4. OI ΥΠOΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡOΤΑΣΕΙΣ

§ 182

Υποθετικές ονομάζονται οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις που δηλώνουν την προϋπόθεση με την οποία μπορεί να ισχύει ή να αληθεύει αυτό που εκφράζει το ρήμα από το οποίο εξαρτώνται. Δέχονται άρνηση μή.
N.E.: Aν θέλεις, μπορείς να έρθεις.

1. Eισαγωγή

Oι υποθετικές προτάσεις εισάγονται με τους υποθετικούς συνδέσμους εἰ, ἐάν, ἄν, ἤν.
N.E.: Εισάγονται με τους υποθετικούς συνδέσμους αν, εάν, [σπάνια:] σαν, άμα κ.ά.

2. Εκφορά

Oι υποθετικές προτάσεις εκφέρονται με:

1. α) εἰ + οριστική:
   Εἰ τοῦτ' ἐποίουν, ἐνίκων ἄν.
2. β) εἰ + ευκτική:
   Εἴ τινα λάβοιεν, ἀπέκτεινον.
3. γ) ἐάν, ἄν, ἢν + υποτακτική:
   Ἐάν τι ἔχω ἀγαθόν, διδάσκω.

3. Συντακτικός ρόλος

Oι υποθετικές προτάσεις χρησιμοποιούνται στον λόγο, όπως και στη N.E., ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν προϋπόθεση.

4. Iσοδύναμες συντακτικές μορφές

Υπόθεση εκφράζουν επίσης: α) η υποθετική μετοχή· β) οποιαδήποτε έκφραση έχει υποθετική σημασία. (Ἄνευ τούτων οὐδὲν ἔστι γενέσθαι τῶν δεόντων. [εἰ μὴ ἔχομεν ταῦτα].)

OI ΥΠOΘΕΤΙΚOI ΛOΓOI

§ 183

Υποθετικοί λόγοι ονομάζονται οι λογικές ενότητες που αποτελούνται από μία υποθετική πρόταση, η οποία ονομάζεται υπόθεση, και μία κύρια πρόταση, η οποία ονομάζεται απόδοση⁹. Η υπόθεση και η απόδοση μαζί, ως λογική ενότητα, εκφράζουν τη λογική σχέση του (υποθετικού) αιτίου – αποτελέσματος¹⁰:
N.E.: Aν δε θέλεις να έλθεις, πες το μου.

	Υποθετικός λόγος
Υπόθεση		Απόδοση
Εἰ θεοί τι δρῶσιν αἰσχρόν,		οὐκ εἰσὶ θεοί.

§ 184

Οι υποθετικοί λόγοι, ανάλογα με τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς της υπόθεσης, την έγκλιση της απόδοσης και τη σημασία τους, διακρίνονται σε έξι είδη:

1. α) 1ο είδος: Το πραγματικό.
   

   ΥΠΟΘΕΣΗ	ΑΠΟΔΟΣΗ
   εἰ + οριστική οποιουδήποτε χρόνου (μτφρ.: «αν» + οριστική)	οποιαδήποτε έγκλιση (μτφρ.: η αντίστοιχη έγκλιση)

   Εἰ μὲν οὖν ἄλλο τι καλῶς ἔπραξεν, ἐπαινῶ.
   Εἰ ἀρέσκει σοι ταῦτα, ἐπιχείρει αὐτοῖς.
   Εἰ ἀφήσεις τοὺς Θηβαίους ἄνευ μάχης, κινδυνεύσεις τὰ ἔσχατα παθεῖν.

2. β) 2ο είδος: Το αντίθετο του πραγματικού.
   

   ΥΠΟΘΕΣΗ	ΑΠΟΔΟΣΗ
   εἰ + οριστική ιστορικού χρόνου (μτφρ.: «αν» + οριστική παρατατικού ή υπερσυντελίκου)	δυνητική οριστική11 (μτφρ.: «θα» + οριστική παρατατικού ή υπερσυντελίκου)

   Εἰ μὲν αὐτὸς ἐποίει τι φαῦλον, εἰκότως ἂν ἐδόκει πονηρὸς εἶναι.
   Εἰ μὴ ἐγὼ ἐκέλευσα, οὐκ ἂν ἐποίησεν Ἀγασίας. (δε θα το έκανε / δε θα το είχε κάνει)

3. γ) 3ο είδος: Το προσδοκώμενο.
   

   ΥΠΟΘΕΣΗ	ΑΠΟΔΟΣΗ
   ἐάν, ἄν, ἢν + υποτακτική (μτφρ.: «αν» + υποτακτική)	οριστική μέλλοντα12 (μτφρ.: οριστική μέλλοντα)

   Ἐὰν ὁ βασιλεὺς ἄλλον στρατηγὸν πέμπῃ, ἔσομαι σύμμαχος ὑμῖν.
   Ἐὰν ἀναλογίσησθε, αὐτίκα γνώσεσθε.

4. δ) 4ο είδος: Αόριστη επανάληψη στο παρόν ή στο μέλλον.
   

   ΥΠΟΘΕΣΗ	ΑΠΟΔΟΣΗ
   ἐάν, ἄν, ἢν + υποτακτική (μτφρ.: «αν», «όσες φορές» + υποτακτική)	οριστική ενεστώτα13 (μτφρ.: οριστική ενεστώτα)

   Ἢν ἐγγὺς ἔλθῃ θάνατος, οὐδεὶς βούλεται θνῄσκειν.
   Ἐάν τι ἔχω ἀγαθόν, διδάσκω.

5. ε) 5ο είδος: Απλή σκέψη του λέγοντος.
   

   ΥΠΟΘΕΣΗ	ΑΠΟΔΟΣΗ
   εἰ + ευκτική (μτφρ.: «αν» + οριστική παρατατικού)	δυνητική ευκτική14 (μτφρ.: «θα» + οριστική παρατατικού)

   Εἰ οἱ πολῖται ὁμονοοῖεν, εὐδαίμων ἂν γίγνοιτο ἡ πόλις.
   Οὐδεὶς γὰρ ζῲη γ' ἄν, εἰ μὴ τρέφοιτο.

6. στ) 6ο είδος: Aόριστη επανάληψη στο παρελθόν.
   

   ΥΠΟΘΕΣΗ	ΑΠΟΔΟΣΗ
   εἰ + ευκτική επαναληπτική (μτφρ.: «κάθε φορά που» + οριστική παρατατικού)	οριστική παρατατικού ή δυνητική οριστική αορίστου15 (μτφρ.: οριστική παρατατικού)

   Tῶν ἐχθρῶν εἴ τινα λάβοιεν, ἀπέκτεινε.
   Εἰ ἴδοι τοὺς νέους γυμναζομένους, ἐπῄνεσεν ἄν.

§ 185

Ένας υποθετικός λόγος, ανάλογα με τον αριθμό των προτάσεων που τον αποτελούν, ονομάζεται, όπως και στη Ν.Ε.:

1. α) Απλός· αποτελείται από μία υπόθεση και μία απόδοση:
   Ἐὰν ζητῇς καλῶς, εὑρήσεις. [Υπ. + Απ.]
2. β) Σύνθετος· αποτελείται από περισσότερες της μίας υποθέσεις ή/και αποδόσεις¹⁶:
   Ἐὰν μὲν δόξῃ καλὸς εἶναι ὁ νόμος, ζῇ ὁ τιθεὶς καὶ ἀπέρχεται. [Υπ. + Απ. + Aπ.]
   Ἐὰν μελετήσωμεν καὶ ἀντιπαρασκευασώμεθα, χρόνος ἐνέσται. (θα υπάρχει) [Υπ. + Yπ. + Aπ.]

➤ Σε έναν σύνθετο υποθετικό λόγο οι υποθέσεις ενδέχεται να εισάγονται και ταυτόχρονα να συνδέονται διαζευκτικά με τους συνδέσμους εἴτε - εἴτε, ἐάντε - ἐάντε, ἤντε - ἤντε, ἄντε - ἄντε:
Ἐάν τε οἱ τετρακόσιοι κρατήσωσιν ἐάν τε οἱ ἐκ Μιλήτου πολέμιοι, διαφθαρήσεσθε.

ΠINAKAΣ 14. TA EIΔH TΩN YΠOΘETIKΩN ΛOΓΩN

9. Ως απόδοση τίθεται και δευτερεύουσα πρόταση, απαρέμφατο ή μετοχή (βλ. και § 185, υποσημ. 16γ).
10. Όταν η υπόθεση είναι παρενθετική, δεν έχει απόδοση και μεταφράζεται με την προσθήκη της λέξης «βέβαια»:
    Ὁ χρυσός, εἰ βούλοιο τἀληθῆ λέγειν, ἔκτεινε τὸν ἐμὸν παῖδα. (αν βέβαια θέλεις)
11. Στην απόδοση μπορεί επίσης να υπάρχει: α) Aπρόσωπο ρήμα ή απρόσωπη έκφραση σε παρατατικό (ἔδει, ἐχρῆν, προσῆκε, ἐξῆν, ἀναγκαῖον ἦν, δίκαιον ἦν κτλ.) + απαρέμφατο: Eἰ ἦσαν ἄνδρες ἀγαθοί, ἐξῆν αὐτοῖς τὰ δίκαια δεικνύναι. β) Ένα από τα ρ. ἐβουλόμην, ἔμελλον, ἐκινδύνευσα + απαρέμφατο: Ἡ πόλις ἐκινδύνευσε διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο. (εάν φυσούσε)
12. Στην απόδοση μπορεί επίσης να υπάρχει μελλοντική έγκλιση ή έκφραση (υποτακτική, δυνητική ή ευχετική ευκτική, προστακτική, οριστική ενεστώτα ή αορίστου ή παρακειμένου με μελλοντική σημασία, συντελεσμένος μέλλοντας, απρόσωπο ρήμα + τελικό απαρέμφατο, ρηματικό επίθετο σε -τος, -τέος και γενικά οποιαδήποτε έκφραση αναφέρεται στο μέλλον):
    Ἄν μὴ πιστεύητε, πέμψατε πρέσβεις.
13. Στην απόδοση μπορεί επίσης να υπάρχει γνωμικός αόριστος:
    Ἢν δέ τις τούτων τι παραβαίνῃ, ζημίαν αὐτοῖς ἐπέθεσαν. (τους τιμωρούν)
14. Στην απόδοση μπορεί σπανιότερα να υπάρχει: οριστική αρκτικού χρόνου, ευχετική ευκτική ή προστακτική:
    Eἴ τις τάδε παραβαίνοι, ἐναγὴς ἔστω τοῦ Ἀπόλλωνος. (ας έχει την κατάρα)
15. Στην απόδοση υπάρχει σπανιότερα δυνητική οριστική παρατατικού, απλή οριστική αορίστου ή οριστική υπερσυντελίκου:
    Eἴ δέ τις αὐτῷ περί του ἀντιλέγοι, ἐπὶ τὴν ὑπόθεσιν ἐπανῆγεν ἂν πάντα τὸν λόγον.
    Eἴ τίς γέ τι αὐτῷ προστάξαντι καλῶς ὑπηρετήσειεν, οὐδενὶ ἀχάριστον εἴασε τὴν προθυμίαν.
    Eἴ δέ τις καὶ ἀντείποι, εὐθὺς ἐτεθνήκει.
16. Εκτός από απλός ή σύνθετος, ένας υποθετικός λόγος μπορεί να είναι:
    1. α) Ελλειπτικός, όταν λείπει το ρήμα της υπόθεσης ή της απόδοσης ή και ολόκληρη η υπόθεση ή η απόδοση, επειδή μπορεί να εννοηθούν εύκολα από τα συμφραζόμενα:
       — Ἄθλιος ἄρα οὗτός ἐστιν κατὰ τὸν σὸν λόγον. — Eἴπερ γε, ὦ φίλε, ἄδικος. [ἄδικός ἐστιν]
       Από παράλειψη του ρήματος της υπόθεσης προέκυψαν υποθετικές εκφράσεις με επιρρηματική σημασία, όπως: εἰ δὲ μὴ (διαφορετικά), πλὴν εἰ (εκτός από), εἴ(περ) τις καὶ ἄλλος (περισσότερο από κάθε άλλον), εἴπερ ποτὲ (καὶ ἄλλοτε) (περισσότερο από κάθε άλλη φορά), εἴπερ που (περισσότερο από κάθε άλλο μέρος), ἐὰν μόνον (αρκεί μόνο να) κ.ά., καθώς και εκφράσεις του τύπου ὥσπερ (ἂν) εἰ, ὡσπερεί, ὥσπερ ἄν, ὡς ἄν, με τη σημασία του «σαν»:
       Εἰ μὲν ἠδίκηκεν, δίκην δῷ· εἰ δὲ μὴ [ἠδίκηκεν], ἀποφύγῃ.
       Διεφθάρησαν ὥσπερ ἂν εἰ πρὸς ἅπαντας ἀνθρώπους ἐπολέμησαν. [ὥσπερ ἂν διεφθάρησαν, εἰ ἐπολέμησαν πρὸς...]
    2. β) Λανθάνων, όταν η υπόθεση λανθάνει, είναι κρυμμένη συνήθως σε μια υποθετική, αναφορική υποθετική ή χρονική υποθετική μετοχή, σε μια αναφορική υποθετική ή χρονική υποθετική πρόταση ή σε άλλη λέξη ή φράση που εμπεριέχει υπόθεση:
       Ταῦτα πράξας μεγάλην δόξαν ἕξεις. [ἐὰν πράξῃς – ἕξεις: προσδοκώμενο]
    3. γ) Εξαρτημένος ή πλάγιος, όταν η απόδοση δεν είναι κύρια αλλά δευτερεύουσα πρόταση, απαρέμφατο ή μετοχή. Για να τον αναγνωρίσουμε, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι:
       • Αν η απόδοση εξαρτάται από αρκτικό χρόνο, ο υποθετικός λόγος αναγνωρίζεται σαν να ήταν ανεξάρτητος:
         Λέγει ὅτι, ἐὰν μάθῃ, παύσεται ταῦτα ποιῶν. [ἐὰν μάθῃ – παύσεται: προσδοκώμενο]
       • Αν η απόδοση εξαρτάται από ιστορικό χρόνο, η υπόθεση (με εξαίρεση την υπόθεση του 2ου είδους, η οποία δε μεταβάλλεται) έχει τη μορφή εἰ + ευκτική του πλάγιου λόγου. Tότε το είδος της απόδοσης, το νόημα και η τροπή του εξαρτημένου υποθετικού λόγου σε ανεξάρτητο μας βοηθούν στην αναγνώρισή του:
         Ἡγεῖτο ἅπαν ποιήσειν αὐτόν, εἴ τις ἀργύριον διδοίη. [ἐάν τις διδῷ – ποιήσει: προσδοκώμενο]