Φιλοσοφικός Λόγος (Γ Λυκείου Ανθρωπιστικών Σπουδών) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

ΕΝΟΤΗΤΑ 8η
(Β 6, 9-10)

Όπως η τέχνη, έτσι και η ηθική αρετή στοχεύει στο μέσον

Εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήμη οὕτω τὸ ἔργον εὖ ἐπιτελεῖ, πρὸς τὸ μέσον βλέπουσα καὶ εἰς τοῦτο ἄγουσα τὰ ἔργα (ὅθεν εἰώθασιν ἐπιλέγειν τοῖς εὖ ἔχουσιν ἔργοις ὅτι οὔτ' ἀφελεῖν ἔστιν οὔτε προσθεῖναι, ὡς τῆς μὲν ὑπερβολῆς καὶ τῆς ἐλλείψεως φθειρούσης τό εὖ, τῆς δὲ μεσότητος σῳζούσης, οἱ δ' ἀγαθοὶ τεχνῖται, ὡς λέγομεν, πρὸς τοῦτο βλέποντες εργάζονται), ἡ δ' ἀρετὴ πάσης τέχνης ἀκριβεστέρα καὶ ἀμείνων ἐστὶν ὥσπερ καὶ ἡ φύσις, τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική. Λέγω δὲ τὴν ἠθικήν· αὕτη γάρ ἐστι περὶ πάθη καὶ πράξεις, ἐν δὲ τούτοις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον.

 

Λεξιλόγιο

τὸ ἔργον εὖ ἐπιτελεῖ: εκπληρώνει σωστά το έργο της
βλέπουσα: έχοντας στραμμένο το βλέμμα της, αποβλέποντας
ὅθεν: γι' αυτό
εἰώθασιν ἐπιλέγειν: συνηθίζουν να προσθέτουν στο τέλος ότι..., να λένε στο τέλος για κάτι ότι...
στοχαστικός εἰμί τίνος: έχω για στόχο μου κάτι

Ερμηνευτικά σχόλια

ἐπιστήμη ~ τέχνη — ἀρετή — φύσις: Και οι τρεις έχουν τη δυνατότητα δημιουργίας κάποιας μορφής: η τέχνη μορφοποιεί το υλικό της, η φύση δημιουργεί επίσης μορφές, η αρετή δίνει μορφή στην προσωπικότητα του ανθρώπου. Ο Αριστοτέλης συγκρίνει τις τρεις έννοιες μεταξύ τους: η αρετή είναι ανώτερη από την τέχνη, γιατί μορφοποιεί στην ουσία του τον άνθρωπο· η φύση είναι ανώτερη από την τέχνη (σε άλλο του έργο διαβάζουμε: «μᾶλλον δ' ἐστὶ τὸ οὗ ἕνεκα καὶ τὸ καλὸν ἐν τοῖς τῆς φύσεως ἔργοις ἢ ἐν τοῖς τῆς τέχνης»)· γι' αυτό ἡ τέχνη μιμεῖται τὴν φύσιν.
«Τέχνη-αρετή-φύση» (κείμενο) [πηγή: Φιλοσοφικός Λόγος, Γ Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης-Βιβλίο του Καθηγητή]
οὔτ' ἀφελεῖν... οὔτε προσθεῖναι: Τα απαρέμφατα βρίσκονται σε αντιστοιχία (με αντίθετη σειρά) προς τους όρους ὑπερβολή και ἔλλειψις που ακολουθούν· οι δύο, πάλι, αυτοί όροι αντιπαρατίθενται στον όρο μεσότης που ακολουθεί.
τοῦ μέσου: Η έννοια αυτή έχει κεντρική, όπως βλέπουμε, θέση στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Προϋπάρχει στον Πλάτωνα, ο οποίος κάνει λόγο για το μέτριον και τη συμμετρία με παρόμοια σημασία («μετριότης γὰρ καὶ συμμετρία κάλλος δήπου καὶ ἀρετὴ πανταχοῦ συμβαίνει γίγνεσθαι»)· όμως συστηματική αξιοποίηση και ισχυρή θεμελίωσή της γίνεται από τον Αριστοτέλη.
λέγω δὲ τὴν ἠθικήν: Οι διανοητικές αρετές, όπως λ.χ. η σοφία, δεν είναι μεσότητες, γιατί αυτές είναι ασυμβίβαστες με τις έννοιες υπερβολή και έλλειψη.
πάθη: Αλλού στο ίδιο έργο διαβάζουμε τα εξής: «λέγω δὲ πάθη μὲν ἐπιθυμίαν ὀργὴν φόβον θάρσος φθόνον χαρὰν φιλίαν μῖσος πόθον ζῆλον ἔλεον, ὅλως (= γενικά) οἷς ἕπεται ἡδονὴ ἢ λύπη».

Θέμα για συζήτηση

τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική: Πρόσεξε ότι ο Αριστοτέλης απέφυγε να πει: τοῦ μέσου ἐστὶ στοχαστική. Προσπάθησε να καταλάβεις τη διαφορά των δύο εκφραστικών τρόπων και εξήγησε στη συνέχεια την προτίμηση του Αριστοτέλη για την πρώτη —μπορούμε άραγε από την προτίμησή του να βγάλουμε συμπεράσματα και για τον χαρακτήρα του; Μη ξεχνάς αυτό που λένε, πως «το ύφος είναι ο άνθρωπος»! Θα βοηθηθείς, πάντως, στην προσπάθειά σου, αν ξαναθυμηθείς από το συντακτικό σου α) τη σημασία του εκφραστικού σχήματος της δυνητικής ευκτικής, και β) τη λεγόμενη (=;) "απλή σκέψη του λέγοντος".
Οι εγκλίσεις του ρήματος στις ανεξάρτητες προτάσεις: Δυνητική ευκτική [Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Α, Β, Γ Γυμνασίου]Το πέμπτο είδος υποθετικών λόγων: απλή σκέψη του λέγοντος [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Εικόνα