Λουκάς Κούσουλας

I
«Το θέατρο της Τετάρτης»*

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής 

ΣΧΟΛΙΑ

«To θέατρο της Τετάρτης»: Ραδιοφωνική εκπομπή του τότε Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (E.I.P.), κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1950, που μετέδιδε θεατρικά έργα.

Ο Τσέχωφ (Αντόν Παύλοβιτς, 1860-1904) είναι ένας από τους εξέχοντες θεατρικούς συγγραφείς της Ρωσίας, αλλά και της παγκόσμιας δραματουργίας. Γεννήθηκε στο Τανγκαρόγκ (Ταϊγάνι) της Ρωσίας στις ακτές της Αζοφικής θάλασσας, κοντά στο Ροστόβ. Ήταν φιλάσθενος και έζησε δύσκολα παιδικά και νεανικά χρόνια. Σπούδασε ιατρική στη Μόσχα, όπου αφού εργάστηκε αρχικά ως γιατρός, αφοσιώθηκε κατόπιν στο θέατρο και στην πεζογραφία. Από τα πιο γνωστά θεατρικά του έργα είναι: Ο γλάρος, Ο θείος Bάνιας, Οι τρεις αδελφές, Ο βυσινόκηπος. Διέπρεψε επίσης ως διηγηματογράφος.

Το ποίημα συνδέεται γενικότερα με το κλίμα των θεατρικών έργων του Τσέχωφ, αλλά ειδικότερα με το δράμα του Οι τρεις αδελφές, στο οποίο και παραπέμπουν οι τελευταίοι στίχοι του ποιήματος. Το δράμα αυτό εκτυλίσσεται σε μια επαρχιακή πόλη της Ρωσίας. Οι ήρωές του αισθάνονται να διαψεύδονται τα όνειρά τους και η ύπαρξή τους να βουλιάζει σε μια ζωή ρηχή, ακίνητη και δίχως νόημα. Παραθέτουμε δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

Βερσίνιν: «... Σε διακόσια τριακόσια χρόνια, μπορεί και σε χίλια χρόνια —ο χρόνος δεν έχει σημασία— μια νέα, ευτυχισμένη ζωή θα προβάλει. Εμείς φυσικά δε θα την προφτάσουμε αυτή τη ζωή, όμως γι' αυτήν ζούμε σήμερα, γι' αυτήν δουλεύουμε, ναι, ναι, γι' αυτήν υποφέρουμε-τη δημιουργούμε!... Και μονάχα σ ' αυτό βρίσκεται ο σκοπός της ύπαρξής μας και η ευτυχία μας...» (Πράξη Β').

Ειρήνα: «...Θα 'ρθει καιρός που όλοι θα ξέρουμε γιατί γίνονται όλα αυτά, γιατί αυτός ο πόνος.... Τώρα όμως πρέπει να δουλέψουμε! Αύριο θα φύγω μόνη... Θα είμαι δασκάλα στο σκολειό... Θ' αφιερώσω όλη μου τη ζωή σ' εκείνους που θα τους είμαι χρήσιμη...».

Όλγα: «...Ω Θεέ μου! Θα 'ρθει ο καιρός που θα φύγουμε κι εμείς για πάντα. Και θα μας ξεχάσουν. Όμως τα βάσανά μας θα γίνουνε χαρά για κείνους που θα 'ρθουν ύστερα από μας... Ω αγαπημένες μου αδελφές, η ζωή μας δεν τέλειωσε ακόμα. Θα ζήσουμε...!». (Πράξη Δ', φινάλε του έργου).

(μτφρ: ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Το ποίημα ξεκινάει με θεατρικό τρόπο, δηλαδή με μια «αποστροφή» -παράκληση προς τον Τσέχωφ (οι στίχοι εντός των εισαγωγικών). Ο ποιητής χρησιμοποιεί ολόκληρο το όνομά του, όπως συνηθίζεται στη ρωσική γλώσσα. Αν υποθέσουμε ότι το ποίημα γράφεται (όπως φαίνεται πιθανότατο) έπειτα από μια ακρόαση του θεατρικού έργου που προαναφέραμε, να εξετάσετε α) πώς σχετίζονται αυτοί οι πρώτοι στίχοι με την ακρόαση. Να συσχετίσετε και το νόημα των στίχων και τον τρόπο διατύπωσης, β) Πώς μπορούμε να χαρακτηρίσουμε το μέρος του ποιήματος έξω από τα εισαγωγικά, όπου δεν υπάρχει ουσιαστικά αποδέκτης των λόγων του ποιητή; Τι υποδηλώνει αυτός ο τρόπος έκφρασης;
2. Να επισημάνετε στίχους του ποιήματος που παραπέμπουν σε εκφράσεις των αποσπασμάτων και στίχους που έκδηλα αναφέρονται στην καθημερινότητα του ποιητή. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της καθημερινότητας;
3. Ποιος είναι ο τόνος στα αποσπάσματα του δράματος και ποιος στο ποίημα;
   Είναι ευκαιρία, όσοι από σας θέλετε, να γνωρίσετε ένα από τα σημαντικότερα έργα του Τσέχωφ: Τον Θείο Βάνια ή τις Τρεις αδελφές¹. Αν τα διαβάσετε, κρατήστε σημειώσεις και κάντε σύντομες ανακοινώσεις στους συμμαθητές σας.

1. Σημειώνουμε ότι ο ποιητής επανέρχεται στα δύο αυτά δράματα, σε ποιήματα της συλλογής Νέα ποιήματα.