Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Κείμενο 1 Τα πτερόεντα δώρα

Ξένος του κόσμου και της σαρκός, κατήλθε την παραμονήν από τα ύψη, συστείλας τας πτέρυγας όπως τας κρύπτη, θείος άγγελος. Έφερε δώρα από τα άνω βασίλεια διά να φιλεύση τους κατοίκους της πρωτευούσης. Ήτον ο καλός άγγελος της πόλεως.

Εκράτει εις την χείρα εν άστρον και επί του στέρνου του έπαλλε ζωή και δύναμις, και από το στόμα του εξήρχετο πνοή θείας γαλήνης. Τα τρία ταύτα δώρα ήθελε να μεταδώση εις όλους όσοι προθύμως τα δέχονται.

Εισήλθεν εν πρώτοις εις εν αρχοντικόν μέγαρον. Είδεν εκεί το ψεύδος και την σεμνοτυφίαν, την ανίαν και το ανωφελές της ζωής ζωγραφισμένα εις τα πρόσωπα του ανδρός και της γυναικός, και ήκουσε τα δύο τεκνία να ψελλίζωσι λέξεις εις άγνωστον γλώσσαν. Ο Άγγελος επήρε τα τρία ουράνια δώρα του, και έφυγε τρέχων εκείθεν.

Επήγεν εις την καλύβην πτωχού ανθρώπου. Ο ανήρ έλειπεν όλην την εσπέραν εις την ταβέρναν. Η γυνή επροσπάθει ν' αποκοιμίση με ολίγον ξηρόν άρτον τα πέντε τέκνα, βλασφημούσα άμα την ώραν που είχεν υπανδρευθή. Τα μεσάνυχτα επέστρεψεν ο σύζυγός της· αυτή τον ύβρισε νευρική με φωνήν οξείαν, εκείνος την έδειρε με την ράβδον την οζώδη, και μετ' ολίγον οι δύο επλάγιασαν χωρίς να κάμουν την προσευχήν των, και ήρχισαν να ροχαλίζουν με βαρείς τόνους. Έφυγεν εκείθεν ο Άγγελος.

Ανέβη εις μέγα κτίριον πλουσίως φωτισμένον. Ήσαν εκεί πολλά δωμάτια με τραπέζας, κ' επάνω των έκυπτον άνθρωποι μετρούντες αδιακόπως χρήματα, παίζοντες με χαρτία. Ωχροί και δυστυχείς, όλη η ψυχή των ήτο συγκεντρωμένη εις την ασχολίαν ταύτην. Ο Άγγελος εκάλυψε το πρόσωπον με τας πτέρυγάς του διά να μη βλέπη κ' έφυγε δρομαίος.

Εις τον δρόμον συνήντησε πολλούς ανθρώπους, άλλους εξερχομένους από τα καπηλεία, οινοβαρείς, και άλλους κατερχομένους από τα χαρτοπαίγνια, μεθύοντας χειροτέραν μέθην. Τινάς είδε ν' ασχημονούν, και τινάς ήκουσε να βλασφημούν τον Αϊ-Βασίλην ως πταίστην. Ο Άγγελος εκάλυψε με τας πτέρυγας τα ώτα, διά να μην ακούη, και αντιπαρήλθεν.

Υπέφωσκεν ήδη η πρωία της πρωτοχρονιάς, και ο Άγγελος διά να παρηγορηθή, εισήλθεν εις μίαν εκκλησίαν. Αμέσως πλησίον της θύρας είδεν ανθρώπους να μετρούν νομίσματα, μόνον πως δεν είχον παιγνιόχαρτα εις τας χείρας· και εις το βάθος, αντίκρυσεν έναν άνθρωπον χρυσοστόλιστον και μιτροφορούντα ως Μήδον σατράπην της εποχής του Δαρείου, ποιούντα διαφόρους ακκισμούς και επιτηδευμένας κινήσεις. Δεξιά και αριστερά άλλοι μερικοί έψαλλον με πεπλασμένας φωνάς: Τον Δεσπότην και αρχιερέα!

Ο Άγγελος δεν εύρε παρηγορίαν. Επήρε τα πτερόεντα δώρα του –το άστρον το προωρισμένον να λάμπη εις τας συνειδήσεις, την αύραν, την ικανήν διά να δροσίζη τας ψυχάς, και την ζωήν, την πλασμένην διά να πάλλη εις τας καρδίας, ετάνυσε τας πτέρυγας, και επανήλθεν εις τας ουρανίας αψίδας.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, στο
Τα Σκοτεινά Παραμύθια του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, εισαγωγή – επιλογή διηγημάτων–
σχόλια Στρατής Πασχάλης, εκδ. Μεταίχμιο, 2005

Ερωτήσεις κατανόησης

1 Για ποιο σκοπό κατέβηκε ο άγγελος από τον ουρανό;

2 Γιατί δεν μπόρεσε να προσφέρει τα δώρα του και γύρισε άπρακτος;

Κείμενο 2 [Το παιχνίδι του εύκολου κέρδους]

Σε λίγο καιρό πρόκειται να κυκλοφορήσει ένα καινούριο λαχείο, το ξυστό – αυτό δηλαδή που ξύνοντάς το γνωρίζεις αμέσως αν κέρδισες ή όχι. Έρχεται να προστεθεί στα τόσα άλλα που κυκλοφορούν, όπως το Λαϊκό, το Εθνικό, το ΛΟΤΤΟ ή το ΠΡΟΠΟ, το Σουίπ-στεϊκ, και να συμπληρώσει τη φρενιασμένη αναζήτηση στο κυνήγι της τύχης στον ιππόδρομο, στο καζίνο, στις χαρτοπαικτικές λέσχες και τις τζογαδόρικες συντροφιές. Σ' όλα αυτά λογάριασε και το μεγάλο Κρατικό Λαχείο, που με την κλήρωση του υποδεχόμαστε, έτσι για το γούρι, τον καινούριο χρόνο. Εκατομμύρια άτομα και δισεκατομμύρια χρήματα εμπλέκονται στη διαδικασία του παιχνιδιού. Αμέτρητες ώρες ξοδεύονται στο παίξιμο και απροσμέτρητες ελπίδες γεννιούνται για το πιθανό κέρδος.

Ίσως κάποιος σκεφτεί: «Δεν είναι "χρήσιμο" να προσδοκάς ότι με ένα ευρώ, ή έστω κάτι παραπάνω, μπορείς να ζήσεις μιαν άλλη πραγματικότητα με τη λάμψη του χρήματος, να ξεφύγεις έτσι εύκολα από έναν κόσμο γεμάτο μιζέρια, κακομοιριά, απογοητεύσεις, βάσανα και πιέσεις, να γευτείς όσα η παιδική φαντασία μας τροφοδοτούσε στην ιδιαίτερα ρευστή εποχή που ζούμε;». Από μια άποψη μπορεί να είναι «χρήσιμο», ιδιαίτερα για άτομα που οι στόχοι τους είναι συγκεκριμένοι και επικεντρωμένοι σε μια υλιστική αντίληψη για τη ζωή, σε μια αντίληψη ότι με το χρήμα μπορείς να κατορθώσεις οτιδήποτε. Ωστόσο, στο κυνήγι των τόσο αβέβαιων προοπτικών, οι κερδισμένοι είναι λίγοι. Για τους πολλούς, τους «χαμένους», η εμμονή στο παιχνίδι της τύχης είναι αποπροσανατολιστική από πιο στέρεους στόχους, οδηγεί ουσιαστικά στην απραξία, μετατοπίζει το χειροπιαστό «σήμερα» στο αμφίβολο «αύριο» και τροφοδοτεί στο τέλος έναν περίεργο συμβιβασμό των προσδοκιών και επιθυμιών με την πραγματικότητα.

[...] Σήμερα, ίσως περισσότερο από άλλοτε, η εύκολη ζωή προβάλλει ως ένα «πρότυπο», που υιοθετεί ται όλο και περισσότερο από όλο και περισσότερους, που πιστεύουν ότι σε μια κοινωνία με τις μεγάλες κοινωνικές ανισότητες, διαβρωμένη, άδικη και αναξιοκρατική, δε βρίσκει ανταπόκριση, αναγνώριση και ανταμοιβή η προσπάθεια μέσα από την εργασία για το κοινωνικό ανέβασμά τους.

Κούλα Κασιμάτη, Περιπλάνηση στην επικαιρότητα, εκδ. Τυπωθήτω, 1996

Ερωτήσεις κατανόησης

1 Ποια είναι τα τυχερά λαχεία-παιχνίδια στα οποία μπορεί να παίξει όποιος θέλει; • Πού αλλού μπορεί να «δοκιμάσει» την τύχη του; • Εσείς σε ποια τυχερά παιχνίδια έχετε «δοκιμάσει» την τύχη σας;

2  Ποια θέση παίρνει η συγγραφέας απέναντι στην τάση πολλών να παίζουν τυχερά παιχνίδια; • Ποια είναι η δική σας άποψη;

Κείμενο 3 [Ήθελα να βοηθήσω το φίλο μου…]

Παρασκευή. Μου είχε ετοιμάσει ένα βασιλικό πρωινό, με κεριά στη μέση του τραπεζιού. Το ξέρω, κεριά ανάβουν συνήθως στο δείπνο, και λοιπόν;

Ανάμεσα στα κεριά δέσποζε η τούρτα μου, πρώτη και καλύτερη. Το τσάι άχνιζε μέσα στην τσαγιέρα και τα ποτήρια ήταν γεμάτα πορτοκαλάδα. Υπήρχε ακόμα και ένα μπουκετάκι λουλούδια. Ο Νταβίντ ήταν πανευτυχής με την έκπληξή του. Κι εγώ πίστευα ότι όλα θα διορθώνονταν. Ο μπαμπάς γύριζε την επομένη, θα του μιλούσα για τον Νταβίντ, θα τον βοηθούσαμε.

– Τι σκέφτεσαι, αδερφούλα;
– Τις διακοπές, θα κατασκηνώσουμε κάπου παραθαλάσσια με τον μπαμπά μου. Μπορείς να έρθεις κι εσύ. Θα τα πάτε πολύ καλά, είμαι σίγουρη, θα κάνουμε και ιστιοπλοΐα…
– Γιατί όχι; είπε με ονειροπόλο ύφος.

Το πίστευα πραγματικά ότι όλα θα διορθώνονταν.

Όλο το πρωί διαβάζαμε κόμικς, Αστερίξ και Λούκι Λουκ, τα αγαπημένα μου.
Κατά τις δώδεκα, σήκωσε το κεφάλι από το περιοδικό του και είπε:
– Αρχίζω να πεινάω, μπορείς να πας να ψωνίσεις;

Μου έδωσε λεφτά. Κατεβαίνοντας τις σκάλες, σκέφτηκα ότι θα έτρωγα ευχαρίστως μια μακαρονάδα αλά μπολονέζ, αλλά επειδή βαριόμουνα να την ετοιμάσω, προτίμησα μια έτοιμη πίτσα.

Ο ουρανός ήταν συννεφιασμένος, ερχόταν καταιγίδα. Μ' αρέσει η βροχή, τα καθαρίζει όλα.
Πήγα και παράγγειλα μια πίτσα Μαργαρίτα στον τύπο με την καντίνα «Πίτσα-Πατάτες-Αναψυκτικά» στην πλατεία.

– Έτοιμη σε πέντε λεπτά, κουκλίτσα! Στη διπλανή κολόνα ήταν κολλημένη μια αφίσα, ίδια μ' αυτήν που είχα δει δύο μέρες πριν στη βιτρίνα του μαγαζιού. Μου ήρθε μια ιδέα.
– Τη θες πικάντικη την πίτσα;
Απάντησα ναι, την έβαλε μέσα σ' ένα χαρτονένιο κουτί και την πήρα.
Αντί όμως να πάω κατευθείαν στην γκαρσονιέρα, σταμάτησα σ' έναν τηλεφωνικό θάλαμο με κέρματα, που μάλλον είχαν ξεχάσει να αλλάξουν. Ακούμπησα την πίτσα στο ραφάκι και πήρα τηλέφωνο.

– Καλημέρα σας. Εδώ S.O.S. Ναρκωτικά. Σας ακούμε.
– Μπορώ να μην πω το όνομά μου; ρώτησα.
– Τα τηλεφωνήματα είναι ανώνυμα, δε σας ρωτάμε τίποτε. Σας ακούμε.

Έτσι τους τα είπα όλα, ότι είχα γνωρίσει τον Νταβίντ, ότι έπαιρνε ναρκωτικά. Τους ρώτησα τι έπρεπε να κάνω για να τα σταματήσει. Η φωνή στην άλλη άκρη της γραμμής ήταν πολύ γλυκιά. Μου είπε ότι έκανα πολύ καλά που τους τηλεφώνησα και ότι, αν ήθελα να βοηθήσω το φίλο μου, αυτό που μπορούσα να κάνω, ήταν να του δώσω αυτό το νούμερο και να του πω ότι μπορούσε να τηλεφωνήσει οποιαδήποτε ώρα της μέρας ή της νύχτας. Και μου έδωσε κάποιες διευθύνσεις όπου θα τον βοηθούσαν χωρίς να τον ρωτήσουν το παραμικρό, χωρίς να του δημιουργήσουν προβλήματα.

Τα σημείωσα όλα πάνω στο κουτί της πίτσας. Είπα ευχαριστώ και το 'κλεισα. Η πίτσα κόντευε να κρυώσει, οπότε βιάστηκα να γυρίσω, αλλά δεν ανέβηκα τις σκάλες τρέχοντας, για να μη μου πέσει το κουτί. Πεινούσα.

Τιερί Λενέν, Συμφωνία με το διάβολο, μτφρ. Μαρία Α. Παπανδρέου, εκδ. Κέδρος, 1998

Ερωτήσεις κατανόησης

1 Ποια έκπληξη προετοίμασε ο Νταβίντ στη φίλη του για τα γενέθλιά της;

2 Πώς προσπαθεί η ηρωίδα του αποσπάσματος να βοηθήσει τον Νταβίντ να απαλλαγεί από τα ναρκωτικά; • Πώς θα μπορούσατε κι εσείς να βοηθήσετε σε μια παρόμοια περίπτωση;

Κείμενο 4 [Ένα διαφορετικό κείμενο για τη μοναξιά]

Ηλίας Ταμπακέας, περ. «9», εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ,11/2/04

Ερωτήσεις κατανόησης

1 Ποιες είναι οι λέξεις ή οι φράσεις που δείχνουν τη μοναξιά του ανθρώπου;

2  Γιατί το κείμενο αυτό «αφιερώνεται» στην επέτειο του Αγίου Βαλεντίνου, τη μέρα των ερωτευμένων δηλαδή;