Ο Ερμής είναι ένας θεός που διώκει την αδικία και την παρανομία. Στην εικόνα κυνηγά τον πανούργο κλέφτη Πανδάρεω, που έκλεψε τον χρυσό σκύλο που φρουρούσε τον ναό του Δία (μελανόμορφη κύλικα, περ. 580 π.Χ., Μουσείο Λούβρου)

Η ειλικρίνεια ανταμείβεται

Α. Κείμενο

Στον μύθο του Αισώπου (βλ. Ενότητες 6 και 14) που ακολουθεί πρωταγωνιστούν δύο διαχρονικοί ανθρώπινοι τύποι. Ο ένας, τίμιος και ειλικρινής, λέει την αλήθεια, ακόμα και όταν αυτή δεν τον συμφέρει. Ο άλλος, πονηρός και επιτήδειος, προσπαθεί με δόλο να επωφεληθεί από τις περιστάσεις.

Ξυλευόμενός τις παρά τινα ποταμὸν τὸν πέλεκυν ἀπέβαλε. Τοῦ δὲ ῥεύματος παρασύραντος αὐτὸν ὠδύρετο, μέχρις οὗ ὁ Ἑρμῆς ἐλεήσας αὐτὸν ἧκε. Καὶ μαθὼν παρ' αὐτοῦ τὴν αἰτίαν, δι' ἣν ἔκλαιε, τὸ μὲν πρῶτον καταβὰς χρυσοῦν αὐτῷ πέλεκυν ἀνήνεγκε καὶ ἐπυνθάνετο, εἰ οὗτος αὐτοῦ εἴη. Τοῦ δὲ εἰπόντος μὴ τοῦτον εἶναι, ἀργυροῦν ἀνήνεγκε καὶ ᾐρώτα, εἰ τοῦτον ἀπέβαλεν. Ἀρνησαμένου δὲ καὶ τοῦτον τὸ τρίτον τὴν ἰδίαν ἀξίνην αὐτῷ ἐκόμισε. Τοῦ δὲ ἐπιγνόντος ἀποδεξάμενος αὐτοῦ τὴν δικαιοσύνην πάσας αὐτῷ ἐχαρίσατο. Καὶ ὃς παραγενόμενος πρὸς τοὺς ἑταίρους τὰ γεγενημένα αὐτοῖς διηγήσατο. Τῶν δέ τις ἀναλαβὼν πέλεκυν παρεγένετο ἐπὶ τὸν αὐτὸν ποταμὸν καὶ ξυλευόμενος ἐπίτηδες τὴν ἀξίνην εἰς τὰς δίνας ἀφῆκε, καθεζόμενός τε ἔκλαιε. Ἑρμοῦ δὲ ἐπιφανέντος καὶ πυνθανομένου, τί τὸ συμβεβηκὸς εἴη, ἔλεγε τὴν τοῦ πελέκεως ἀπώλειαν. Τοῦ δὲ χρυσοῦν αὐτῷ ἀνενεγκόντος καὶ διερωτῶντος, εἰ τοῦτον ἀπολώλεκεν, ὑπὸ τοῦ κέρδους ἐξαφθεὶς ἔφασκεν αὐτὸν εἶναι. Καὶ ὁ θεὸς αὐτῷ οὐκ ἐχαρίσατο, ἀλλ' οὐδὲ τὸν ἴδιον πέλεκυν ἀποκατέστησεν.

Μύθος του Αισώπου (διασκευή)

Μινωικός χρυσός πέλεκυς (περ. 1600 π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου)

Γλωσσικά σχόλια

Ερμηνευτικά σχόλια

ἐπιφανέντος: Όπως είδατε και στα ομηρικά έπη, πεποίθηση των αρχαίων Ελλήνων ήταν ότι οι θεοί μπορούσαν να παρουσιαστούν στους θνητούς με ανθρώπινη ή θεϊκή μορφή είτε για να επιβραβεύσουν τη θεοσέβειά τους είτε για να δοκιμάσουν την πίστη τους. Η επιφάνεια στον μύθο του Αισώπου δεν πρέπει συνεπώς να μας ξενίζει.

Ερωτήσεις

1. Γιατί παρουσιάστηκε ο Ερμής στον πρώτο ξυλοκόπο;
2. Γιατί επιβράβευσε ο Ερμής τον πρώτο ξυλοκόπο;
3. Τι παρακίνησε τον δεύτερο ξυλοκόπο να προσπαθήσει να εξαπατήσει τον θεό; Ποια κατάληξη είχε η απόπειρά του;
4. Ποιο είναι το ηθικό δίδαγμα του μύθου; Ποια αξία προβάλλει και πώς αντιμετωπίζεται αυτή στις μέρες μας;
   
5. Σε τι αποβλέπει ο Ερμής δοκιμάζοντας τους δύο ανθρώπους του μύθου; Μπορείτε να ανακαλέσετε ανάλογα  παραδείγματα δοκιμασίας ανθρώπων από θεούς από τη μυθολογία, τα παραμύθια ή άλλες πηγές;
   
   
6. Μπορείτε να θυμηθείτε από τον Όμηρο περιπτώσεις «επιφάνειας» θεών σε ανθρώπους; Να συγκρίνετε τα χαρακτηριστικά των θεών οι οποίοι παρουσιάζονται σε θνητούς στο έπος με αυτά του Ερμή στον μύθο που μελετήσατε.
   
   

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

ἡ δίκη [= το ορθό, ο κανόνας, το δίκαιο, η δίκη]  [στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο δικαιοσύνην]
		Αρχαία Ελληνική	Αρχαία / Νέα  Ελληνική	Νέα  Ελληνική
			δικάζω δικάσιμος ὁ δικαστής δικαστικός δικανικός [= δικαστικός] τὸ δικαστήριον (-ιο) δικαιῶ (δικαιώνω) [= (α.ε.) επανορθώνω, ν.ε.) αποδεικνύω σωστό] τὸ δικαίωμα ἡ δικαίωσις (-η) ἡ δικαιοσύνη δίκαιος δίκην [= σαν (επίρρ.)]	το δίκιο
		δικηφόρος [= αυτός που φέρνει δικαιοσύνη, ο τιμωρός] δικολογῶ ὁ δικολόγος [= δικηγόρος] συνδικάζω [= δικάζω μαζί με άλλον] διαδικάζω	ὁ δικηγόρος ἡ δικογραφία ἡ δικαιολογία ἡ δικαιοδοσία [= αρμοδιότητα] ἀδικῶ τὸ ἀδίκημα ἀντιδικῶ ἡ ἀντιδικία ὁ ἀντίδικος καταδικάζω ἡ καταδίκη ἐκδικάζω ἡ ἐκδίκασις (-η) ἐκδικῶ [= (ν.ε.) εκδικούμαι] ἡ ἐκδίκησις (-η) ἡ διαδικασία προδικάζω [= (α.ε.) υπερασπίζω, (ν.ε.) προεξοφλώ] ὑπόδικος φυγόδικος	δικολάβος [= 1. πρακτικός δικηγόρος χωρίς πτυχίο, 2. μτφ. αυτός που παρουσιάζει τα πράγματα κατά το συμφέρον του] δικαιούχος δικαιοπραξία αδικοχαμένος εξώδικος τελεσίδικος [= αυτός που έχει οριστικό χαρακτήρα] Στρατοδικείο Ναυτοδικείο Αεροδικείο Πταισματοδικείο Πλημμελειοδικείο

Ασκήσεις

1. Να κατατάξετε τα παρακάτω παράγωγα ουσιαστικά των ρ. δικάζω και δικαιῶ στην κατηγορία που ανήκουν: δικαστής, δικαστήριον, δικαίωμα, δικαίωσις.

   τόπος		ενέργεια, κατάσταση		πρόσωπο που ενεργεί		αποτέλεσμα ενέργειας
   __________________		__________________		__________________		__________________

   
   
2. Ποια είναι η σημασιολογική διαφορά των λέξεων «δίκαιο» και «δίκιο» στη ν.ε.;
   
   
3. Να βρείτε τη σημασία των παρακάτω φράσεων και να γράψετε μία πρόταση με κάθε φράση:
   α. θεία δίκη
   β. με πνίγει το δίκιο
   γ. κοιμάται τον ύπνο του δικαίου
   δ. το δίκαιο του ισχυροτέρου
   
4. Να συμπληρώσετε τα κενά με την κατάλληλη λέξη από το πλαίσιο, αφού τη μεταφέρετε στον τύπο που απαιτείται:

   α. Μελετούσα όλο το βράδυ τη ______________ , γιατί αύριο πρέπει να κάνω την τελική μου αγόρευση στο δικαστήριο.	δικαιοδοσία δικαιώνω δικαίωμα δικαστικός δικογραφία δικάσιμος
   β. Ο εκδοτικός οίκος εξασφάλισε τα πνευματικά ______________ αυτού του βιβλίου.
   γ. Η λαμπρή εμφάνιση των αθλητών μας στους Ολυμπιακούς αγώνες ______________ τις προσδοκίες μας.
   δ. Η υπόθεσή σας υπάγεται στη ______________ του Υπουργείου Εξωτερικών.
   ε. Στις τελευταίες εκλογές διορίστηκε ______________ αντιπρόσωπος στην επαρχία.
   στ. Μετά την ολοκλήρωση της προανάκρισης δεν απομένει παρά να οριστεί τακτική ______________ για την υπόθεση.

Β2. Ετυμολογικά

Επαναληπτικές ασκήσεις

1. Να υπογραμμίσετε τα κυρίως ρηματικά επίθετα των παρακάτω προτάσεων και να γράψετε από ποια ρήματα παράγονται:
   α. Ἐγὼ οὐχ ὁμολογήσω ἄκλητος ἥκειν, ἀλλ᾿ ὑπὸ σοῦ κεκλημένος.
   β. Ἐγὼ γένος μέν εἰμι τῆς περιρρύτου Σκύρου.
   γ. Ἔδοξε παντάπασιν (= οπωσδήποτε) διαβατέον εἶναι τὸ χωρίον.
   
2. Από τα παρακάτω ονόματα να σχηματίσετε παράγωγα επίθετα της α.ε. που να δηλώνουν ό,τι ζητείται στις παρενθέσεις:

   αἴτιος	>	______________	(πλησμονή)
   ποταμός	>	______________	(αυτόν που έχει σχέση ή ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη)
   ἄργυρος	>	______________	(χρώμα)
   θεός	>	______________	(αυτόν που έχει σχέση ή ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη)
   θάνατος	>	______________	(τον κατάλληλο για εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη)
   δίκη	>	______________	(αυτόν που έχει σχέση ή ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη)

   
   
3. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τα κυρίως ρηματικά επίθετα των ρημάτων:

   ρήμα	ρηματικό επίθετο
   ἐπαινέω, ἐπαινῶ
   πλάσσω
   γλύφω
   λέγω
   φέρω
   ἀποδέχομαι

   
   
4. Να κατατάξετε τα παρακάτω επιρρήματα στην κατηγορία που ανήκουν (τοπικά, τροπικά κτλ.), ανάλογα με τις καταλήξεις τους:

   σαφῶς
   ταυρηδόν
   ὁσάκις
   ἐγγύθεν
   θύραθεν
   βαρέως

   
   
5. Να γράψετε από ποια ονόματα προέρχονται τα παρακάτω ρήματα και το αντίστροφο:

   ρήμα	όνομα
   ἀθλέω, ἀθλῶ
   	δίκη
   ἐλευθερόω, ἐλευθερῶ
   	ἔλεος
   ἀληθεύω
   	θάρρος
   	πέλεκυς
   χρυσόω, χρυσῶ

Γ. Γραμματική – Σύνταξη

Επαναληπτικές ασκήσεις

1. Να κλίνετε τα παρακάτω ουσιαστικά και στους δύο αριθμούς: ποταμόν, ῥεύματος, αἰτίαν, ἑταίρους, ἀπώλειαν.
   
2. Να κλίνετε τις μετοχές στον χρόνο και στο γένος που βρίσκονται και στους δύο αριθμούς: ἀποδεξάμενος, ἐλεήσας.
   
3. Να μεταφέρετε τα απαρέμφατα στη μ.φ. στον χρόνο που βρίσκονται: λύειν, γράφειν, παιδεύσειν, παιδεῦσαι, πέμψειν, πέμψαι.
   
4. Να συμπληρώσετε τα άλλα δύο γένη των παραπάνω μετοχών στην ίδια πτώση, στον ίδιο χρόνο και στην ίδια φωνή: ξυλευόμενος, καθεζόμενος, πυνθανομένου, λέγοντες, βουλευομένοις, ἀκουσάσης.
   
5. Να γράψετε τη δοτική ενικού των μετοχών των ρημάτων και στα τρία γένη σε όλους τους χρόνους της ίδιας φωνής: κατακόπτω, ἀποτάσσομαι.
   
6. Να αντικαταστήσετε χρονικά τα ρήματα: συμβουλεύεσθε, παρατάσσονται, ἐγράψω.
   
7. Να μεταφέρετε τους τύπους στην οριστική της μ.φ., στο ίδιο πρόσωπο και στον ίδιο αριθμό και χρόνο: ἔταξας, πεπράχαμεν, ἔλεγε, ἐβούλευες.
   
8. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον ρηματικό τύπο που ζητείται στην παρένθεση:
   α. Ἐν τῇ Σπάρτῃ πάντες ______________ (πείθομαι, οριστ. ενεστ.) ταῖς ἀρχαῖς καὶ τοῖς νόμοις.
   β. Ἐν ταῖς πόλεσι πάντες ______________ [χρηματίζομαι (= αποκτώ χρήματα), οριστ. ενεστ.], ὅσον δύνανται· ὁ μὲν γεωργεῖ, ὁ δὲ ναυκληρεῖ, ὁ δὲ ______________ (ἐμπορεύομαι, οριστ. ενεστ.), οἱ δὲ καὶ ἀπὸ τεχνῶν ______________ (τρέφομαι, ενεστ.).
   γ. Οἱ παῖδες τοῦ Ἡρακλέους ἔφευγον μὲν Εὐρυσθέα, ______________ (ἐξελαύνομαι, οριστ. παρατ.) δὲ ὑπὸ πάντων τῶν Ἑλλήνων.
   δ. Τότε οὖν λόγοι πρὸς Λακεδαιμονίους περὶ τῆς εἰρήνης ______________ (γίγνομαι, οριστ. παρατ.).
   ε. Κῦρος δ' ἐπὶ τούτοις ______________ (μεταπέμπομαι, οριστ. αορ.) Λύσανδρον.
   
9. Να βρείτε τη διάθεση των ρημάτων στις παρακάτω προτάσεις:
   α. Λύσανδρος ἀφικόμενος εἰς Ἔφεσον μετεπέμψατο Ἐτεόνικον ἐκ Χίου σὺν ταῖς ναυσί.
   β. Οἱ Λακεδαιμονίων παῖδες ἀεὶ ἐγυμνάζοντο.
   γ. Διὰ ταῦτα ὑπὸ τῶν τριάκοντα καὶ Ἀγοράτου τουτουὶ ἀπέθανον.
   
10. Αφού συμπληρώσετε τα ζητούμενα στα τετραγωνίδια, στην έγχρωμη στήλη θα σχηματιστεί ουσιαστικό ομόρριζο του ρ. δανείζω.

    α. απαρ. αορ. ρ. παιδεύω
    β. απαρ. αορ. ρ. βλάπτομαι
    γ. δοτ. εν. αρσ. μτχ. ενεστ. ρ. ἱδρύω
    δ. ονομ. πληθ. αρσ. μτχ. παρακ. ρ. ἄρχω
    ε. ονομ. εν. θηλ. μτχ. παρακ. ρ. γράφω
    στ. ονομ. εν. ουδ. μτχ. παρακ. ρ. κόπτω
    ζ. απαρ. παρακ. ρ. σῲζω

    
    
11. Να εντοπίσετε τις μετοχές των παρακάτω προτάσεων, να αναγνωρίσετε το είδος τους και να βρείτε αν είναι συνημμένες ή απόλυτες:
    α. Ξυλευόμενός τις παρά τινα ποταμὸν τὸν πέλεκυν ἀπέβαλε.
    β. Τοῦ δὲ ῥεύματος παρασύραντος τὸν πέλεκυν ὁ ἄνθρωπος ὠδύρετο.
    γ. Τινὲς δὲ τῶν Χαλδαίων λῃζόμενοι (= με τη ληστεία) ζῶσιν.
    δ. Ἀγησίλαος ἔτι νέος ὢν ἔτυχε τῆς βασιλείας.
    
12. Πολλάκις ἐθαύμασα τίσι ποτε λόγοις Ἀθηναίους ἔπεισαν οἱ γραψάμενοι Σωκράτην ὡς ἄξιος εἴη θανάτου τῇ πόλει.
    α. ἐθαύμασα, ἔπεισαν: να βρείτε τα υποκείμενα των ρημάτων και να γράψετε την οριστική του μέλλοντα και του παρακειμένου στο πρόσωπο, στον αριθμό και στη φωνή που βρίσκονται.
    β. λόγοις, Ἀθηναίους, θανάτου, τῇ πόλει: να γράψετε τις παραπάνω λέξεις στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού.
    
13. Στις προτάσεις που ακολουθούν να εντοπίσετε τα υποκείμενα, τα αντικείμενα και τα κατηγορούμενα:
    α. Οἱ τῶν πραγμάτων καιροὶ οὐ μένουσι τὴν ὑμετέραν βραδυτῆτα καὶ εἰρωνείαν.
    β. Τάφρον περὶ τὸ ἱερὸν ἔσκαπτον.
    γ. Προετάξαντο (= προέταξαν, τοποθέτησαν μπροστά) τῆς φάλαγγος οἱ Λακεδαιμόνιοι τοὺς ἱππέας.
    δ. Οὔτε πλοῦτος κάλλος φέρει τῷ κεκτημένῳ μετ' ἀνανδρίας.
    ε. Ἀντὶ φίλων νῦν κόλακες καὶ θεοῖς ἐχθροὶ νομίζονται.
    στ. Ἐπὶ τῶν καιρῶν τούτων ἐχειροτόνησαν Ἀθηναῖοι στρατηγὸν ἐπ' Ἀμφίπολιν Ἰφικράτην.
    
14. Στις προτάσεις που ακολουθούν να εντοπίσετε τα απαρέμφατα και, αφού δηλώσετε το είδος και τη συντακτική θέση τους, να αιτιολογήσετε την πτώση του υποκειμένου τους:
    α. Διδάσκει σε μάχεσθαι ἐν ὅπλοις.
    β. Δίκαιόν ἐστιν ὑμᾶς διαφέρειν τι τούτων.
    γ. Παισὶν δὲ αἰδῶ (= σεβασμό, φιλότιμο) χρὴ πολλήν, οὐ χρυσὸν καταλείπειν (= να κληροδοτούμε).
    δ. Εἰκότως (= εύλογα) δοκεῖτε πάντα ταῦτα ὑπομένειν.
    
15. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις με κριτήριο τους όρους τους:
    α. Τοῦ δὲ παμφορωτάτου κτήματος οἱ πλεῖστοι ἐπιμέλονται.
    β. Λακεδαιμόνιοι ἔλυσαν τὰς σπονδάς.
    γ. Οἱ ἄνθρωποι ἐν ναοῖς τοὺς θεοὺς θεραπεύουσιν.
    δ. Ὁ νεανίας ἐν τῷ σταδίῳ δίσκον καὶ σφαῖραν ῥίπτει.
    ε. Ἰωάννην τὸν βαπτιστὴν Ἡρώδης ἀπεκεφάλισεν.
    στ. Δέσποτα, μέμνησο (= να θυμάσαι) τῶν Ἀθηναίων.

Καὶ ἐπισφαλὲς καὶ ὅμοιον μαινομένῳ
δοῦναι μάχαιραν καὶ μοχθηρῷ δύναμιν
Ἰάμβλιχος, Προτρεπτικὸς Λόγος 9

Είναι το ίδιο πράγμα, και μάλιστα επικίνδυνο,
το να δώσει κανείς μαχαίρι σε τρελό και δύναμη σε μοχθηρό.