Γεωλογία - Γεωγραφία (B΄ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
Τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού της Ευρώπης ΜΑΘΗΜΑ 30
image Σ' αυτό το μάθημα θα μάθω   a Λέξεις - κλειδιά
  • Για την κατανομή του πληθυσμού της Ευρώπης.
  • Για το δημογραφικό πρόβλημα των Ευρωπαίων.
  • Για τη μετανάστευση στην ήπειρό μας.
  •δημογραφικό πρόβλημα • πληθυσμιακή κατανομή • πληθυσμιακή πυκνότητα • προσδόκιμο όριο ζωής • αστικοποίηση • μετανάστευση
• αλλογενής πληθυσμός.
3 Συνεργάζομαι στην τάξηΕκτύπωση χαρτών Εκτύπωση χαρτών Flash applet
1. Εργαστείτε ανά ομάδες. Κάθε ομάδα να επιλέξει και να υλοποιήσει μια από τις ακόλουθες εργασίες.
 
1η εργασία:
α. Με τη βοήθεια του πίνακα 25.3 σημειώστε τις πέντε πιο πυκνοκατοικημένες και τις πέντε πιο αραιοκατοικημένες χώρες της Ευρώπης.
• Οι πέντε πιο πυκνοκατοικημένες χώρες είναι:…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
• Οι πέντε πιο αραιοκατοικημένες χώρες είναι:…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
β. Παρατηρήστε στον ίδιο πίνακα την πυκνότητα πληθυσμού κάθε ευρωπαϊκής χώρας. Συγκρίνοντας τις πυκνότητες πληθυσμού των ευρωπαϊκών χωρών θα τις χαρακτηρίζατε παρόμοιες ή αρκετά διαφορετικές; ……………………………………………………………………………………………………………………………… Flash applet, Html (javascript) & Google Spreadsheets

2η εργασία: Παρατηρήστε τον χάρτη πληθυσμιακής πυκνότητας των χωρών της Ευρώπης (εικόνα 30.1). Σε ποια περιοχή της ηπείρου (δυτική, νότια κτλ.) είναι μεγαλύτερες οι πυκνότητες πληθυσμού;…………………………………………………………………………………………………………………………………………
Δώστε μια εξήγηση γι' αυτό το γεγονός αντλώντας επιχειρήματα από το ανάγλυφο της Ευρώπης (χάρτης 16.1), τις βιομηχανικές περιοχές της (χάρτης 41.1), το κλίμα της (χάρτης 19.1) κτλ. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Flash applet, Html (javascript) & Google Spreadsheets


img30.1
30.1 Πληθυσμιακή πυκνότητα ευρωπαϊκών χωρών Flash applet, Html (javascript) & Google Spreadsheets

img30.2
30.1 Πληθυσμιακή πυκνότητα ευρωπαϊκών χωρών Flash applet


Χώρα Ηλικία 0-15 ετών Ηλικία 65 ετών και πάνω
Αιθιοπία 49% 3%
Ινδία 36% 4%
Βραζιλία 32% 5%
Δανία 17% 15%
Γερμανία 16% 15%
Ιταλία 16% 16%
30.3 Ποσοστά ηλικιών σε διάφορες χώρες κατά τη δεκαετία του 1990

Χώρα Πληθυσμός 1996
(εκατ. κάτοικοι)
Πληθυσμός 2020
(εκατ. κάτοικοι)
Δανία 5,2 5,2
Γερμανία 81,5 81,2
Ιταλία 57,2 53,6
30.4 Πρόβλεψη πληθυσμού σε ευρωπαϊκές χώρες
3η εργασία: Μελετήστε τους πίνακες 30.3 και 30.4 και απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν:
α. Το ποσοστό των νεαρών ατόμων που ζουν στις ευρωπαϊκές χώρες είναι υψηλότερο ή χαμηλότερο από το ποσοστό των νεαρών ατόμων που ζουν σε χώρες άλλων ηπείρων;
……………………………………………………………………………………………………
β. Το ποσοστό των ηλικιωμένων ατόμων που ζουν στις ευρωπαϊκές χώρες είναι υψηλότερο ή χαμηλότερο από το ποσοστό των ηλικιωμένων ατόμων που ζουν σε χώρες άλλων ηπείρων;
……………………………………………………………………………………………………
γ. Ο πληθυσμός αρκετών ευρωπαϊκών χωρών έχει την τάση να αυξηθεί ή να μειωθεί τα επόμενα χρόνια;
……………………………………………………………………………………………………

  α. Παρατηρήστε τον χάρτη 30.2, διαβάστε το παρακάτω κείμενο και απαντήστε τις ερωτήσεις που ακολουθούν:

«Η Ευρώπη αποτελεί σήμερα κορυφαίο πόλο έλξης για τους μετανάστες που αναζητούν μια καλύτερη ζωή. Από το 1960 ως το 2000 ο αλλογενής πληθυσμός της Ευρώπης αυξήθηκε από 14 σε 33 εκατομμύρια. Ενδεικτικά, το 40% του πληθυσμού του Λουξεμβούργου (όπου εδρεύουν αρκετά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης) είναι αλλογενές, κυρίως από άλλες χώρες της Ε.Ε. Ο αριθμός των μεταναστών στην Ευρώπη εκτοξεύτηκε στα ύψη στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Σήμερα η Ισπανία, η Ιταλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο δέχονται περίπου το 80% της καθαρής εισροής μεταναστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση...»
Περιοδικό National Geographic, άρθρο «Ευρώπη», ειδική έκδοση 2005
• Η μετανάστευση προς την Ευρώπη αυξάνεται ή μειώνεται;…………………………………………………………………………………………………………………………………………
• Οι μετανάστες κατευθύνονται κυρίως σε χώρες της δυτικής Ευρώπης, που αποτελούν μέλη της Ε.Ε., σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης ή σε άλλη ευρωπαϊκή περιοχή;………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Flash applet
β. Συζητήστε στην ομάδα και σημειώστε παρακάτω δύο θετικές και δύο αρνητικές επιδράσεις της μετανάστευσης σε χώρες που εμφανίζουν στασιμότητα ή μείωση του πληθυσμού.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Κάθε ομάδα, με τη σειρά (δηλαδή πρώτη η ομάδα που ανέλαβε την 1η εργασία κ.ο.κ.), να παρουσιάσει συνοπτικά στην τάξη τα αποτελέσματα της εργασίας της.

3 Μελετώ στο σπίτι

img30.5
30.5
Μαθητές σε κεντρικό δρόμο της Πράγας

img30.6
30.6 Οικογένεια με Γερμανό πατέρα και Ισλανδή
μητέρα στην Ισλανδία: μια πολυεθνική ευρωπαϊκή
οικογένεια

img30.7
30.7 Περίπατος στην Κέρκυρα σε μέρα γιορτής

Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της Ευρώπης είναι η μεγάλη μέση πληθυσμιακή πυκνότητα σε σχέση με αυτήν άλλων ηπείρων, η ανομοιόμορφη κατανομή του πληθυσμού στον ευρωπαϊκό χώρο, το υψηλό ποσοστό αστικοποίησης, το έντονο δημογραφικό πρόβλημα και το ισχυρό μεταναστευτικό ρεύμα τόσο μεταξύ των κρατών στο εσωτερικό της ηπείρου όσο και από γειτονικές ηπείρους προς την Ευρώπη.

Πρώτο χαρακτηριστικό του ευρωπαϊκού πληθυσμού είναι η μεγάλη μέση πληθυσμιακή πυκνότητά του σε σχέση με αυτήν των άλλων ηπείρων. Η πυκνότητα του πληθυσμού μιας χώρας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι το κλίμα, η απόσταση από τη θάλασσα, το υψόμετρο, το είδος του εδάφους, η ύπαρξη γλυκού νερού, το πλούσιο υπέδαφος, οι πόλεμοι κ.ά. Γενικά δηλαδή εξαρτάται από φυσικούς, κοινωνικοοικονομικούς και ιστορικούς παράγοντες. Η Ευρώπη είναι μια πυκνοκατοικημένη ήπειρος, με σημαντικές όμως διαφορές στην πληθυσμιακή πυκνότητα των κρατών της, αλλά και ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του ίδιου κράτους. Ενδεικτικά:
• Η πληθυσμιακή πυκνότητα της Ισλανδίας είναι 3 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, ενώ της Ολλανδίας είναι 391 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.
• Η πυκνότητα πληθυσμού στο Βέλγιο είναι 345 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, αλλά στην περιοχή των Βρυξελλών ξεπερνά τους 6.000 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.

Γενικά, οι πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της Ευρώπης είναι τα πεδινά τμήματα χωρών που βρίσκονται γύρω από τη Βόρεια Θάλασσα. Αυτό οφείλεται στο γόνιμο έδαφος, στο ευνοϊκό κλίμα και στη σημαντική ανάπτυξη της βιομηχανίας αυτών των χωρών, παράγοντες που συμβάλλουν στην προσφορά θέσεων εργασίας.

Οι πιο αραιοκατοικημένες περιοχές της Ευρώπης είναι τα βορειότερα τμήματα της Σκανδιναβικής Χερσονήσου και της ρωσικής πεδιάδας, η Ισλανδία και τα ψηλά βουνά. Αυτό οφείλεται στο έντονο ορεινό ανάγλυφο και στο ψυχρό κλίμα αυτών των τμημάτων της ηπείρου. Βέβαια, κάποιες από αυτές τις περιοχές είναι πολύ πλούσιες σε φυσικούς πόρους (μεταλλεύματα, ξυλεία κ.ά.), αλλά είναι δύσκολο να κατοικηθούν εξαιτίας των αντίξοων κλιματικών συνθηκών.

Δεύτερο χαρακτηριστικό του πληθυσμού όλων των ευρωπαϊκών χωρών είναι η αστικοποίηση, δηλαδή η συγκέντρωση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού στις πόλεις. Πιο συγκεκριμένα, σχεδόν τα τρία τέταρτα των Ευρωπαίων ζουν σε αστικές περιοχές και μόνο το ένα τέταρτο ζει στις υπόλοιπες περιοχές κάθε χώρας (ημιαστικές, αγροτικές). Αυτό συμβαίνει γιατί οι πόλεις προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες εργασίας, μόρφωσης, παροχής υπηρεσιών υγείας κτλ. από τις κωμοπόλεις ή τα χωριά της υπαίθρου. Βέβαια, ο βαθμός αστικοποίησης του ευρωπαϊκού πληθυσμού διαφέρει από χώρα σε χώρα, ανάλογα με τις περιστάσεις. Ενδεικτικά:
• Ο βαθμός αστικοποίησης του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γερμανίας ξεπερνά το 80%, γεγονός που σημαίνει ότι οι 8 στους 10 κατοίκους αυτών των χωρών ζουν σε μεγάλες πόλεις.
• Το Παρίσι, πρωτεύουσα της Γαλλίας, έχει 11 εκατομμύρια κατοίκους, όταν όλος ο γαλλικός πληθυσμός είναι 63 εκατομμύρια. Επομένως ο ένας στους έξι κατοίκους αυτής της μεγάλης σε έκταση χώρας ζει σε μία μόνο πόλη, την πρωτεύουσα.
• Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην Πορτογαλία, όπου στη Λισαβόνα ζουν 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι, όταν όλη η χώρα έχει πληθυσμό 10,5 εκατομμύρια κατοίκους. Έτσι, μόνο στην πορτογαλική πρωτεύουσα ζει ο ένας στους τέσσερις κατοίκους της χώρας.

Τρίτο χαρακτηριστικό του ευρωπαϊκού πληθυσμού είναι το έντονο δημογραφικό πρόβλημα. Η Ευρώπη αποτελεί την περιοχή του πλανήτη όπου γεννιούνται τα λιγότερα παιδιά. Κάθε χρόνο καταγράφονται περίπου 10 γεννήσεις ανά 1.000 Ευρωπαίους, όταν στη Βόρεια Αμερική οι γεννήσεις είναι 15 και στην Αφρική 40. Λόγω της υπογεννητικότητας αναμένεται μείωση του πληθυσμού αρκετών ευρωπαϊκών χωρών στις δεκαετίες που έρχονται. Αυτό θα συμβεί γιατί η απλή αναπλήρωση του πληθυσμού μιας χώρας απαιτεί δείκτη γονιμότητας 2,1 παιδιά ανά γυναίκα, ενώ σήμερα ο μέσος ευρωπαϊκός δείκτης γονιμότητας έχει πέσει στο 1,4.

Ωστόσο, παράλληλα με τη μείωση των γεννήσεων, αυξάνεται ο μέσος όρος διάρκειας ζωής των Ευρωπαίων, αποτέλεσμα της οικονομικής ευημερίας και της προόδου της ιατρικής και της φαρμακολογίας. Το προσδόκιμο όριο ζωής των ατόμων στις αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης (Σουηδία, Ισλανδία, Ελβετία κ.ά.) είναι πολύ υψηλό, λίγο κάτω από τα 80 χρόνια. Η μείωση της αναλογίας των νεαρών ατόμων στον ευρωπαϊκό πληθυσμό (ως αποτέλεσμα της μείωσης των γεννήσεων) και η αύξηση της αναλογίας των ηλικιωμένων ατόμων (ως αποτέλεσμα των καλύτερων συνθηκών ζωής κ.ά.) συνθέτουν το δημογραφικό πρόβλημα, το οποίο, με τη σειρά του, προκαλεί πολλά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Καθώς οι Ευρωπαίοι γεννούν πλέον λιγότερα παιδιά και ζουν περισσότερο, ο πληθυσμός στο σύνολο του γερνάει. Είναι εντυπωσιακό ότι η αναλογία των ηλικιωμένων ατόμων σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό της Ευρώπης είναι η μεγαλύτερη από όλες τις ηπείρους και των νεαρών ατόμων η μικρότερη.

  img30.7
30.8 Χάρτης μετανάστευσης στην Ευρώπη από το 1950 έως το 1992

Τέταρτο χαρακτηριστικό του ευρωπαϊκού πληθυσμού είναι η μετανάστευση. Το έντονο δημογραφικό πρόβλημα του συνόλου σχεδόν των χωρών της Ευρώπης έχει δημιουργήσει την ανάγκη εισαγωγής εργατικού δυναμικού από άλλες ηπείρους (μετανάστες). Εκτιμήσεις λένε ότι η Ευρώπη έχει ανάγκη εισαγωγής τουλάχιστον πέντε εκατομμυρίων μεταναστών κάθε χρόνο, προκειμένου να καλύψει παραγωγικές και άλλες ανάγκες της και να στηρίξει τα ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά της συστήματα.

Σήμερα σε πολλά αναπτυγμένα ευρωπαϊκά κράτη (Γαλλία, Γερμανία, Αυστρία, Ελβετία, Σουηδία κ.ά.) ο αλλογενής πληθυσμός ξεπερνά το 10% του συνολικού πληθυσμού. Οι σημερινοί μετανάστες που ζουν στις χώρες της δυτικής και της βόρειας Ευρώπης προέρχονται κυρίως από την ανατολική Ευρώπη (π.χ. Πολωνία, Ουκρανία), τη Βαλκανική Χερσόνησο (π.χ. Αλβανία, Ρουμανία, Βουλγαρία), την Αφρική (π.χ. Αλγερία) και την Ασία (π.χ. Πακιστάν, Ινδία). Η παρουσία μεταναστών σε μια χώρα με στασιμότητα ή μείωση πληθυσμού (όπως είναι οι περισσότερες χώρες της ηπείρου μας) είναι θετική για την οικονομική της ανάπτυξη, καθώς οι μετανάστες είναι κατά κανόνα νέοι, με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης και επομένως καταλαμβάνουν κυρίως ανεπιθύμητες για τον τοπικό πληθυσμό θέσεις. Επίσης, οι μετανάστες πληρώνοντας εισφορές στα ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά ταμεία συμβάλλουν στη συντήρησή τους, εργαζόμενοι στην καλλιέργεια και στη συλλογή των αγροτικών προϊόντων βοηθούν στο να διατηρηθεί η ζωή στην ύπαιθρο, στέλνοντας τα παιδιά τους σε σχολεία με λίγους μαθητές (τα οποία αλλιώς θα έκλειναν) συντελούν στη διατήρησή τους και γενικά δίνουν ζωτικότητα στην κοινωνία. Ορισμένοι βέβαια διαπιστώνουν και αρνητικές επιδράσεις, που έχουν σχέση με τη δυνατότητα της χώρας υποδοχής να ενσωματώσει ομαλά τους μετανάστες και να αναγνωρίσει την πολιτισμική και θρησκευτική τους ελευθερία.

3 Επεκτείνω τις γνώσεις μου

Η μετανάστευση στην Ευρώπη διαμέσου των αιώνων
Από την αρχαιότητα η Ευρώπη ήταν είτε τόπος αναχώρησης είτε τόπος άφιξης μεταναστών. Στην αρχαία Ελλάδα οι αποικισμοί της Μεσογείου και της Μαύρης θάλασσας αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα έντονου μεταναστευτικού ρεύματος για αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης. Επίσης, από την εποχή των μεγάλων ανακαλύψεων πολλοί Ευρωπαίοι επέλεξαν να εγκατασταθούν για καλύτερες συνθήκες ζωής σε άλλες ηπείρους (π.χ. στη Βόρεια και στη Νότια Αμερική κατά τον 16ο αιώνα, κι αργότερα στην Ωκεανία ή στην Αφρική).

Στα μέσα του 20ού αιώνα, λίγο μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ανάγκες οικονομικής ανασυγκρότησης των καταστραμμένων χωρών της Ευρώπης και η φτώχεια των λαών που έβγαιναν από την δίνη του πολέμου προκάλεσαν σημαντικό μεταναστευτικό ρεύμα από την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Ιταλία, την Ελλάδα, την Τουρκία κ.α. προς το Βέλγιο, τη Γερμανία, την Αυστρία, τη Σουηδία κ.α.

Στις μέρες μας πολλά από τα κράτη που πριν από 50 μόλις χρόνια ήταν περιοχές προέλευσης μεταναστών (π.χ. η Ισπανία, η Ιταλία, η Ελλάδα κ.ά.) έχουν αναπτυχθεί οικονομικά και αποτελούν πλέον αυτά τις περιοχές υποδοχής μεταναστών από άλλα σημεία της Ευρώπης ή γειτονικών ηπείρων.

3 Αξιολογώ τι έμαθα
1. Ανάφερε τρία χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού πληθυσμού.
2. Χαρακτήρισε τις παρακάτω προτάσεις με το γράμμα (Σ), αν είναι σωστές, και με το γράμμα (Λ), αν είναι λανθασμένες:
  α. Η αύξηση του μέσου όρου ζωής στην Ευρώπη είναι αποτέλεσμα ευημερίας.
β. Η Σκανδιναβική Χερσόνησος έχει μεγάλη πυκνότητα πληθυσμού.
γ. Η αναλογία νεαρών ατόμων σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό της Ευρώπης είναι η μεγαλύτερη από όλες τις ηπείρους.
δ. Η αστικοποίηση είναι μικρή στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αν και το μεγαλύτερο ποσοστό των Ευρωπαίων ζει σε μεγάλες πόλεις.