Νεοελληνική Γλώσσα (Β΄ Γυμνασίου)

Γ ΠΑΡΑΣΥΝΘΕΤΑ ΚΑΙ ΠΟΛΥΛΕΚΤΙΚΑ ΣΥΝΘΕΤΑ

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Γ1 Παρασύνθετα

Ακούω και μιλώ

Θέλετε να περιγράψετε το σκίτσο του Ηλία Ταμπακέα (κείμ. 4) σε κάποιο φίλο σας που δεν το έχει δει. Θα μπορούσατε να ξεκινήσετε κάπως έτσι: «Το σκίτσο αυτό χαρτογραφεί τη μοναξιά. Μιλάει για…». • Για την περιγραφή χρησιμοποιήστε λέξεις που παράγονται από τις σύνθετες λέξεις που ακολουθούν (οι λέξεις που ζητούνται βρίσκονται μέσα στα κείμενα της ενότητας αυτής): ανταμείβω, απογοητεύω, ανταποκρίνομαι, προσδοκώ, απομονώνω.

εικόνα Μαθαίνω για τα παρασύνθετα:

Παρασύνθετες είναι οι παράγωγες λέξεις που σχηματίζονται με τη διαδικασία της παραγωγής (δηλαδή παράγονται) όχι από απλές λέξεις, αλλά από σύνθετες.

α΄ συνθετικό		β΄ συνθετικό		σύνθετο		παρασύνθετο
καλώς	+	ορίζω	→	καλωσορίζω	→	καλωσόρισμα
καλή	+	καρδιά	→	καλόκαρδος	→	καλοκαρδίζω

Παρασύνθετες είναι και ορισμένες λέξεις που σχηματίζονται από την ένωση δύο λέξεων (που συνήθως λέγονται μαζί, αλλά δε φτιάχνουν σύνθετη λέξη) και την προσθήκη της παραγωγικής κατάληξης:

λέξη 1		λέξη 2			παρασύνθετο
Αιγαίο	+	πέλαγος	δε φτιάχνουν	→	αιγαιοπελαγίτικος
έξω	+	φρενών	σύνθετο	→	εξωφρενικός
Νότια	+	Αφρική		→	Νοτιοαφρικανός
Άρειος	+	Πάγος		→	Αρεοπαγίτης

εικόνα Μαθαίνω για τη γνήσια και την καταχρηστική σύνθεση

εικόνα

Διαβάζω και γράφω

1. Βρείτε τις σύνθετες λέξεις (ή τις λέξεις που συνηθίζεται να λέγονται μαζί) από τις οποίες παράγονται οι παρασύνθετες που εντοπίζονται στα κείμενα της ενότητας αυτής:

	Παρασύνθετη λέξη	Σύνθετη λέξη
κείμ. 2	αντίληψη	αντιλαμβάνομαι
	χαρτοπαικτικός
	κακομοιριά
κείμ. 3	ιστιοπλοΐα

2. Ψάξτε στο ηλεκτρονικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδης on-line, http://www.komvos. edu.gr/dictionaries/dictonline/DictOnLineTri.htm) τις καταλήξεις -ίτης και -είο. • Από τον κατάλογο λέξεων που θα σας επιστρέψει το λεξικό, ξεχωρίστε ποιες είναι παρασύνθετες και γράψτε δίπλα σε καθεμία τη διαδικασία παραγωγής της.

3. Από τα τοπωνύμια που υπογραμμίζονται στον παρακάτω χάρτη, σχηματίστε παρασύνθετες λέξεις που δείχνουν τον κάτοικο ή αυτόν που κατάγεται από το συγκεκριμένο μέρος.

Γ2 Πολυλεκτικά σύνθετα

εικόνα Κείμενο 8 [Φταίει και ο καθένας μας]

Πρέπει ν' αντισταθούμε στην καθημερινή μας ασυδοσία. Η συμπεριφορά του ενός απέναντι στον άλλο όλο και χειροτερεύει. Στην κυριολεξία, ο ένας έχει γίνει ο βασανιστής του άλλου. Έχουμε κάνει την καθημερινή μας ζωή σχιζοφρενική, βάρβαρη και σχεδόν επικίνδυνη. Κι αυτά γιατί ο Έλληνας έχει αλλάξει εντελώς νοοτροπία. Δεν τον θυμάμαι ποτέ άλλοτε τόσο ανάλγητο, αγενή, αφιλότιμο, αφιλόξενο, στρεψόδικο, κακό συνάνθρωπο και κακό συντοπίτη. Δε συναισθάνεται και δε θέλει με τίποτα να παραδεχθεί πως για τα πάντα υπάρχει και η ατομική ευθύνη. Για το ότι η Αθήνα, παραδείγματος χάρη, είναι μια απάνθρωπη πόλη δε φταίει μόνον ο άθλιος τρόπος που φτιάχτηκε. Φταίει και το ότι ο καθένας από μας κάνει τις λειτουργικές της συνθήκες τρισχειρότερες. Παραπονιόμαστε πως δε μας σέβονται οι ξένοι, πως δε μας εκτιμούν σαν λαό, αλλά αφού δε σεβόμαστε πρώτοι εμείς, ούτε ο ένας τον άλλο, ούτε τον τόπο μας, γιατί να μας σεβαστούν οι ξένοι;

εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 24/4/1997

εικόνα Κείμενο 9 [Διαβάζοντας τίτλους εφημερίδων]

εικόνα

εικόνα Κείμενο 10 [Η γυναίκα στην πολιτική]

εικόνα

1952

Eκλέγεται η πρώτη γυναίκα βουλευτής. Είναι η Ελένη Σκούρα («Ελληνικός Συναγερμός»), που μαζί με τη Βιργινία Ζάννα (Κόμμα Φιλελευθέρων) είναι οι δύο πρώτες γυναίκες υποψήφιες για το βουλευτικό αξίωμα.

http://www.kethi gr/greek/apofaseis

Ακούω και μιλώ

Αποπροσανατολιστική (κείμ. 2), αντιπαρήλθεν (κείμ. 1): Από πόσα και ποια συνθετικά αποτελούνται αυτές οι λέξεις;
Στα δημοσιεύματα των εφημερίδων (κείμ. 9) οι τίτλοι χρησιμοποιούν μία κοινή τεχνική για να τραβήξουν την προσοχή του αναγνωστικού κοινού. Με ποιο τρόπο και ποια γλωσσικά μέσα το πετυχαίνουν;
Στο κείμενο 10 παρατηρήστε το υπογραμμισμένο σύνθετο. • Τι ρόλο παίζει η λέξη γυναίκα στο σχηματισμό του σύνθετου; • Μπορείτε να σκεφτείτε άλλα σύνθετα (που ονομάζονται πολυλεκτικά παραθετικά σύνθετα) με τις λέξεις γυναίκα, άνθρωπος, έκπληξη, σοκ;

εικόνα Μαθαίνω για τα πολυλεκτικά σύνθετα

Τα πολυλεκτικά σύνθετα είναι τριών ειδών:

σύνθετες λέξεις που αποτελούνται από τρία ή και περισσότερα συνθετικά (λέγονται και πολυσύνθετα)
μισός + κακόμοιρος (κακή + μοίρα) → μισοκακόμοιρος
ονοματικά σύνολα (επίθετο + ουσιαστικό ή ουσιαστικό + ουσιαστικό σε γενική), που έχουν παγιωθεί και έχουν αποκτήσει δική τους σημασία (λέγονται και λεξικές φράσεις)
παιδική χαρά = χώρος με κούνιες, τραμπάλες κτλ., όπου παίζουν τα παιδιά (και όχι η χαρά που δείχνουν ή νιώθουν τα παιδιά)
φακοί επαφής = διορθωτικοί φακοί που φοριούνται πάνω στα μάτια αντί για γυαλιά.
δύο λέξεις, συνήθως ουσιαστικά, που συνδέονται χαλαρά μεταξύ τους και γράφονται συχνά με ενωτικό ανάμεσά τους (λέγονται και παραθετικά σύνθετα)
παιδί-θαύμα
τιμές-έκπληξη
λέξη-κλειδί
Πολύ συχνά υπάρχει μεταφορική σχέση ανάμεσα στα δύο συνθετικά: συζήτηση-μαραθώνιος = που διάρκεσε πάρα πολύ.

Διαβάζω και γράφω

Συμπληρώστε τον πίνακα με πολυλεκτικά σύνθετα, όπως στο παράδειγμα, ταιριάζοντας λέξεις από τη στήλη Α με λέξεις από τη στήλη Β.

εικόνα