Νεοελληνική Γλώσσα (Α΄ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή:Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

ΛEITOYPΓIEΣ – XPHΣEIΣ TΩN ΠTΩΣEΩN TOY OYΣIAΣTIKOY B

B1   Oι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση ουσιαστικού και ρήματος

Aκούω και μιλώ

  1. Εντοπίστε τις προτάσεις που ακολουθούν στα αρχικά κείμενα:
    α. «Ο Φρέντερικ Ρέμινγκτον ζωγράφισε τη χαίτη και την ουρά» (κείμ. 2)
    β. «Το έπαθλο είναι η παγκόσμια επικράτηση» (κείμ. 3)
    γ. «Ίσως έχεις γάτα ή σκύλο στο σπίτι» (κείμ. 2)
    δ. «Η κίνηση των στρατιωτικών δυνάμεων έχει έναν ρεαλισμό» (κείμ. 3)
    ε. «Ζωγράφισε δίνοντας του ζώου δύναμη και πνοή» (κειμ. 2)
  2. Από τις υπογραμμισμένες λέξεις βρείτε ποιες απαντούν στην ερώτηση ποιος και πείτε σε ποια πτώση βρίσκονται.
  3. Από τις υπογραμμισμένες λέξεις βρείτε ποιες απαντούν στην ερώτηση ποιον ή τι και πείτε σε ποια πτώση βρίσκονται.
  4. Ποια από τα υπογραμμισμένα ουσιαστικά είναι υποκείμενα, ποια αντικείμενα και ποια κατηγορούμενα; (Αν χρειάζεστε βοήθεια, μπορείτε να ανατρέξετε στην ενότητα 4.)

Συμπεραίνω ότι:

  • Oι πτώσεις μάς δείχνουν τη σχέση που μπορεί να έχει ένα ουσιαστικό με το ρήμα της πρότασης.
  • Το υποκείμενο βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική.
  • Το αντικείμενο μπορεί να βρίσκεται σε αιτιατική ή σε γενική. Η πτώση του αντικειμένου καθορίζεται από το ρήμα.
  • Τα συνδετικά ρήματα (βλ. ενότητα 5) παίρνουν ως συμπλήρωμα κατηγορούμενο.

    Το κατηγορούμενο βρίσκεται σε πτώση ονομαστική, όταν μας δίνει μια πληροφορία για το υποκείμενο του ρήματος, π.χ. Πολλά μουσεία ήταν σπίτια (κείμ. 1) – O Ρέμινγκτον θεωρείται σπουδαίος ζωγράφος. Το κατηγορούμενο αυτό λέγεται κατηγορούμενο του υποκειμένου. Το κατηγορούμενο βρίσκεται σε πτώση αιτιατική, όταν μας δίνει μια πληροφορία για το αντικείμενο του ρήματος, π.χ. Τον θεωρούν σπουδαίο ζωγράφο. Το κατηγορούμενο αυτό λέγεται κατηγορούμενο του αντικειμένου.

B 2   Oι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση ουσιαστικού και ουσιαστικού

Εικόνα

Εικόνα Kείμενο 5 [Για μοντελιστές]

Σας ενδιαφέρει ο μοντελισμός; Αν ναι, το Models Fasma είναι το μαγαζί των θαυμάτων. Θα βρείτε ξύλινες και πλαστικές κατασκευές που θα σας κρατήσουν απασχολημένους πολλές μέρες. Ιστιοφόρα, αεροπλάνα και αυτοκίνητα περιμένουν να μεταμορφωθούν από τα χέρια σας. Στο Models Fasma θα βρείτε ακόμα συλλεκτικά μεταλλικά αυτοκίνητα, μηχανές, αεροπλάνα και όλα τα απαραίτητα σύνεργα για ένα μοντελιστή: χρώματα, αερογράφους, μπογιές. Αν είστε fan, θα βρείτε τηλεκατευθυνόμενα, αυτοκινητόδρομους, παζλ, χρώματα.

 

περ. Sporty Junior, 2003

Aκούω και μιλώ

  1. Εντοπίστε στα κείμενα τις φράσεις που ακολουθούν:
    α. «τα πόδια του αλόγου» (κείμ. 2)
    β. «το άλογο ιπποδρομίας» (κείμ. 2)
    γ. «όλα τα απαραίτητα σύνεργα για έναν μοντελιστή: χρώματα, αερογράφους, μπογιές» (κείμ. 5)
    δ. «από τον Παρθενώνα της Ακρόπολης της Αθήνας» (κείμ. 1).
  2. Βρείτε ποιες λέξεις προσδιορίζουν τα υπογραμμισμένα ουσιαστικά. Τι μέρη του λόγου είναι;
  3. Σε ποιες πτώσεις βρίσκονται τα υπογραμμισμένα ουσιαστικά και σε ποιες τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν;
  4. Σε κάθε φράση, πείτε αν οι υπογραμμισμένες λέξεις βρίσκονται στην ίδια ή σε διαφορετική πτώση με τις λέξεις που προσδιορίζουν.

    Mαθαίνω ότι:

    • Oι πτώσεις μάς δείχνουν τη σχέση που μπορούν να έχουν οι ονοματικές φράσεις (OΦ) μεταξύ τους. Έτσι, στο παράδειγμα η ζωή του ανθρώπου (κείμ. 1), η OΦ του ανθρώπου προσδιορίζει την OΦ η ζωή.
    • Όταν η OΦ που προσδιορίζει μια άλλη OΦ βρίσκεται σε διαφορετική πτώση από αυτήν, όπως στο παραπάνω παράδειγμα, τότε ο προσδιορισμός ονομάζεται ετερόπτωτος. Αντίθετα, όταν βρίσκεται στην ίδια πτώση, ονομάζεται ομοιόπτωτος προσδιορισμός, π.χ. O Γεωργιάδης, ο καθηγητής, μας συνόδεψε στο Μουσείο.
  5. Σε ποια πτώση βρίσκονται οι ετερόπτωτοι προσδιορισμοί της δραστηριότητας 1;
  6. Σημειώστε άλλους (τουλάχιστον 3) ετερόπτωτους προσδιορισμούς σε γενική που θα βρείτε στα κείμενα 1-5.

Mαθαίνω ότι:

  • ετερόπτωτοι προσδιορισμοί είναι συνήθως σε πτώση γενική.
  • Η γενική αυτή μπορεί να εκφράζει πολλές και διάφορες σημασίες, όπως τον κτήτορα, π.χ. τα πόδια του αλόγου (κείμ. 2), τον δράστη ή τον αποδέκτη μιας ενέργειας, π.χ. Μονομαχία των Γιατρών, εικονογράφηση του βιβλίου (κείμ. 2), τον τόπο ή τον χρόνο, διαστάσεις και μονάδες μέτρησης, την ιδιότητα, τον σκοπό ή τη χρήση, π.χ. άρματα μάχης (κείμ. 3).

Διαβάζω και γράφω

  1. Γράψτε στο τετράδιό σας τουλάχιστον ένα παράδειγμα ετερόπτωτου προσδιορισμού σε γενική που να εκφράζει τον κτήτορα, τον δράστη ή τον αποδέκτη μιας ενέργειας, τον τόπο, τον χρόνο, τις διαστάσεις, την ιδιότητα και τον σκοπό ή τη χρήση. Αντλήστε τα παραδείγματα από τα κείμενα 1-5.
  2. Στον προφορικό λόγο θα χρησιμοποιούσατε αυτές τις γενικές που βρήκατε στα κείμενα; Ποιες ναι; Ποιες όχι; Πώς αλλιώς θα διατυπώνατε αυτές που δε θα χρησιμοποιούσατε;

Aκούω και μιλώ

Εικόνα
  1. Στο σκίτσο συνομιλούν ο Γιώργος και ο Nίκος. Διαβάστε τι λένε και συμπληρώστε την πρόταση που ακολουθεί προσθέτοντας μόνο μία ονοματική φράση: Χθες ο Γιώργος είδε τον Γιαννακόπουλο……
  2. Η ονοματική φράση που προσθέσατε ποιο ουσιαστικό προσδιορίζει; Σε ποια πτώση τη βάλατε; Για ποιο λόγο; (Για να απαντήσετε, να σκεφτείτε σε ποια πτώση βρίσκεται το ουσιαστικό που προσδιορίζει).
  3. Η ονοματική φράση που προσθέσατε (προσδιορισμός) αποτελεί έννοια πιο γενική ή πιο συγκεκριμένη από το ουσιαστικό που προσδιορίζει; Τι είδους πληροφορία προσθέτει ο προσδιορισμός;
  4. Δείτε τώρα την πρόταση: «Στο Models Fasma… μπογιές» (κείμ. 5). Η ονοματική φράση «χρώματα, αερογράφους, μπογιές» ποιο ουσιαστικό προσδιορίζει; Το ουσιαστικό αυτό έχει έννοια πιο γενική και αόριστη ή πιο συγκεκριμένη από την υπογραμμισμένη ονοματική φράση (προσδιορισμό); Επομένως, τι είδους πληροφορία προσθέτει ο προσδιορισμός;
  5. «Eκείνη την ώρα περνούσε ένα κοπάδι χελιδόνια» (κείμ. 4): Tο υπογραμμισμένο ουσιαστικό ποιο ουσιαστικό προσδιορίζει; Bρίσκεται στην ίδια πτώση με αυτό; Tι είδους πληροφορία προσθέτει;

Mαθαίνω ότι:

  • Ένα ουσιαστικό χρησιμοποιείται ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός άλλου ουσιαστικού:
    1. για να προσθέσει ένα ιδιαίτερο και γνωστό γνώρισμα. Αυτός ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός ονομάζεται παράθεση.
    2. για να διασαφηνίσει το ουσιαστικό που προσδιορίζει, όταν η έννοιά του είναι γενική και κάπως αόριστη. Αυτός ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός ονομάζεται επεξήγηση.

Εικόνα Kείμενο 6 Mια camerata από εφήβους

Εικόνα

Οι περισσότεροι είναι ακόμη έφηβοι. Παιδιά που πηγαίνουν σχολείο, συχνάζουν με την παρέα τους στα Goody's, παρακολουθούν ποδόσφαιρο, βλέπουν σινεμά, χορεύουν σε πάρτι... Κάνουν ό,τι κάνουν όλα τα παιδιά της ηλικίας τους συν κάτι άλλο. Παίζουν κλασική μουσική και μάλιστα με πολύ υψηλές επιδόσεις. Πρόσφατα επέστρεψαν από τη Μόσχα, όπου ήταν προσκεκλημένοι από το Yπουργείο Πολιτισμού και το Δήμο της. Μια πρόσκληση που καθρεφτίζει τις σπουδαίες ικανότητες της νεανικής καμεράτας «Βίος» του Δήμου Χολαργού, αφού το να παίξουν στη Μόσχα είναι «ό,τι καλύτερο μπορεί να ονειρευτεί κάποιος μουσικός, γιατί εκεί είναι μουσικό κέντρο, έχει το πιο υψηλό επίπεδο μουσικής από όλες τις χώρες του κόσμου», όπως μας λέει ο Αλέξανδρος Χαλάψης, ο 29χρονος μαέστρος της καμεράτας.

περ. «Κ», εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 2003


Διαβάζω και γράφω

  1. Υπογραμμίστε την ονοματική φράση που λειτουργεί ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός στο τέλος του κειμένου 6. Ποια ονοματική φράση προσδιορίζει; Σε ποια πτώση βρίσκονται ο προσδιορισμός και η ΟΦ που προσδιορίζει; Ο ομοιόπτωτος αυτός προσδιορισμός είναι παράθεση ή επεξήγηση; Τι είδους πληροφορία προσθέτει;
  2. Στην πρόταση «όπως μας λέει… της καμεράτας» μπορείτε να κάνετε τις αναγκαίες αλλαγές, ώστε να γίνει η παράθεση επεξήγηση; Τι αλλάξατε; Για ποιο λόγο;