Ενότητα 6

Φιλοσοφικός Λόγος (Γ Λυκείου Ανθρωπιστικών Σπουδών) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

ΕΝΟΤΗΤΑ 6η
(B 6, 1-4)

Η αρετή καθιστά τον άνθρωπο ικανό να εκτελέσει
το προορισμένο γι' αυτόν έργο

Δεῖ δὲ μὴ μόνον οὕτως εἰπεῖν, ὅτι ἕξις, ἀλλὰ καὶ ποία τις. Ῥητέον οὖν ὅτι πᾶσα ἀρετή, οὗ ἂν ᾖ ἀρετή, αὐτό τε εὖ ἔχον ἀποτελεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδίδωσιν, οἷον ἡ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετὴ τόν τε ὀφθαλμὸν σπουδαῖον ποιεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ· τῇ γὰρ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετῇ εὖ ὁρῶμεν. Ὁμοίως ἡ τοῦ ἵππου ἀρετὴ ἵππον τε σπουδαῖον ποιεῖ καὶ ἀγαθὸν δραμεῖν καὶ ἐνεγκεῖν τὸν ἐπιβάτην καὶ μεῖναι τοὺς πολεμίους. Εἰ δὴ τοῦτ' ἐπὶ πάντων οὕτως ἔχει, καὶ ἡ τοῦ ἀνθρώπου ἀρετὴ εἴη ἂν ἡ ἕξις ἀφ' ἧς ἀγαθὸς ἄνθρωπος γίνεται καὶ ἀφ' ἧς εὖ τὸ ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει. Πῶς δὲ τοῦτ' ἔσται,... ὧδ' ἔσται φανερόν, ἐὰν θεωρήσωμεν ποία τίς ἐστιν ἡ φύσις αὐτῆς.

Λεξιλόγιο

ποία τις: τι λογής έξη, ποιας ακριβώς ποιότητας έξη
οὗ ἂν ᾖ ἀρετή: όποιου πράγματος είναι αρετή
αὐτό τε εὖ ἔχον ἀποτελεῖ: και το ίδιο το πράγμα το κάνει να φτάσει στην πιο καλή (την τελική, δηλαδή την πιο τέλεια) κατάστασή του
καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδίδωσιν: και το βοηθεί να εκτελέσει με τον σωστό τρόπο το έργο του, αυτό που είναι προορισμένο γι' αυτό
σπουδαῖον: αξιόλογο
ἐὰν θεωρήσωμεν: αν προσπαθήσουμε να δούμε, αν εξετάσουμε

Ερμηνευτικά σχόλια

ποία τις: Αν η έξη είναι αποτέλεσμα όμοιων (= επαναληπτικά ίδιων) ενεργειών, θα πει πως από την ποιότητα των ενεργειών εξαρτάται και η ποιότητα των έξεων. Οι αριστοτελικές επομένως έξεις μπορεί να είναι και αξιόλογες αλλά και ανάξιες λόγου —αυτό, στην πραγματικότητα, είναι που ενδιαφέρει τον Αριστοτέλη. Καταλαβαίνεις τώρα με τι νόημα λέει ο Αριστοτέλης την έκφραση ποία τις.
ἔργον: Βασική αντίληψη του Αριστοτέλη είναι ότι «ἡ φύσις οὐδὲν ποιεῖ μάτην». Αυτό σημαίνει ότι η φύσις ανέθεσε, κατά τον Αριστοτέλη, σε καθετί σ' αυτόν τον κόσμο ένα ἔργον, έναν συγκεκριμένο προορισμό· υπάρχει λοιπόν ἔργον του οφθαλμού, ἔργον του ίππου, ἔργον του ανθρώπου, ἔργον του χεριού και ἔργον του ποδιού. Και στον Πλάτωνα διαβάζουμε: «ὀφθαλμῶν...ἔστι τι ἔργον;», «δοκεῖ τί σοι εἶναι ἵππου ἔργον;». Αλλού στα Ηθικά Νικομάχεια ο Αριστοτέλης θα μιλήσει για το ἔργον που επιτελεί ο κάθε επιμέρους "τεχνίτης" (αθλητής, αγαλματοποιός, κιθαριστής), παράλληλα με το ἔργον του ανθρώπου (που είναι «ψυχῆς ἐνέργεια κατὰ λόγον ἢ μὴ ἄνευ λόγου»).

Θέμα για συζήτηση

Πρόσεξε ότι η λέξη ἀρετή είναι για τον Αριστοτέλη μια λέξη που δεν προορίζεται μόνο για τον άνθρωπο. Ταιριάζει —είναι σαν να μας λέει— και για τα έμψυχα και για τα άψυχα πράγματα (αυτό θα πει ότι μπορεί να χρησιμοποιείται και για τα ζώα). Με αυτό το γενικό νόημα, ποιο είναι το περιεχόμενο της λέξης ἀρετή; (Τόνισε τα δύο κύρια στοιχεία που διακρίνει στην έννοια αρετή κάθε πράγματος, άρα και του ανθρώπου, ο Αριστοτέλης).

Λεπτομέρεια από ένα χειρόγραφο της Φυσικῆς Ἀκροάσεως του Αριστοτέλη, 13ος αι.

Λεπτομέρεια από ένα χειρόγραφο της Φυσικῆς Ἀκροάσεως του Αριστοτέλη, 13ος αι.
(Παρίσι, Βιβλιοθήκη Mazarine).