Νίκος Καρούζος

Αγγίζοντας αυτή τη νεότητα...

Το Ποιημα Περιλαμβανεται στη συλλογή Ποιήματα, που εκδόθηκε το 1961, αλλά περιέχει κυρίως επιλογή ποιημάτων των συλλογών Η επιστροφή του Χριστού (1954), Νέες δοκιμές (1954), Σημείο (1955), Είκοσι ποιήματα (1955), Διάλογοι (1956). Οι συλλογές αυτές δεν επανεκδόθηκαν από τον ποιητή και στους τόμους των συγκεντρωτικών του εκδόσεων περιλαμβάνεται μόνον ως πρώτη η συλλογή Ποιήματα του 1961. Όπως θα προσέξετε διαβάζοντας το ποίημα, η γραφή του είναι παρατακτική και ενίοτε ελλειπτική: οι εικόνες παρατίθενται συνήθως ασύνδετες, και σε ορισμένες περιπτώσεις, θέλοντας να κάμει δραστικότερο το λόγο του, ο ποιητής συνάπτει, κατά παράβαση των συντακτικών κανόνων, ουσιαστικά (λ.χ. προσμένουν/έρωτα θάνατο χαρτονόμισμα). Η ασύνδετη παράθεση των στίχων και των εικόνων και η απουσία σημείων στίξης, ιδίως του κόμματος, απαιτούν τη σωστή και προσεκτική ανάγνωση του ποιήματος.

Περίμενα όλο το βράδυ με τα μύρα

είχε πεθάνει μια γυναίκα

τα χαράματα

οι άνεργοι με τα φτυάρια περίμεναν

στην πρωινή πλατεία του ταχυδρομείου*

λίγο σκοτάδι έμενε ακόμη

και βασίλευεν η θαλπωρή που δίνει

η μια καρδιά δυστυχισμένη με την άλλη—

της χαραυγής μικρά εστιατόρια*

φως αχνισμένο πάνω στους υαλοπίνακες.

Η Αττική τη νέαν ημέρα υφαίνε στα μάτια

πονούσαν μέσ' στους άδειους δρόμους τα βήματα

ο βαθύς αυτός όρθρος.

Άλλοτε η χαρά ήτανε πιο βαθύ ποτάμι

με κρύσταλλα μοναχικά στην επιφάνεια

μ' ένα θεό κρυμμένο καθαρά

και δέντρα μόλις

καθρεφτισμένα*.

Βαθύ ποτάμι της ιαχής τώρα βαδίζω

στην οδό κι οι άνθρωποι δεν έχουν λόγια

να μιλήσουν τι να πουν...

Κοντές ελληνίδες άτονες μητέρες καθαρίστριες

πηγαίνουν στα σιωπηλά οικήματα

με λίγη άμυνα ρουχισμού* στο κρύο τόσο λίγη

δεν έχουν στα φτηνά φουστάνια τους άνθη.

Κι άλλες γυναίκες μάταια προσμένουν

έρωτα θάνατο χαρτονόμισμα

είναι αργά η νύχτα στάθηκε σκληρή*...

Δίνω το χαρτονόμισμα και χάνομαι

φεύγω μακριά μη μου φωνάζεις

η ερημιά μου είναι άσπρη βρομερή*.

Κι άλλες γυναίκες πλένουν

τις θύρες όπου θάμπει ο διάβολος

λίαν πρωί στη δούλεψη του σκύβουν.

Η κόλαση λοιπόν είν' η πατρίδα μας

αμάρτημα υψώνεται

ο μαύρος καπνός των εργοστασίων*

ψηλά στο ξημέρωμα.

Κι όμως άλλοτε η χαρά ήτανε το ποτάμι

Όχι εδώ στη ρημαγμένη γη μα στους ουράνιους

κόσμους εκεί με τη μονάχη μου ψυχή.

οι άνεργοι.... ταχυδρομείου: οι άνεργοι εκείνη την περίοδο πήγαιναν από το πρωί με τα σύνεργα της δουλειάς τους, ελπίζοντας να βρουν δουλειά· «πλατεία του ταχυδρομείου» αποκαλεί την πλατεία Κοτζιά των Αθηνών, γιατί τότε το Μέγαρο Μελά, που ανήκει σήμερα στην Εθνική Τράπεζα, λειτουργούσε ως Ταχυδρομείο.

της χαραυγής...εστιατόρια: στην οδό Αθηνάς και τους γύρω δρόμους υπήρχαν τότε πολλά λαϊκά εστιατόρια που λειτουργούσαν από πολύ πρωί.

Άλλοτε.... καθρεφτισμένα: εκείνο που τονίζεται με τους κάπως σκοτεινούς αυτούς στίχους είναι πως κάποτε υπήρχε η χαρά.

με λίγη άμυνα ρουχισμού: εννοεί πως είναι ελαφρά ντυμένες.

Κι άλλες γυναίκες...σκληρή: εννοεί τις γυναίκες που κάνουν αγοραίο έρωτα· στο δεύτερο στίχο συμφύρονται ασύνδετα τρία ουσιαστικά, για να συνθέσουν την εικόνα της πληρωμής για έναν έρωτα που δεν είναι έρωτας αλλά θάνατος (ηθικός αλλά και του έρωτα).

Δίνω....βρομερή: σ' αυτόν τον έρωτα υποκύπτει κι ο ποιητής και από τα συναισθήματα που του δημιουργεί δικαιολογούνται οι αντιδράσεις του. Ας προσέξουμε ότι αποδίδει στην ερημιά του δύο επίθετα με αντιφατικές ιδιότητες.

αμάρτημα....εργοστασίων: σε μια συνηθισμένη εικόνα της Αθήνας (ο καπνός των εργοστασίων) αποδίδει συμβολικές προεκτάσεις και την συνδυάζει με την άθλια πλευρά της καθημερινής ζωής.

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ποιος είναι ο χώρος και ο χρόνος του ποιήματος;
Ποιες —σε γενικές γραμμές— εικόνες της καθημερινής ζωής της πρωινής Αθήνας δίνει το ποίημα και πώς ο ποιητής αντιδρά συναισθηματικά σε αυτές;
Βασιζόμενοι στις απαντήσεις που δώσατε στις δύο πρώτες ερωτήσεις να παρακολουθήσετε τη διαδρομή των αντιδράσεων του ποιητή. Στην προσπάθεια σας αυτή να λάβετε υπόψη σας το στίχο Άλλοτε η χαρά ήτανε πιο βαθύ ποτάμι και άλλους στίχους-κλειδιά, που αναδεικνύουν τον πόνο και τη θλίψη του ποιητή.
Το ποίημα γράφτηκε σε μια χρονική περίοδο που ο ποιητής ήταν σχετικά νέος. Ποιά στοιχεία του ποιήματος (περιεχόμενο, τίτλος) στηρίζουν αυτή την άποψη;
Τι τελικά βαραίνει την ψυχή του ποιητή για να καταλήξει στη διαπίστωση των τριών τελευταίων στίχων;