Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής ![Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή:Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]](extras/images/link_ext.png)
Γ KΛIΣH OYΣIAΣTIKΩN KAI EΠIΘETΩN |
Γ1 Kλίση ουσιαστικών
- Από το Δημοτικό σχολείο έχετε μάθει τι είναι τα ουσιαστικά. Αναζητώντας ουσιαστικά στα κείμενα 1, 2 και 3, προσπαθήστε να θυμηθείτε και να γνωρίσετε καλύτερα αυτές τις λέξεις, που είναι σημαντικές για την επικοινωνία. Χωρίστε τα παρακάτω ουσιαστικά σε κατηγορίες ανάλογα με το γένος τους (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο).
OΥΣΙΑΣΤΙΚA |
(κείμενο 1)
των μαθητών • οι άνθρωποι • τους κανόνες • την απόφαση • την ημέρα • τους φίλους
• το δώρο • ο (μέσος) όρος • τα αγόρια |
(κείμενο 2)
(στην) επιφάνεια • τον ήλιο • τους κουραμπιέδες • το στόμα |
(κείμενο 3)
το κρασί • τους Έλληνες • η κορυφή • (του) κρέατος |
OΥΣΙΑΣΤΙΚA
Αρσενικά |
Θηλυκά |
Ουδέτερα |
των μαθητών |
την απόφαση |
το δώρο |
οι άνθρωποι
(συνεχίστε…) |
την ημέρα
(συνεχίστε…) |
τα αγόρια
του κρέατος
(συνεχίστε…) |
- ◗ Πολλές φορές το φυσικό γένος ενός ουσιαστικού άλλοτε ταυτίζεται και άλλοτε όχι με το γένος που έχει στη γραμματική (γραμματικό γένος). • Για παράδειγμα, το ουσιαστικό το αγόρι έχει φυσικό γένος αρσενικό, αλλά έχει γραμματικό γένος ουδέτερο, ενώ το ουσιαστικό ο μάγειρας έχει φυσικό και γραμματικό γένος αρσενικό.
- Αναζητήστε ανάλογα παραδείγματα στα εισαγωγικά κείμενα (1, 2, 3) και συζητήστε τα στην τάξη.
- Όπως γνωρίζετε, τα ουσιαστικά έχουν δύο αριθμούς, τον ενικό (όταν μιλάμε για ένα πρόσωπο, ζώο, πράγμα, κατάσταση κ.ά.) και τον πληθυντικό (όταν μιλάμε για πολλά πρόσωπα, ζώα, πράγματα, καταστάσεις κ.ά.). • Χωρίστε σε δύο κατηγορίες ανάλογα με τον αριθμό στον οποίο βρίσκονται τα παραπάνω ουσιαστικά της άσκησης 1 (Ακούω και μιλώ) στην προηγούμενη σελίδα.
OΥΣΙΑΣΤΙΚA
Ενικός αριθμός |
Πληθυντικός αριθμός |
|
|
 
- Παράλληλα, τα ουσιαστικά (όπως τα επίθετα, τα άρθρα και οι αντωνυμίες) κλίνονται και σχηματίζουν τύπους σε τέσσερις πτώσεις (ονομαστική, γενική, αιτιατική και κλητική). Περισσότερα για τις πτώσεις θα διαβάσετε στη σχολική γραμματική. Συμπληρώστε στον πίνακα τις βασικές πτώσεις (ονομαστική, γενική, αιτιατική) των ουσιαστικών από τις προηγούμενες σελίδες προσέχοντας τις καταλήξεις.
Ουσιαστικά |
Πτώση |
των μαθητών |
γενική |
οι άνθρωποι
(συνεχίστε συνεργαζόμενοι με ένα συμμαθητή σας) |
ονομαστική |
- ◗ Η ονομαστική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα ποιος, ποια, ποιο ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση που δηλώνει το ρήμα.
- ◗ Η γενική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα τίνος (ποιου, ποιας, ποιου;).
- ◗ Η αιτιατική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα τι (ποιον, ποια, πιο;).
- ◗ Η κλητική είναι η πτώση με την οποία απευθύνουμε πρόσκληση ή προσφώνηση σε κάποιον, κάποια, κάτι.
- Επιχειρήστε να κατατάξετε τα ουσιαστικά που είδατε πριν σε απλές ομάδες (κατηγορίες) ανάλογα με την κατάληξή τους στην ονομαστική, γενική ή αιτιατική.
OΥΣΙΑΣΤΙΚA
Oνομ. |
Γεν. |
Αιτ. |
Oνομ. |
Γεν. |
Αιτ. |
|
Αρσενικά
φίλος |
κανόνας |
φίλου |
κανόνα |
φίλο |
κανόνα |
φίλοι |
κανόνες |
φίλων |
κανόνων |
φίλους |
κανόνες |
|
Θηλυκά
ημέρα |
πόλη |
ημέρας |
πόλης |
ημέρα |
πόλη |
ημέρες |
πόλεις |
ημερών |
πόλεων |
ημέρες |
πόλεις |
|
Oυδέτερα
δώρο |
στόμα |
δώρου |
στόματος |
δώρο |
στόμα |
δώρα |
στόματα |
δώρων |
στομάτων |
δώρα |
στόματα |
|
|
- Ποια ουσιαστικά έχουν δύο διαφορετικές καταλήξεις, δηλ. δύο στον ενικό και δύο στον πληθυντικό (δικατάληκτα) και ποια τρεις, δηλ. τρεις στον ενικό και τρεις στον πληθυντικό (τρικατάληκτα), όταν κλίνονται;
- Προσέξτε τώρα όσα ουσιαστικά είναι δικατάληκτα. Έχουν ίδιο αριθμό συλλαβών;
- ◗ Tα ουσιαστικά διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τα δικατάληκτα και τα τρικατάληκτα.
- ◗ Παράλληλα τα δικατάληκτα διακρίνονται σε ισοσύλλαβα (καθώς όλοι οι τύποι-πτώσεις έχουν ίδιο αριθμό συλλαβών, π.χ. μαθητής και ανισοσύλλαβα (καθώς ορισμένοι τύποι-πτώσεις εμφανίζουν μία επιπλέον συλλαβή, π.χ. παππούς).
- ◗ Ένας άλλος τρόπος κατάταξης των ουσιαστικών (ακολουθείται σε ορισμένες περιγραφές της Νέας Ελληνικής) είναι η διάκριση τους σε αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα, δηλαδή η διάκριση των κλίσεων σύμφωνα με το γένος, όπως στον πίνακα πιο πάνω.
 Kείμενο 7 [Πόσον η ζωή ήτο γλυκεία…]
Εσηκώθην, αισθανθείς ρώμην* τινά, κ' έφερα ολίγους γύρους περί τον αιγιαλόν, και την μικράν κοιλάδα, βλέπων πόσον η ζωή ήτο γλυκεία, εις τα ωραία, τα έρημ' ακρογιάλια της πτωχής νήσου μου. […] Μετά εν τέταρτον της ώρας, μ' έκραξεν ο Αταίριαστος.
— Μας ήρθε, είπεν, η μυζήθρα, μυρωδάτη, αχνιστή. ∆ην έφερε πεσκέσι το Ξενιώ, η μικρή τσούπα** του Πατσοστάθη. Ύστερ' από λίγο θα 'ρθη, λέει, ο αφέντης της –δηλαδή ο πατέρας της– να μας φέρη, λέει, το κοκορέτσι, ψημένο, έτοιμο. Όσον διά τα δύο μπούτια θα μας τα φέρη, λέει, ωμά, για να τα ψήσουμε αργότερα εδώ.
— Μπερεκέτβερσιν· (ο θεός να τα πληθύνη).
— Το άλλο το μισό κατσίκι, το εκράτησε, λέει, για τη φαμίλια του, […] επειδή θα μας ήτον πολύ να μας το έφερνε όλο, επτά οκάδες πράμα… Τώρα θα μας έρθη κι ο Αγάλλος, να μας ζυμώση την πίττα. Σ' αρέσει η τυρόπιττα με χλωρό τυρί και με δέκα αυγά;
— Βεβαίως.
— Και πάλι τα δύο μπούτια, ο ίδιος ο Στάθης θα μας τα ψήση εδώ, για να έχουμε να δειλινίσουμε.
* ρώμη: η σωματική δύναμη, το σφρίγος.
** τσούπα: η μικρή κοπέλα, κόρη.
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Τα ρόδιν' ακρογιάλια», Άπαντα, εκδ. Δόμος, 1997
Kείμενο 8 Aγνά βιολογικά προϊόντα
Διαφημιστική αφίσα
- Με βάση τα ουσιαστικά της άσκησης 1 στην αρχή της ενότητας Γ1 (Ακούω και μιλώ) και τα κείμενα 7 και 8, συμπληρώστε τον πίνακα με τις κυριότερες κατηγορίες στις οποίες διακρίνονται τα ουσιαστικά ως προς την κλίση τους (γράφοντας ένα παράδειγμα ουσιαστικού στην ονομαστική).
TPIKATAΛHKTA OYΣIAΣTIKA (IΣOΣYΛΛABA) |
Αρσενικά |
Θηλυκά |
o άνθρωπος |
η νήσος |
|
|
|
ΔΙΚΑΤΑΛΗΚΤΑ OYΣIAΣTIKA |
IΣOΣYΛΛABA
Αρσενικά |
Θηλυκά |
Ουδέτερα |
ο μαθητής |
η θάλασσα |
το ψωμί |
|
|
|
|
ΑNIΣOΣYΛΛABA
Αρσενικά |
Θηλυκά |
Ουδέτερα |
ο κουραμπιές |
η γεύση |
το απόγευμα |
|
|
|
|
|
- Σχηματίστε τη γενική πληθυντικού των παραπάνω ουσιαστικών. • Μπορούν να σχηματίσουν όλα αυτά τα ουσιαστικά γενική πληθυντικού; • Λάβετε υπόψη τις οδηγίες και τα παραδείγματα της σχολικής γραμματικής για τον τονισμό των ουσιαστικών στη γενική πτώση.
- Υποθέστε ότι γράφετε μία πρόσκληση προς τον γυμνασιάρχη και τους καθηγητές του σχολείου για μια εκδήλωση των μαθητών. Χρησιμοποιήστε την κλητική πτώση στην αρχή της πρόσκλησης.
- Τόσο στα εισαγωγικά κείμενα (1, 2, 3) όσο και στα κείμενα 5 και 7, υπάρχουν ουσιαστικά τα οποία είτε είναι άκλιτα (κυρίως ξένες λέξεις) είτε διπλοκατάληκτα, δηλαδή τα συναντάμε με δύο τύπους σε ενικό και πληθυντικό αριθμό (π.χ. μάνες-μανάδες). Προσπαθήστε με τη βοήθεια του καθηγητή σας και της σχολικής γραμματικής να εντοπίσετε τέτοια ουσιαστικά.
EΠIIΘETA |
Κείμενο 1
παχύσαρκο (Ελληνόπουλο) • νότια (Ασία) • κακές (συνήθειες) • πολλοί (γονείς)
παρόμοια (τρόφιμα) • σωστή (διατροφή) |
Κείμενο 2
ζαχαρώδη (φιλέματα) • γλυκό (δώρημα) • μικρά (κουτιά) • γυάλινα (βάζα) |
Κείμενο 3
μέτρια (πρόσληψη) • ακριβείς (ποσότητες) • υγιή (άτομα) |
- Eπιλέξαμε ορισμένα επίθετα από τα εισαγωγικά κείμενα (1, 2, 3) και αρχίσαμε να γράφουμε τα υπόλοιπα γένη τους. • Συνεχίστε με τη βοήθεια της σχολικής γραμματικής. • Συνεργαστείτε σε ομάδες των τριών μαθητών.
EΠIΘETA – ΓENOΣ |
Αρσενικό |
Θηλυκό |
Ουδέτερο |
ο παχύσαρκος |
η παχύσαρκη |
το παχύσαρκο |
ο νότιος |
η νότια |
το νότιο |
|
  
-
◗ Mερικές βασικές κατηγορίες επιθέτων είναι:
|
Αρσενικό |
Θηλυκό |
Oυδέτερο |
1. |
καλ-ός
νότι-ος -ος/-ός
γλυκ-ός |
καλ-ή -ή
νότι-α -α
γλυκ-ιά -ιά |
καλ-ό
νότι-ο -ο/-ό
γλυκ-ό |
2. |
ταχύς -ύς
αλλά παχύς |
ταχεία -εία
παχιά -ιά |
ταχύ -ύ
παχύ |
3. |
ακριβής -ής |
ακριβής -ής |
ακριβές -ές |
- ◗ Υπάρχουν, όπως θα δούμε στη σχολική γραμματική, και άλλες κατηγορίες επιθέτων με καταλήξεις σε:
-ής (καφετής), -ιά (καφετιά), -ί (καφετί)
-ης (ζηλιάρης), -α (ζηλιάρα), -ικο (ζηλιάρικο),
ενώ με ιδιαίτερο τρόπο κλίνεται ένα επίθετο που συναντάμε συχνά: ο πολύς, η πολλή, το πολύ (αναζητήστε την κλίση του στη σχολική γραμματική).
- Κοιτάξτε προσεκτικά τον πίνακα των επιθέτων που συνοδεύονται από ουσιαστικά στην αρχή της ενότητας Γ2. • Τι παρατηρείτε ως προς την κλίση τους; • Μοιάζουν ή διαφέρουν;
-
Επιλέξτε δύο φράσεις από τα προηγούμενα κείμενα οι οποίες να περιέχουν επίθετο και ουσιαστικό και επιχειρήστε να τα κλίνετε παράλληλα, όπως στον παρακάτω πίνακα:
Πτώση |
Επίθετο |
Ουσιαστικό |
Aριθμός |
Επίθετο |
Ουσιαστικό |
ΟΝΟΜ.
ΓΕΝ.
ΑΙΤ.
ΚΛΗΤ. |
μικρό
μικρού
μικρό
μικρό
|
κουτί
κουτιού
κουτί
κουτί |
ΕΝΙΚOΣ |
ακριβής
ακριβούς
ακριβή
ακριβής
|
ποσότητα
ποσότητας
ποσότητα
ποσότητα |
ΟΝΟΜ.
ΓΕΝ.
ΑΙT.
ΚΛΗΤ. |
μικρά
μικρών
μικρά
μικρά |
κουτιά
κουτιών
κουτιά
κουτιά |
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ |
ακριβείς
ακριβών
ακριβείς
ακριβείς |
ποσότητες
ποσοτήτων
ποσότητες
ποσότητες |
• Πηγαίνετε τώρα στο κείμενο 8. Μεταφέρετε τα επίθετα στον άλλον αριθμό από αυτόν που είναι και προσέξτε τις αλλαγές στις καταλήξεις τους. • Φτιάξτε και εσείς μια σύντομη διαφήμιση των προϊόντων που παράγει ο τόπος σας ή η οικογένειά σας, χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα επίθετα.
- Τα επίθετα που υπάρχουν στο επόμενο κείμενο 9 είναι σε ενικό αριθμό. • Μεταφέρετέ τα στον πληθυντικό και παρατηρήστε τις αλλαγές που έχουν γίνει στις καταλήξεις τους. • Φτιάξτε ένα σκίτσο με αντώνυμα (όσα βρείτε) αυτών των επιθέτων, ώστε να δώσετε κουράγιο και χαρά στον γάτο!
Kείμενο 9 [Tι πλούσια γλώσσα για έναν πεινασμένο γάτο!]
Philippe Geluck, περ. «9», εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ,, 2003
|
