Φιλοσοφικός Λόγος (Γ Λυκείου Ανθρωπιστικών Σπουδών) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

ΕΝΟΤΗΤΑ 3η
(B 1, 5-7)

Άλλα επιχειρήματα για τη σχέση ηθικής αρετής
και ηθικής πράξης

Μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν· οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς, καὶ τὸ μὲν βούλημα παντὸς νομοθέτου τοῦτ' ἐστίν, ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν ἁμαρτάνουσιν, καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης. Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται, ὁμοίως δὲ καὶ τέχνη· ἐκ γὰρ τοῦ κιθαρίζειν καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ κακοὶ γίνονται κιθαρισταί. Ἀνάλογον δὲ καὶ οἰκοδόμοι καὶ οἱ λοιποὶ πάντες· ἐκ μὲν γὰρ τοῦ εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κακοί. Εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί.

 

Λεξιλόγιο

τὸ βούλημα: η θέληση, η επιθυμία, η επιδίωξη
ἁμαρτάνουσι: κάνουν λάθος, δεν πετυχαίνουν αυτό που επιδιώκουν
πολιτεία: πολίτευμα
τούτῳ: σ' αυτό, σ' αυτό το σημείο
φαύλης: λιγότερο καλής (άρα: κατώτερης, όχι: κακής)
ἐκ τῶν αὐτῶν: για τους ίδιους λόγους
διὰ τῶν αὐτῶν: με τα ίδια μέσα, με τους ίδιους τρόπους
ἀνάλογον: κατ' αναλογίαν, με ανάλογο τρόπο
οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος: καθόλου δεν θα χρειαζόταν ο άνθρωπος που θα δίδασκε (=ο δάσκαλος)

Ερμηνευτικά σχόλια

πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης: Ο Αριστοτέλης συνήθως κάνει διάκριση ανάμεσα στα ορθά πολιτεύματα και τις παρεκβάσεις τους, δηλαδή τις εκτροπές από αυτά. Αυτή τη διάκριση θα τη συναντήσουμε παρακάτω, στις ενότητες από τα Πολιτικά. Εδώ όμως δεν αναφέρεται σ' αυτό· εδώ προϋποτίθεται ότι ο νομοθέτης επιδιώκει σε κάθε περίπτωση το καλό των πολιτών· απλώς μπορεί να μην έχει πάντοτε επιτυχία στον στόχο του αυτόν. Παρόμοια, σε άλλο χωρίο των Ηθικών Νιχομαχείων, ο Αριστοτέλης κάνει λόγο για νόμο που είναι κείμενος ὀρθῶς και έχει επιτυχία, και για νόμο ἀπεσχεδιασμένον (δηλαδή προχειροφτιαγμένο), που δεν έχει επιτυχία.
Πλάτων, «Νόμοι» 631b–632d: Αγαθά, θεϊκά και ανθρώπινα, και ο ρόλος του νομοθέτη (παράλληλο κείμενο) [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]Δημοσθένης, «Κατά Τιμοκράτους» (24) 210–214: Οι νόμοι εκφράζουν το ήθος της πόλεως – Η άποψη του Σόλωνα για τους εισηγητές κακών νόμων (παράλληλο κείμενο) [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
γίνεται... φθείρεται...: Οι έννοιες αυτές αποτελούν θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος ήδη από τις απαρχές της φιλοσοφικής σκέψης (κι ένα έργο του Αριστοτέλη έχει τον τίτλο Περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς).

Θέματα για συζήτηση

1. οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς: Όπως σε κάθε λέξη υπάρχει μια συλλαβή που τονίζεται περισσότερο από τις άλλες (= που προφέρεται δυνατότερα από τις άλλες), έτσι και σε κάθε φράση ο "τόνος" (= το μεγαλύτερο βάρος) πέφτει σε κάποια συγκεκριμένη λέξη (αυτή δηλαδή η λέξη έχει το μεγαλύτερο "βάρος" για τη διαμόρφωση της συνολικής σημασίας της φράσης). Ποια είναι κατά τη γνώμη σου η λέξη αυτή στην παραπάνω φράση;
επιτόνιση/επιτονισμός (λήμμα) [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
2. ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν: Όπως ξέρεις από τη γραμματική σου, η αντωνυμία αὐτός - αὐτή - αὐτό είναι επαναληπτική (= αναφέρεται σε κάτι για το οποίο έγινε λόγος προηγουμένως). Σε τι λοιπόν συγκεκριμένο αναφέρεται η λέξη αὐτό της παραπάνω φράσης; (Προσπάθησε να το πεις σε αρχαίο ελληνικό λόγο!)
3. καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας: Πρόσεξε ότι υπάρχει κόμμα πριναπό τον συμπλεκτικό σύνδεσμο καί. Κουβεντιάστε μέσα στην τάξη για τις περιπτώσεις που χρειάζεται κόμμα πριν από τον σύνδεσμο αυτόν και δοκιμάστε, ύστερα από αυτό, να μεταφράσετε με τον πιο σωστό πια τρόπο την παραπάνω φράση.
4. Ποια αποδεικτικά επιχειρήματα πρόσθεσε στην ενότητα αυτή ο Αριστοτέλης για να υποστηρίξει τη βασική του σκέψη ότι «οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται»;