Ενότητα 3

ΕΝΟΤΗΤΑ 3η
(321B6-322A)

Η κλοπή της φωτιάς

Ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν αὑτὸν καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα· λοιπὸν δὴ ἀκόσμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένος, καὶ ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο. Ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεὺς ἐπισκεψόμενος τὴν νομήν, καὶ ὁρᾷ τὰ μὲν ἄλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντων ἔχοντα, τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον· ἤδη δὲ καὶ ἡ εἱμαρμένη ἡμέρα παρῆν, ἐν ᾗ ἔδει καὶ ἄνθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς. Ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί—ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι—καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ. Τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί. Τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν—πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸς φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν—εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα τὸ κοινόν, ἐν ᾧ ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται, Προμηθέα δὲ δι' Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη μετῆλθεν.

Λεξιλόγιο

ἔλαθεν· λανθάνω: διαφεύγω την προσοχή κάποιου, παραμένω άγνωστος, απαρατήρητος
καταναλώσας· καταναλίσκω: δαπανώ, σπαταλώ, κατατρώγω, τρώγω
ἄλογα· ὁ, ἡ ἄλογος, τὸ ἄλογον: αυτός που στερείται την ιδιότητα του λόγου, ο παράλογος. Τα ζώα, που δεν έχουν ούτε το χάρισμα του λόγου ούτε της λογικής σκέψης, χαρακτηρίζονται ως ἄλογα όντα.
ἀκόσμητος (<κοσμέω-ῶ): αδιάτακτος, ακανόνιστος, ακαλλώπιστος
ἠπόρει· ἀπορέω-ῶ: δεν έχω πόρο (δρόμο, διέξοδο), βρίσκομαι σε απορία, αμηχανία, αγνοώ τι πρέπει να πράξω, απορώ
νομή: διαίρεση, διανομή
ἐμμελῶς (<μέλος: μουσική): αρμονικά, με τον σωστό τρόπο, κατάλληλα, ευπρεπώς
ἄστρωτος: ο χωρίς στρωμνή, χωρίς κρεββάτι, αυτός που κοιμάται (συνεπώς και ζει) σε πρωτόγονη κατάσταση, χωρίς να έχει στρώμα
παρῆν· πάρειμι: εμφανίζομαι, παρουσιάζομαι
ἀμήχανος: αυτός που δεν έχει τα μέσα ή τον τρόπο, που βρίσκεται σε απορία, ο ανίσχυρος, ο ανίκανος, ο αδύνατος, ο δύσκολος
κτητόν (ρηματικό επίθετο του κτῶμαι): το πράγμα το οποίο μπορεί κανείς να αποκτήσει· - κτητήν τῳ: κτητήν τινι
ταύτῃ (δοτική οργανική ως επίρρημα): έτσι, κατ' αυτόν τον τρόπο
ἐγχωρεῖ (απρόσ., με δοτική προσωπική και απαρέμφατο): επιτρέπεται, είναι δυνατόν
φυλακή (<φυλάττω): φρούρηση, φύλαξη, φρουρά
ἐφιλοτεχνείτην (δυικός αριθμός)· φιλοτεχνέω-ῶ: ασκώ μια τέχνη, αγαπώ μια τέχνη
εὐπορία: ευκολία, ικανότητα, αφθονία, ευτυχία, πλούτος, λύση αμφιβολιών και δυσκολιών· δες πιο πάνω, ἀπορῶ.
δίκη μετῆλθεν· δίκη μετέρχεταί τινα: καταδιώκεται κάποιος δικαστικά

Ερμηνευτικά σχόλια

ἔντεχνον σοφίαν· ἔντεχνος: ο μέσα στα όρια της τέχνης, έμπειρος, επιδέξιος. - ἔντεχνος σοφία: η σοφία που εμπεριέχει την τέχνη, η σοφία που συμπορεύεται με την τέχνη. Αρχικά η έννοια της σοφίας έχει κυρίως να κάνει με τη δεξιότητα και την εμπειρία σε κάποια τέχνη, την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τη μεταλλουργία, την ιατρική, κ.τ.λ. Ο προσδιορισμός ἔντεχνος επιτρέπει εδώ στον Πρωταγόρα να διευκρινίσει επομένως πως αυτού του είδους τη σοφία εννοεί, και όχι αυτήν που συνδέουμε με τη γνώση των επιστημών και τη φιλοσοφία.

δίκη: α) το ορθό, το δίκαιο, η συνήθεια που πηγάζει από την ορθή χρήση των πραγμάτων, το έθιμο· β) η καλή συνήθεια, η τάξη, η αρμονία, το δίκαιο· γ) η κρίση, η γνώμη, η απόφαση· δ) κάθε ενέργεια που αποσκοπεί στη διατήρηση και απονομή του νόμου· ε) η δικαστική διαδικασία, η εκδίκαση μιας υπόθεσης· στ) η δικαστική απόφαση, η τιμωρία, το πρόστιμο.

Θέματα για συζήτηση

1. Παρατηρήστε πώς χαρακτηρίζονται μέσα στο κείμενο του Πρωταγόρα οι δραστηριότητες που σήμερα ονομάζουμε "τεχνολογία". Σχολιάστε αυτούς τους χαρακτηρισμούς.
2. Λαμβάνοντας υπόψη σας τις θεϊκές ιδιότητες της Αθηνάς και του Hφαίστου, να προσδιορίσετε τι ακριβώς εννοεί ως έντεχνη σοφία, ο Πρωταγόρας. Η τέχνη και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα συμπεριλαμβάνονται, νομίζετε, στην έντεχνη σοφία; Υπάρχει πρωταρχική σχέση ανάμεσα στην τεχνολογία και την τέχνη; Είναι και η τέχνη εξίσου απαραίτητη στη δημιουργία του πολιτισμού και στην επιβίωση του ανθρώπου μέσα σε μια φύση εχθρική;

Κύπελλο από τη Χίο (περ. 560 π.Χ.). Μουσείο Tocra.