόγῳ _____________________ ὁ δικαστής _____________________
    τῶν δικαστῶν _____________________ τὸν νεανίαν _____________________
    τὸν νεανίσκον _____________________ τoῦ θανάτου _____________________
    τὸν βασιλέα _____________________ ὁ βασιλεύς _____________________
    τὰς ἐκφύσεις _____________________ τῶν θριδακινῶν _____________________
  4. Να κλίνετε και στους δύο αριθμούς τις φράσεις: τὰς πικρὰς ἐκφύσεις, ὁ ἀδέκαστος δικαστής.
  5. Να βρείτε τα υποκείμενα και τα αντικείμενα των ρημάτων των παρακάτω φράσεων της Ενότητας:
    α. Ἀνὴρ γένει Μάρδος παῖδας εἶχεν ἑπτά.
    β. Οἱ δὲ ἐξεπλάγησαν καὶ ἀμφοτέρους ἐπὶ τὸν βασιλέα Ἀρταξέρξην ἤγαγον.
    γ. Τῶν φυομένων θριδακινῶν τὰς ἐκφύσεις τὰς πικρὰς ἀφαιρῶ.
    δ. Ταῦτα ἀκούσας Ἀρταξέρξης ἐπῄνεσε τὸν ἄνδρα.
  6. Να εντοπίσετε τα αντικείμενα και τα κατηγορούμενα στις παρακάτω φράσεις του κειμένου της Ενότητας:
    α. Ὁ περὶ τῶν ἰδίων παίδων οὕτω δικαίως ἀποφαινόμενος πάντως καὶ ἐν τοῖς ἀλλοτρίοις ἀκριβὴς ἔσται δικαστὴς καὶ ἀδέκαστος.
    β. Ταῦτα ἀκούσας Ἀρταξέρξης ἐποίησεν τὸν ἄνδρα τῶν βασιλικῶν δικαστῶν ἕνα.
  7. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με τον κατάλληλο τύπο του ενεστώτα και του μέλλοντα οριστικής των ρημάτων που δίνονται στην παρένθεση:
    α. Οἱ διδάσκαλοι τοὺς νέους ____________/____________ (παιδεύω).
    β. Οἱ Ἀθηναῖοι ____________ / ____________ (παρατάσσομαι) ἐπὶ τῷ λιμένι ἐν μετώπῳ ὡς εἰς ναυμαχίαν (= σαν να επρόκειτο για ναυμαχία).
    γ. Οἱ πολέμιοι ____________ / ____________ (λύω) τὰς σπονδάς.
    δ. Οἱ χρησμολόγοι τὴν τῶν θεῶν βουλὴν____________ / ____________ (προλέγω).
    ε. Ὑμεῖς τοὺς θεοὺς __________ /____________ (θεραπεύω).
    στ. Ἡμεῖς τὰς τῶν οἰωνῶν πτήσεις ____________/____________ (ἑρμηνεύω).
    ζ. Ὑμεῖς ____________ / ____________ (πορεύομαι) ὅπου τὸ στράτευμα μέλλει σῖτον ἕξειν.
  8. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με τον κατάλληλο τύπο του αορίστου και του παρακειμένου οριστικής των ρημάτων που δίνονται στην παρένθεση:
    α. Οἱ Ἕλληνες τοῖς οἰωνοσκόποις ____________/____________ (πιστεύω).
    β. Ἡμεῖς ____________ / ____________ (θύω) ἱερεῖα ἐπὶ τῶν βωμῶν.
    γ. Οἱ ἱππεῖς τοὺς πολεμίους ____________/____________ (διώκω).
    δ. Οἱ σύμμαχοι τοὺς τοξότας ἔξω τοῦ εὐωνύμου κέρατος (= έξω από το αριστερό τμήμα του στρατού) ____________/____________ (τάττω).
    ε. Οἱ στρατηγοί τὰ δέοντα ____________/____________ (κελεύω).
    στ. Λακεδαιμόνιοι ἁθροίσαντες τοὺς συμμάχους ____________ / ____________ (βουλεύομαι) περὶ τῶν αἰχμαλώτων.
    ζ. Ἡμεῖς ____________ / ____________ (παύομαι) τοῦ περιτειχισμοῦ (= την προσπάθεια να χτίσουμε τείχος) καὶ ἡσυχάζομεν.
  9. Να συμπληρώσετε τις φράσεις με τους τύπους των λέξεων που ζητούνται στην παρένθεση και να τις μεταφράσετε: α. Τῆς παιδείας αἱ μὲν ῥίζαι πικραί __________ (εἰμί, οριστ. ενεστ.) οἱ δὲ καρποὶ γλυκεῖς.
    β. Ὁ εὐπειθὴς (= υπάκουος) __________ (νόμος, δοτ. πληθ.) χρηστὸς πολίτης __________ (εἰμί, οριστ. ενεστ.).
    γ. Ὁ ἀγαθός __________ (ἀγαθός, δοτ. εν.) μόνῳ φίλος έστί.
    δ. Λύσανδρος κακονούστατος ἦν __________ (πόλις, δοτ. εν.).
  10. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον τύπο των λέξεων που ζητείται στην παρένθεση:
    α. Γύμναζε σεαυτὸν (= τον εαυτό σου) ______________ (πόνος ἑκούσιος, δοτ. πληθ.), ὅπως ἂν δύνῃ (= για να μπορείς) καὶ τοὺς ἀκουσίους ὑπομένειν.
    β. Θεωροῦμεν (= βλέπουμε) ______________ (ὁ λέων, αιτ. πληθ.) πραότερον διακειμένους πρὸς τοὺς θεραπεύοντας (= να είναι πιο ήμερα με αυτούς που τα φροντίζουν) ἢ τῶν ἀνθρώπων ἐνίους πρὸς τοὺς εὖ ποιοῦντας (= απ΄ ό,τι μερικοί άνθρωποι με τους ευεργέτες τους).
    γ. ______________ (τὸ ἀγαθόν, ονομ. πληθ.) ______________ (κόπος, δοτ. πληθ.) κτῶνται.
    δ. ______________ (ἡ γλῶσσα, γεν. εν.) κράτει (= να συγκρατείς), καὶ μάλιστα ἐν______________ (συμπόσιον, δοτ. εν.).
    ε. ______________ (φύσις πονηρά, αιτ. εν.) μεταβαλεῖν οὐ ῥᾴδιον.
    στ. Δόξα καὶ πλοῦτος ἄνευ ______________ (σύνεσις, γεν. εν.) οὐκ ἀσφαλῆ κτήματα.
    ζ. Τὴν______________ (ἡ φιλαργυρία, αιτ. εν.) εἶπεν ______________ (μητρόπολις, αιτ. εν.) πάντων ______________ (τὸ κακόν, γεν. πληθ).

 

Απόφθεγμα