A. OI XPONOI ΣTHN OPIΣTIKH

§ 88

Με βάση τη χρονική βαθμίδα, οι χρόνοι στην οριστική διακρίνονται σε:

1. α) Παροντικούς: ενεστώτας και παρακείμενος εν μέρει.
2. β) Παρελθοντικούς ή ιστορικούς: παρατατικός, αόριστος, παρακείμενος εν μέρει και υπερσυντέλικος.
3. γ) Μελλοντικούς: μέλλοντας και συντελεσμένος μέλλοντας.

§ 89

Με βάση τον τρόπο ενέργειας, οι χρόνοι στην οριστική διακρίνονται σε:

1. α) Εξακολουθητικούς: ενεστώτας, παρατατικός και μέλλοντας εν μέρει.
2. β) Συνοπτικούς ή στιγμιαίους: αόριστος και μέλλοντας εν μέρει.
3. γ) Συντελεσμένους ή συντελικούς: παρακείμενος, υπερσυντέλικος και συντελεσμένος μέλλοντας.

§ 90

Οι παροντικοί και οι μελλοντικοί χρόνοι της οριστικής ονομάζονται αρκτικοί¹, ενώ οι παρελθοντικοί-ιστορικοί χρόνοι της οριστικής² ονομάζονται παραγόμενοι ή δευτερεύοντες. Οι χρόνοι του ρήματος στην οριστική είναι επτά:

1. Ο ενεστώτας· δηλώνει ότι αυτό που σημαίνει το ρήμα συμβαίνει στο παρόν εξακολουθητικά, συνεχώς ή κατ' επανάληψη (με διακοπές):
   Ἅπασα ἡ Ῥόδος Ἀθηναίων ἐστίν.
   Οἱ ὄρνιθες τέλειον ᾠὸν γεννῶσι.
   N.E.: • Διαβάζω ένα βιβλίο. • O ήλιος ανατέλλει την αυγή.
2. Ο παρατατικός· δηλώνει διάρκεια στο παρελθόν, δηλαδή γεγονός που γινόταν στο παρελθόν συνεχώς ή κατ' επανάληψη· είναι για το παρελθόν ό,τι ο ενεστώτας για το παρόν:
   Καὶ ἐνταῦθα δὴ φύρδην ἐμάχοντο καὶ πεζοὶ καὶ ἱππεῖς.
   Οἱ Βοιωτοὶ ἐγυμνάζοντο πάντες περὶ τὰ ὅπλα.
   N.E.: • Έτρεχε πανικόβλητος. • Μελετούσε καθημερινά.
3. Ο μέλλοντας· δηλώνει ότι:
   • Kάτι θα συμβεί στο μέλλον συνοπτικά:
     Ἐγὼ ὑμῖν χρυσίον οὐ δώσω.
     N.E.: Θα σας πω την αλήθεια. [στιγμιαίος μέλλοντας]
   • Kάτι θα συμβαίνει στο μέλλον εξακολουθητικά, συνεχώς ή κατ' επανάληψη:
     Τούτοις πολέμιοι ἐσόμεθα.
     N.E.: Θα είμαι πάντα δίπλα σου. [εξακολουθητικός μέλλοντας]

   ➤ Ο μέλλοντας στην Α.Ε. έχει κατά κανόνα έναν τύπο, και ο τρόπος, συνοπτικός ή εξακολουθητικός, δηλώνεται από τα συμφραζόμενα. Όταν το ρήμα έχει δύο τύπους μέλλοντα, ο τύπος που σχηματίζεται από το θέμα του ενεστώτα είναι εξακολουθητικός, ενώ αυτός που προέρχεται από το θέμα του αορίστου είναι συνοπτικός:
   ρ. ἔχω: ἕξω (θα έχω), σχήσω (θα αποκτήσω)

4. Ο αόριστος· δηλώνει ότι αυτό που σημαίνει το ρήμα συνέβη στο παρελθόν συνοπτικά, ανεξάρτητα από την πραγματική διάρκειά του:
   Τοὺς νεκροὺς ἔθαψε μεγαλοπρεπῶς.
   Ἐβίω δύο καὶ τριάκοντα ἔτη.
   N.E.: • Τα παιδιά πήγαν εκδρομή. • Δούλεψε πολύ στη ζωή του.
5. Ο παρακείμενος· δηλώνει ότι κάτι συντελέστηκε στο παρελθόν, αλλά το αποτέλεσμά του εξακολουθεί να ισχύει και στο παρόν. Οι αρχαίοι γραμματικοί τον ονόμασαν «τέλειο ενεστώτα», καθώς παρουσιάζει αυτό που σημαίνει το ρήμα ως τελειωμένο, ολοκληρωμένο στο παρόν. Έτσι ο παρακείμενος ανήκει και στους παρελθοντικούς και στους παροντικούς χρόνους:
   Πολλοὺς ὑμεῖς πολέμους πεπολεμήκατε.
   Ἀναθήμασί τε κεκοσμήκαμεν τὰ ἱερὰ αὐτῶν.
   N.E.: • Έχει ταξιδέψει πολλές φορές. • Τα φρούτα έχουν σαπίσει.
6. Ο υπερσυντέλικος· δηλώνει ότι αυτό που σημαίνει το ρήμα είχε ολοκληρωθεί στο παρελθόν πριν από μια χρονική στιγμή του παρελθόντος, η οποία είτε δηλώνεται είτε εννοείται³:
   Ἐπεὶ αὐτοῖς παρεσκεύαστο, ἔπλεον ἐπὶ τὴν Κέρκυραν.
   Ξυμπάντων προτεταγμένοι ἦσαν οἱ ἱππεῖς.
   N.E.: • Είχε φύγει, όταν φτάσαμε. • Είχα ζαλιστεί από τον ήλιο.
7. Ο συντελεσμένος μέλλοντας· δηλώνει ότι αυτό που σημαίνει το ρήμα θα είναι συντελεσμένο πριν από κάποια χρονική στιγμή του μέλλοντος, η οποία είτε δηλώνεται είτε εννοείται⁴:
   Πᾶς ὁ παρὼν φόβος λελύσεται.
   N.E.: Θα το έχω ξεχάσει μέχρι αύριο.

Οι χρόνοι διατηρούν τη σημασία τους τόσο ως προς τη χρονική βαθμίδα όσο και ως προς τον τρόπο ενέργειας του ρήματος μόνο στην οριστική. Στις άλλες εγκλίσεις, καθώς επίσης στο απαρέμφατο και στη μετοχή, διατηρούν σταθερή τη σημασία τους μόνο ως προς τον τρόπο ενέργειας του ρήματος (βλ. § 92).

1. Αρκτικοί χρόνοι είναι επίσης: α) ο γνωμικός αόριστος στην οριστική (βλ. § 91.4α), β) οι χρόνοι της υποτακτικής, της προστακτικής, της ευχετικής ευκτικής (βλ. § 105) και της δυνητικής ευκτικής (βλ. § 106) στις ανεξάρτητες προτάσεις, γ) οι χρόνοι της υποτακτικής και της ευκτικής στις δευτερεύουσες προτάσεις, όταν εξαρτώνται από αρκτικό χρόνο, και δ) οι χρόνοι του απαρεμφάτου και της μετοχής, όταν εξαρτώνται από αρκτικό χρόνο (βλ. § 92β).
2. Ιστορικοί χρόνοι είναι επίσης: α) ο ιστορικός ενεστώτας στην οριστική (βλ. § 91.1γ), β) οι χρόνοι της ευχετικής οριστικής (βλ. § 100), γ) οι χρόνοι της υποτακτικής και της ευκτικής στις δευτερεύουσες προτάσεις, όταν εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο, και δ) οι χρόνοι του απαρεμφάτου και της μετοχής, όταν εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο (βλ. § 92β).
3. Κάποτε ο υπερσυντέλικος δηλώνει πράξη που έγινε στο παρελθόν αμέσως μετά από μια άλλη και μεταφράζεται με το «αμέσως» + αόριστο:
   Ἀφικομένων δὲ αὐτῶν διελέλυντο εὐθὺς αἱ σπονδαί. (αμέσως διαλύθηκαν οι συνθήκες)
4. Στην οριστική ο συντελεσμένος μέλλοντας δηλώνει μερικές φορές βεβαιότητα για μια πράξη που θα ακολουθήσει αμέσως μετά από μια άλλη, επίσης μελλοντική πράξη:
   Φράζε, καὶ πεπράξεται. (Πες το και αμέσως θα γίνει.)