7. Ο ανταγωνισμός των Ευρωπαϊκών δυνάμεων και ο Τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648)

7. Ο ανταγωνισμός των Ευρωπαϊκών δυνάμεων
και ο Τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648)

ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
ΤΟΥ ΤΡΙΑΚΟΝΤΑΕΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥ

1618	Εκπαραθύρωση των αντιπροσώπων του αυτοκράτορα από τους Βοημούς. Διακήρυξη ανεξαρτησίας της Βοημίας
1620	Μάχη Λευκού Όρους - ήττα των Βοημών
1623\1628	Το εκλεκτοράτο του Παλατινάτου περιέρχεται στο δούκα της Βαυαρίας Μαξιμιλιανό Α'και τον οίκο του
1625	Η Δανία εισέρχεται στον πόλεμο στο πλευρό των Διαμαρτυρομένων
1626	Ο Βαλλενστάΐν αναλαμβάνει την αρχηγία των αυτοκρατορικών στρατευμάτων
1628	Το Παλατινάτο περιέρχεται στη Βαυαρία
1629	Ο αυτοκράτορας εκδίδει διάταγμα αποκατάστασης των εκκλησιαστικών κτημάτων των καθολικών που είχαν δημευθεί μετά το 1552
1630	Ο Γουσταύος Αδόλφος της Σουηδίας εισέρχεται στον πόλεμο στο πλευρό των Διαμαρτυρομένων
1631	Οι Σουηδοί νικούν τη Liga στη μάχη του Βράτενφελτ
1632	Νίκη και θάνατος του Γουσταύου Αδόλφου στο Λύντσεν
1634	Δολοφονία του Βαλλενστάΐν
1635	Είσοδος της Γαλλίας στον πόλεμο εναντίον των Αψβούργων
1644-1648	Διαπραγματεύσεις ειρήνης
1648	Ειρήνη της Βεστφαλίας

Στις αρχές του 17ου αιώνα οι θρησκευτικές αντιθέσεις συνεχίζονται και η Ευρώπη ζει ένα έντονο πολεμικό κλίμα. Οι εξελίξεις δεν αποκάλυψαν μόνο τον εύθραυστο χαρακτήρα της Ειρήνης της Αυγούστας (1555) αλλά συσσώρευσαν και νέες αντιθέσεις. Υπό τις συνθήκες αυτές ξέσπασε Ο Τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648). Η πολεμική αυτή αναμέτρηση αποτέλεσε το αποκορύφωμα των θρησκευτικών συγκρούσεων στην Ευρώπη και προσέλαβε πανευρωπαϊκό χαρακτήρα, αφού ελάχιστες χώρες απέφυγαν την εμπλοκή τους σ' αυτόν. Εκτός από τους γερμανούς ηγεμόνες, έλαβαν μέρος η Γαλλία, η Ισπανία, η Ολλανδία, η Δανία, η Σουηδία, ιταλικά και ελβετικά κράτη.

Οι εμπόλεμοι χωρίστηκαν σε δύο στρατόπεδα, τους Καθολικούς και τους Διαμαρτυρόμενους. Εν τούτοις ο πόλεμος είχε έντονο πολιτικό χαρακτήρα, αφού τον προκάλεσαν και τον συντήρησαν τοπικά συμφέροντα, η φιλοδοξία πολλών γερμανών ηγεμόνων να απαλλαγούν από την κηδεμονία των Αψβούργων αυτοκρατόρων και η επιδίωξη μικρών ή μεγάλων κρατών να επικρατήσουν πολιτικά και οικονομικά στον ευρωπαϊκό χώρο.

Η εκπαραθύρωση της Πράγας (23 Μαίου 1618) αποτέλεσε και το έναυσμα του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648). Χαρακτικό από το βιβλίο του Matthaus Marians "Theatrum Europaeum".

Η Ευρώπη μετά τη Συνθήκη της Βεστφαλίας (1648)

Ο πόλεμος αυτός ήταν πολύ καταστρεπτικός και οι αντίπαλοι συμπεριφέρονταν με ξεχωριστή βιαιότητα. Λίγες ήταν οι μάχες κατά παράταξη, ενώ το κυριότερο χαρακτηριστικό ήταν οι πολυετείς πολιορκίες, οι σφαγές αμάχων, οι λεηλασίες και οι πυρπολήσεις των αντιπάλων στρατοπέδων από τους μισθοφόρους και τους απείθαρχους στρατιώτες. Ο άτακτος αυτός στρατός αντικατόπτριζε και το χαρακτήρα των ηγετών του, που δεν υπηρετούσαν κάποια ιδεολογία παρά μόνο τα προσωπικά τους συμφέροντα. Στους παράγοντες αυτούς οφειλόταν και η απουσία πολεμικής τακτικής, που είχε ως συνέπεια τη μεγάλη διάρκεια του πολέμου.

Η τραγική αυτή κατάσταση ανάγκασε τελικά τον αυτοκράτορα της Γερμανίας Φερδινάνδο Γ' να ζητήσει διακοπή των εχθροπραξιών και να υπογράψει την Ειρήνη της Βεστφαλίας (1648). Με τη συνθήκη αυτή ρυθμίστηκαν πολιτικά, θρησκευτικά και εδαφικά ζητήματα. Μεταξύ άλλων:

Ο Καλβινισμός αναγνωρίστηκε ως ισότιμος με τα δύο άλλα δόγματα, τον Καθολικισμό και το Λουθηρανισμό.
Οι Διαμαρτυρόμενοι κράτησαν πολλά από τα εκκλησιαστικά εδάφη που είχαν καταλάβει ή απαλλοτριώσει στη διάρκεια του πολέμου,
Κατακυρώθηκαν γερμανικά εδάφη στη Σουηδία και στη Γαλλία.

Περιορίστηκε η δύναμη του γερμανού αυτοκράτορα με την αναγνώριση πλήρων κυριαρχικών δικαιωμάτων στους γερμανούς ηγεμόνες, οι οποίοι στο εξής μπορούσαν να συνάπτουν συνθήκες μεταξύ τους ή με ξένα κράτη.
Αναγνωρίστηκε η ανεξαρτησία της Ολλανδικής και της Ελβετικής Ομοσπονδίας.

Ο κήρυκας της ειρήνης. Έφιππος αγγελιοφόρος ανακοινώνει την υπογραφή της συνθήκης της Βεστφαλίας (1648). Γκραβούρα εποχής.

Οι όροι της συνθήκης αυτής δημιούργησαν νέα δεδομένα για τις τύχες της Ευρώπης. Η Γερμανία, εξουθενωμένη οικονομικά, πολιτικά και εδαφικά παρέμεινε στο περιθώριο των εξελίξεων για έναν περίπου αιώνα. Αντίθετα, η Γαλλία ενισχύθηκε και αναδείχθηκε ως η μεγαλύτερη δύναμη στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα. Η Ισπανία αναδιπλώθηκε και η Σουηδία κυριάρχησε στη Βαλτική.

Το διεθνές πλαίσιο που διαμορφώθηκε αντανακλά το νέο συσχετισμό δυνάμεων και εγκαινιάζει για πρώτη φορά την αρχή της ισορροπίας. Παράλληλα, άρχισε να γίνεται συνείδηση και να κερδίζει έδαφος η ιδέα ότι η μετριοπάθεια, η ανεκτικότητα και η πνευματική ελευθερία ήταν αναγκαίες για την ειρηνική συνύπαρξη των λαών της Ευρώπης.

Τα δεινά τον πολέμου

Πόσο αξιοθρήνητες φαντάζουν τώρα οι μεγάλες πόλεις... Πόσο εξαθλιωμένες δείχνουν οι κωμοπόλεις... κείτονται πυρπολημένες, διαλυμένες, κατεστραμμένες. Τα σπίτια δεν έχουν ούτε στέγη, ούτε πόρτες ούτε παράθυρα. Τις εκκλησίες τις πυρπόλησαν, ης μετέτρεψαν σε στάβλους αλόγων, μόλυναν τα ιερά, έκλεψαν τις καμπάνες. Πόσο αξιοθρήνητη είναι η κατάσταση στα χωριά, περπατάς δέκα μίλια και δε βλέπεις ούτε έναν άνθρωπο, ούτε ένα ζώο, ούτε ένα πουλί. Το πολύ να βρεις κανένα γέροντα και μερικά ζώα. Σε όλα τα χωριά τα σπίτια είναι γεμάτα πτώματα... άντρες, γυναίκες, παιδιά, υπηρέτες, γουρούνια και βόδια κείτονται νεκροί ο ένας πάνω στον άλλο αποδεκατισμένοι από την πείνα και την πανούκλα.

Joachim Baetkius, Das Ende Germaniens, στο Graggenbuhl Huber: Quellen zur algemeinen Geschichte. τ.3. σ. 182.

Ερωτήσεις

1. Αφού μελετήσετε προσεκτικά την ιστορική αφήγηση του βιβλίου σας καθώς και τα σχετικά παραθέματα:

Να σχολιάσετε τη συμπεριφορά των αντιπάλων στρατιωτών
Ποιοι πληθυσμοί, κυρίως, υπέφεραν από τη συμπεριφορά αυτή;
Ποιες κατά τη γνώμη σας ήταν οι ηθικές, δημογραφικές και οικονομικές συνέπειες;

2. Να σχολιάσετε τις λεπτομέρειες της γκραβούρας που απεικονίζει τον Κήρυκα της Ειρήνης και να αναλύσετε το μήνυμά της.

3. Να σχολιάσετε τις ρυθμίσεις της συνθήκης της Βεστφαλίας που αφορούν στα δόγματα, στην εσωτερική πολιτική κατάσταση της Γερμανίας και στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης.