5. Η άνοδος της σερβικής δύναμης υπό τον Στέφανο Δουσάν (1331-1355)

Η δύναμη του Σερβικού κράτους αναπτύχθηκε ιδιαίτερα, όταν έγινε κράλης (βασιλιάς) ο Στέφανος Β' Μιλούτιν (1282-1321). Με την κατάκτηση των Σκοπίων (1282) η Σερβία άρχισε να επεκτείνεται σε βάρος των βυζαντινών κτήσεων. Για να αντιμετωπίσει τη σερβική προέλαση, ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος έδωσε ως σύζυγο την κόρη του στο σέρβο ηγεμόνα. Ο γάμος αυτός συνέβαλε σημαντικά στην αύξηση της βυζαντινής επιρροής στη Σερβία. Από τότε άρχισε ο έντονος εξελληνισμός της σερβικής αυλικής ζωής και διοίκησης.

Σταθμό στην εξέλιξη της σερβικής δύναμης αποτέλεσε η νίκη κατά των Βουλγάρων (1330). Με τη νίκη αυτή τέθηκαν

στη Χερσόνησο του Αίμου τα θεμέλια της σερβικής ηγεμονίας, η οποία οικοδομήθηκε από το μεγάλο ηγεμόνα Στέφανο Δουσάν (1331-1355). Επωφελούμενος από το βυζαντινό εμφύλιο πόλεμο ο Δουσάν, ο οποίος εξέφραζε τις επεκτατικές τάσεις της σερβικής αριστοκρατίας, δημιούργησε, με αστραπιαίες εκστρατείες και ελάχιστη δαπάνη δυνάμεων, ένα ισχυρά κράτος, που εκτεινόταν από το Δούναβη μέχρι τον Κορινθιακό, από την Αδριατική και το Δυρράχιο μέχρι το Αιγαίο και τις Σέρρες. Μόνο τα οχυρά τείχη της Θεσσαλονίκης αντιστάθηκαν στη νικηφόρα προέλαση του. Το 1346 ο Στέφανος Δουσάν στέφθηκε στα Σκόπια βασιλεύς Σέρβων και Ελλήνων. Πρόθεση του Δουσάν ήταν να δημιουργήσει μια σερβοελληνική αυτοκρατορία στη θέση της

Ο Σέρβος κράλης υποδέχεται με τιμές μια βυζαντινή πρεσβεία

Το πρωί μας προσκάλεσαν και φτάσαμε στο παλάτι του άρχοντα' εκεί μας τίμησαν, βαδίζοντας σε πομπή πολυάριθμοι ευγενείς νέοι με γιορταστική στολή, όπως συνηθίζεται. Η όλη πομπή και παρέλαση ήταν γενικά χαριτωμένη και συγχρόνως γεμάτη αιδημοσύνη και ομορφιά, αφού έδειξε πολύ έντονα το σεβασμό της χώρας (των Σέρβων) για την ευγενή πρεσβεία ενός ισχυρότερου δεσπότη (δηλ. του αυτοκράτορα), η οποία είχε να συζητήσει σπουδαιότατα ζητήματα. Και η πομπή ήταν ασυνήθιστη σε σχέση με όσες προηγήθηκαν. Ο ρήγας (δηλ. ο κράλης) ήταν στολισμένος, καθώς μια πανδαισία πολύτιμων λίθων και μαργαριταριών σκέπαζε το σώμα του και ήταν κατάφορτος από χρυσάφι. Όλο το παλάτι άστραφτε με έπιπλα σκεπασμένα από μεταξωτά και χρυσοστόλιστα καλύμματα. Όλα γύρω του είχαν ετοιμαστεί και ήσαν ασυνήθιστα στολισμένα και πολύ χαριτωμένα. Το σκηνικό στο σύνολο του μιμούνταν τον αυτοκρατορικό ζήλο των ρωμαίων ευγενών, τον οποίο συναγωνιζόταν σαν πεζός που παραβγαίνει δίπλα σε άρμα από τη Λυδία...

Θεοδώρου Μετοχίτου Πρεσβευτικός, 516-530, Λ. Μαυρομμάτης, La fondation de l' empire serbe. Le kralj Milutin, Θεσσαλονίκη 1975, 103-104.

Χρυσόβουλλο του Στεφάνου Δουσάν
(Άγιον Όρος, Μονή Χιλανδαρίου).

παραπαίουσας βυζαντινής. Η έλλειψη στόλου όμως απέβη ολέθρια για τα σχέδιά του να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη. Στην οργάνωση της αυλής, στη διοίκηση και στο νομικό σύστημα της αυτοκρατορίας του ο Δουσάν ακολούθησε σε μεγάλο βαθμό βυζαντινά πρότυπα.

Όταν το 1355 ο Στέφανος Δουσάν πέθανε, η αυτοκρατορία του διασπάστηκε. Δεν υπήρχε πλέον στα Βαλκάνια δύναμη ικανή να αναχαιτίσει την προέλαση των Τούρκων.

Ερωτήσεις

Το 1266 μια βυζαντινή πρεσβεία επισκέφθηκε την έδρα του σέρβου Κράλη. Οι πρεσβευτές βρήκαν την αυλή του απλή και φτωχή και συγκλονίστηκαν από το γεγονός ότι η κόρη του ρακένδυτη, εργαζόταν σκυμμένη πάνω από τον αργαλειό. Αλλά και οι Σέρβοι σχολίασαν ειρωνικά την πολυτέλεια της πρεσβείας. Να συγκρίνετε τις πληροφορίες αυτές με τις εντυπώσεις του Μετοχίτη (παράθεμα), από την επίσκεψη στην αυλή του Στέφανου Β' Μιλούτιν, στα τέλη του αιώνα. Ποιες διαφορές διαπιστώνετε και πού τις αποδίδετε;