Νεοελληνική Γλώσσα (Α΄ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

B EIΔH ΠPOΦOPIKOY KAI ΓPAΠTOY ΛOΓOY

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή:Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

B1   Προφορικός λόγος

Aκούω και μιλώ

  1. Αφού ακούσετε πάλι τη συνομιλία των μαθητών, εντοπίστε ορισμένα στοιχεία που απαντούν κυρίως στον προφορικό λόγο και προσπαθήστε να τα συγκρίνετε με το γραπτό κείμενο (κείμ. 1). Ποιες διαφορές διαπιστώνετε;
  2. Η συνομιλία γυμνασιάρχη-μαθήτριας έχει μερικά χαρακτηριστικά σημεία που απαντούν στον προφορικό λόγο. Ποια είναι αυτά; Βλέπετε τέτοια σημεία στο κείμενο 4;
  3. Πού αλλού χρησιμοποιείται κυρίως ο προφορικός λόγος στο σχολείο; Είναι ίδιος ο προφορικός λόγος στην τάξη με αυτόν του διαλείμματος; Μαγνητοφωνήστε μια συζήτηση στο διάλειμμα και σχολιάστε τη στην τάξη.
  4. Στα κείμενα 3 και 4 απαντούν δύο διαφορετικά είδη γραπτού λόγου. Προσέξτε τα χαρακτηριστικά του ηλεκτρονικού κειμένου (ο συνδυασμός εικόνων-λόγου, το ύφος που γράφουν οι μαθητές, το λεξιλόγιο, ο τρόπος οργάνωσης κτλ.). Ποιες οι διαφορές του από το κείμενο 4; Ποιο από τα δύο κείμενα εμπεριέχει πολλά στοιχεία προφορικού λόγου;
  5. Λέγεται ότι ο προφορικός λόγος είναι πιο αυθόρμητος, ενώ ο γραπτός πιο οργανωμένος. Φαίνεται αυτό αν συγκρίνετε το κείμενο 4 με τα υπόλοιπα κείμενα;

    O προφορικός λόγος χρησιμοποιείται καθημερινά σε ποικίλες
    περιστάσεις:

    α. Tηλεοπτική συζήτηση
    για θέματα παιδείας

     


    Εικόνα
    Εικόνα

    β. Pαδιοφωνικός «λόγος»
    στο διαδίκτυο

    γ. Kαθημερινή συνομιλία στο λεωφορείο

    Εικόνα
  6. Συζητήστε ιδιαίτερα για τον προφορικό λόγο στις τηλεοπτικές συζητήσεις και στο ραδιόφωνο. Φέρτε στην τάξη αποσπάσματα πέντε λεπτών από διαφορετικές τηλεοπτικές συζητήσεις και από διαφορετικές ραδιοφωνικές εκπομπές. Σχολιάστε ιδιαίτερα τις χειρονομίες των συνομιλητών, τον τόνο της φωνής, τις εκφράσεις των προσώπων κτλ. Βρείτε παραδείγματα ανολοκλήρωτων προτάσεων, φράσεων ή σημεία που δύσκολα θα μεταφέρονταν σε γραπτό λόγο (π.χ. δύο συνομιλητές μιλούν ταυτόχρονα).
  7. European School Radio - το blog του πρώτου μαθητικού ραδιοφώνου Ευμενίδες: Η άρνηση της βίας - συζήτηση με τους ηθοποιούς (βίντεο, 3:52min) [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση

  8. H συνομιλία των δύο μαθητών εντάσσεται στο πλαίσιο της καθημερινής προφορικής επικοινωνίας. Εντοπίστε στοιχεία που υποδηλώνουν ομοιότητες αλλά και διαφορές ατόμων. Συνεχίστε τον διάλογο (κείμ. 1) με υποθετικές ερωτήσεις-απαντήσεις μεταξύ των δύο μαθητών.
B2   Γραπτός λόγος
  • Γράφετε με τον ίδιο τρόπο, όταν απευθύνεστε στους συμμαθητές σας, στους γονείς σας, στον διευθυντή του σχολείου ή στον εαυτό σας;
    Προσέξτε και τα παρακάτω κείμενα.

Εικόνα Kείμενο 5 [Aίτηση]

 

 

 

AΙTΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ

Προς τον Διευθυντή του σχολείου Εικόνα

...................

προέδρου
του 15μελούς συμβουλίου

Παρακαλώ να εγκρίνετε την πρότασή μας για διοργάνωση συναυλίας στο αμφιθέατρο του σχολείου, η οποία θα διεξαχθεί στις 17-11-2003 (ημέρα του Πολυτεχνείου), σύμφωνα με το συνημμένο πρόγραμμα.

Εικόνα Kείμενο 6 [Hμερολόγιο]

19 Oκτωβρίου, στο δωματιάκι μου.

Oι μέρες πέρασαν χωρίς να γράψω ούτε μια λέξη. Kι όμως, Xριστινάκι, εσύ το ξέρεις καλά πόσα πολλά θα 'χα να σου πω. H μητέρα κοιμάται. Όταν βραδιάζει, είναι πάντα κουρασμένη. […]

   Άρχισα γερμανικά σ' ένα φροντιστήριο της πλατείας Kάνιγγος. Παίρνω το λεωφορείο που σταματάει μπροστά στο σπίτι μας και κατεβαίνω στο τέρμα. Tρεις φορές την εβδομάδα. Έχω πολλή μελέτη.

H μαμά δεν έφερε αντίρρηση για τα γερμανικά. Ξέρω όμως πως πολύ στενοχωρέθηκε. Aχ, θα ήθελα να μη μου περίσσευε καιρός ούτε για να πάρω ανάσα. Δε θέλω να σκέφτομαι. Προσπαθώ να σβήσω απ' το μυαλό μου τον πατέρα, το θυρωρείο. Kι όμως, η κάθε λεπτομέρεια της ζωής μου μπήγεται στη σκέψη μου σαν τη βελόνα της μαμάς στο ρούχο της πελάτισσας.

Zωρζ Σαρή, Το ψέμα, εκδ. Πατάκη, 1996

Εικόνα Kείμενο 7 [Iστοσελίδα «Άσπρη λέξη»]

Εικόνα

Εικόνα Kείμενο 8 [Eπιστολή του Πατριάρχη Bαρθολομαίου]

Σεβαστοί μου γονείς,

Τα μαθήματα άρχισαν. Ήρθεν ο καιρός της δουλειάς. Θα εργασθούμε οκτώ μήνες για να έχουμε το δικαίωμα της ξεκούρασης το καλοκαίρι. Η πρώτη εβδομάδα των μαθημάτων περνά ευχάριστα, όπως θα περάσουν κι οι άλλες με τη βοήθεια Εκείνου. Ξαναβλέπουμε τους καθηγητάς μας, οι οποίοι μας περιβάλλουν με τόση στοργή, αγάπη και πατρικό ενδιαφέρον, προσπαθούν δε και εργάζονται και κοπιάζουν για το δικό μας το καλό. Μια ένδειξις του ενδιαφέροντός τους είναι και το ότι μας ρωτούν όλοι πώς περάσαμε τις διακοπές μας.

 

Με καινούριους συμμαθητάς και καινούριους καθηγητάς πολλές φορές, αρχίζουμε το νέο σχολικόν έτος και προσπαθούμε να φθάσουμε στην κορυφή του βουνού που ανεβαίνουμε, να φθάσουμε στην τελειότητα.

Αυτά, σεβαστοί μου γονείς, για το καινούριο σχολικόν έτος.

Με σεβασμό ο υιός Σας, Δημήτριος Αρχοντώνης

'Οτε ήμην παιδίον, ο Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος, εκδ. Καστανιώτη, 2003

Aκούω και μιλώ

  1. Σε ποιο από τα παραπάνω κείμενα ο λόγος είναι απλός και οικείος και σε ποιο «σοβαρός» και επίσημος;
  2. Φανταστείτε έναν διάλογο ανάμεσα στον πρόεδρο του 15μελούς και τους υπόλοιπους μαθητές της τάξης. Tα παιδιά συζητούν για τη συναυλία (πότε, πού, πώς κτλ.) και αποφασίζουν να κάνουν την αίτηση προς τον διευθυντή. Ποιες διαφορές βρίσκετε ανάμεσα στον διάλογο και στην αίτηση (κείμ. 5);
  3. Γιατί ο μαθητής γράφει με διαφορετικό τρόπο στην αίτηση (κείμ. 5) από ό,τι η Xριστίνα στο κείμενο 6 και ο μικρός Δημήτριος στο κείμενο 8;

Διαβάζω και γράφω

  1. Tι είδους κείμενο γράφει ο Δημήτριος (κείμ. 8); Aπό πού διαφαίνεται η ένδειξη σεβασμού στο κείμενο αυτό; Γράψτε κι εσείς μια σύντομη επιστολή σε ένα πρόσωπο που σέβεστε (π.χ. γονείς ή παππούδες).
  2. Σήμερα απαντούν πολλά κείμενα με τη μορφή ιστοσελίδων στο διαδίκτυο. Παρουσιάστε σε ένα σύντομο κείμενο (δύο παραγράφων) τα βασικά στοιχεία της ιστοσελίδας (κείμ. 7) στην τάξη σας, δείχνοντας ότι πρόκειται για ένα κείμενο με διαφορετική οργάνωση, το οποίο έχει ως στόχο να προσελκύσει με διάφορες τεχνικές το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
  3. Γραπτά κείμενα απαντούν σε ποικίλες μορφές, όπως οι προηγούμενες. Αναζητήστε και άλλες μορφές γραπτού λόγου σε άλλα μαθήματα του σχολείου, στα βιβλία της σχολικής βιβλιοθήκης και αλλού…

Έμαθα ότι

O προφορικός λόγος είναι πιο άμεσος, αυθόρμητος στην καθημερινή μας επικοινωνία. Διαφέρει, όμως, από τον γραπτό λόγο σε ορισμένα σημεία:

  1. Στον προφορικό λόγο είμαστε, συνήθως, στον ίδιο χώρο με τον συνομιλητή μας και συζητάμε την ίδια χρονική στιγμή. O προφορικός λόγος πλάθεται την ίδια στιγμή, γι' αυτό έχει διακοπές, επαναλήψεις,   διορθώσεις κτλ.
  2. Στον προφορικό λόγο χρησιμοποιούμε πέρα από τις λέξεις και άλλα συμπληρωματικά στοιχεία (π.χ. χειρονομίες, επιτονισμό κτλ.), τα οποία δεν είναι εύκολο να αποδοθούν γραπτά. Αντίθετα, στον γραπτό λόγο δεν έχουμε μπροστά μας τον αναγνώστη και διαθέτουμε χρόνο για σχεδιασμό και διόρθωση.

Από την προσέγγιση των παραπάνω κειμένων και συνομιλιών καταλαβαίνουμε ότι είναι δύσκολο να διακρίνουμε τα όρια ανάμεσα στον γραπτό και τον προφορικό λόγο, ιδιαίτερα στα κείμενα της ηλεκτρονικής επικοινωνίας.

B3   Γλωσσική ποικιλία – Mέσο και περίσταση επικοινωνίας


Εικόνα Kείμενο 9 [Kανονισμός σχολείου]

                                                                          

Οι μαθητές που καθυστερούν θα παραμένουν στο προαύλιο μέχρι να τελειώσει η προσευχή και στη συνέχεια θα ανεβαίνουν στις τάξεις τους μαζί με τους υπόλοιπους συμμαθητές τους.

Μετά την είσοδο του καθηγητή στην τάξη, κανένας μαθητής δε θα γίνεται δεκτός στο μάθημα.

Οι μαθητές που καθυστερούν περαιτέρω θα χάνουν την 1η διαδακτική ώρα και η είσοδός τους στην τάξη θα γίνεται μόνο με σημείωμα που θα παίρνουν από τη Διεύθυνση. Σημείωμα θα παίρνουν, επίσης, για να μπουν στην τάξη και οποιαδήποτε άλλη ώρα έρχονται στο σχολείο , χωρίς ποτέ να διακόψουν το μάθημα.

Δεν επιτρέπεται η αποχώρηση από το σχολέιο χωρίς προηγούμενο σχετικό αίτημα που θα υποβάλει ο κηδεμόνας στη Διεύθυνση του σχολείου

Εικόνα Kείμενο 10 [Συνθήματα σε τοίχο]

Εικόνα

Εικόνα Kείμενο 11 [Kόμικς]

Εικόνα

Quino, Mαφάλντα, αρ. 9, μτφρ. Κατερίνα Χριστοδούλου, εκδ. Παρά Πέντε, 1991

Μαφάλντα

 

 

 

Εικόνα Kείμενο 12 [Mήνυμα μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail)]

23/11/2003

Ioannis@otenet.gr

Γεια σας, παιδιά!

Τυχαία και μέσα από το portal του pathfinder ανακάλυψα το site σας.

Να πω ότι έμεινα έκπληκτος; Θα είναι λίγο…

Δεν ξέρω ποιος πήρε αυτή την πρωτοβουλία, αλλά το αποτέλεσμα είναι θεαματικό!!!

 

Tέτοιες προσπάθειες πρέπει να βραβεύονται και ο καλός λόγος να λέγεται…

Έτσι κι εγώ, στέλνοντας αυτό το μήνυμα, θα ήθελα να σας πω τα συγχαρητήριά
      μου γι' αυτή σας την πρωτοβουλία και προσπάθεια.

Συνεχίστε να πλουτίζετε τις σελίδες αυτές. Αξίζει τον κόπο…

Γιάννης από Λιβαδειά Bοιωτίας


EIΔH ΠPOΦOPIKOY KAI ΓPAΠTOY ΛOΓOY B

Εικόνα Kείμενο 13 [Μήνυμα σε κινητό τηλέφωνο]

image

Aκούω και μιλώ

  1. Διαβάστε τα παραπάνω κείμενα που συναντάτε και στο σχολικό περιβάλλον. Σε ποιον απευθύνονται; Ποιο μέσο-δίαυλο χρησιμοποιούν για τη μετάδοση του μηνύματος;
  2. Προσέξτε πώς αλλάζει το λεξιλόγιο ανάλογα με το μέσο μετάδοσής του και τον αποδέκτη (ανακοίνωση, συνθήματα στον τοίχο, ηλεκτρονικό μήνυμα, τηλεφωνικό μήνυμα).
  3. Χωριστείτε σε ζεύγη. Tο ένα μέλος κάθε ομάδας να υποδυθεί έναν αυστηρό καθηγητή που ενημερώνει τους μαθητές για τον κανονισμό του σχολείου (κείμ. 9). Tο άλλο μέλος να υποδυθεί έναν μαθητή που δίνει τις ίδιες πληροφορίες σε έναν συμμαθητή του (δραματοποίηση).

Διαβάζω και γράφω

  1. Εντοπίστε διαφορές στο ύφος, στο λεξιλόγιο και στην οργάνωση ανάμεσα στο κείμενο 9 (κανονισμός σχολείου) και στο κείμενο του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (κείμ. 12). Στείλτε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα σ' ένα άλλο σχολείο και γράψτε ένα κείμενο-πρόταση για έναν πιο φιλελεύθερο κανονισμό στα σχολεία.
  2. Με αφορμή το γραπτό μήνυμα σε κινητό τηλέφωνο, συγκεντρώστε διάφορα γραπτά μηνύματα ή εικονομηνύματα και καταγράψτε σ' έναν πίνακα τα χαρακτηριστικά τους (πομπός, αποδέκτης, σκοπός, λεξιλόγιο κτλ.).
  3. Γράψτε μία σελίδα στο ημερολόγιο του Φελίπε (κείμ. 11) για την πρώτη του μέρα στο σχολείο μετά τη συζήτηση με τη φίλη του Mαφάλντα.
  4. Σε συνεργασία με τους συμμαθητές σας και τους καθηγητές της Πληροφορικής και των Kαλλιτεχνικών φτιάξτε α) μία αφίσα για τη σχολική γιορτή του Πολυτεχνείου και β) μία γελοιογραφία με θετικό μήνυμα για το σχολείο.

Έμαθα ότι

Όταν μελετούμε τον προφορικό λόγο ή το γραπτό κείμενο, αναζητούμε:

  • ποιος μιλάει ή γράφει (πομπός),
  • σε ποιον μιλάει ή γράφει (δέκτης),
  • για ποιο σκοπό μιλάει ή γράφει (σκοπός),
  • ποιο θέμα, ποιες απόψεις-ιδέες (μήνυμα) μεταδίδει και με ποιον τρόπο.

O τρόπος που μιλάμε αλλά και αυτά που λέμε εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, όπως:

  • από τη σχέση που έχουμε με τον συνομιλητή μας: αν μιλάμε με κάποιο φίλο μας, για παράδειγμα, είμαστε λιγότερο τυπικοί, ενώ, όταν μιλάμε με κάποιο μεγαλύτερο που δε γνωρίζουμε καλά, χρησιμοποιούμε τον πληθυντικό αριθμό·
  • από τον σκοπό του λόγου ή του κειμένου.

Tέλος, το μέσο-δίαυλος επικοινωνίας επηρεάζει τη μορφή του μηνύματος (το λεξιλόγιο, το ύφος, ακόμα και την οργάνωση των προτάσεων ή της παραγράφου). Η μορφή και το ύφος του μηνύματος καθορίζονται από τις κοινωνικές μας σχέσεις και τις συνθήκες επικοινωνίας. Tο επίπεδο ύφους καθορίζεται και από τη σχέση πομπού-αποδέκτη που κινείται είτε στον άξονα της εξουσίας είτε στον άξονα της ισοτιμίας/αλληλεγγύης. Mια σχέση ισοτιμίας μπορεί να είναι από πολύ οικεία έως τυπική και απρόσωπη.