| 1. |
ὦ κοινόν.....κάρα· η παρουσίαση των προσώπων γίνεται με προσφωνήσεις (στ. I και II). Ολόκληρη η φράση αποτελεί έκφραση βαθιάς αδελφικής αγάπης. Το πάθος της Αντιγόνης δίνει τον κυρίαρχο τόνο στο δράμα. |
| 2. |
τῶν ἀπὸ Οἰδίπου κακῶν· η κατάρα των θεών βαραίνει πάνω στον βασιλικό οίκο των Λαβδακιδών. Η κατάρα αυτή οδήγησε τον Οιδίποδα στην πατροκτονία, την αιμομιξία, την αυτοτύφλωση· οδήγησε ακόμη τα παιδιά του στη διπλή αδελφοκτονία και προμηνύει συμφορές για τις δύο κόρες. |
| 7-8. |
καὶ νῦν.....ἀρτίως· η Αντιγόνη αποκαλεί τον Κρέοντα με τον προηγούμενο στρατιωτικό του τίτλο και όχι με τον τίτλο του βασιλιά. Το κήρυγμα, στο οποίο αναφέρεται η Αντιγόνη, είναι η διαταγή του Κρέοντα που εκδίδεται σε ώρες κρίσιμες για την πόλη: ο Πολυνείκης, ως προδότης, πρέπει να μείνει άταφος. |
| 10. |
πρὸς τοὺς φίλους....κακά· ο Πολυνείκης θα έχει την ίδια μοίρα με τους Αργείους, τους εχθρούς της πόλης. Ο Σοφοκλής (στ. 1081) παίρνει ως δεδομένο πως η ταφή δεν απαγορεύτηκε μόνο για τον Πολυνείκη αλλά για όλους τους Αργείους νεκρούς. Έτσι οι συμφορές πλήττουν τους εχθρούς αλλά και τους φίλους, δηλαδή τον Πολυνείκη. |
| 11. |
ἐμοὶ μὲν......φίλων· απληροφόρητη η Ισμήνη αποκαλύπτει την εσωστρέφεια της προσωπικότητάς της. |
| 13. |
δυοῖν ἀδελφοῖν.... δύο· ο τραγικός θάνατος των δύο αδελφών βαθαίνει την οικογενειακή τραγωδία των Λαβδακιδών. |
| 15. |
ἐπεὶ δὲ φροῦδος.....στρατός· από τους επτά ηγέτες που έλαβαν μέρος στην εκστρατεία εναντίον των Θηβαίων διασώθηκε μόνον ο Άδραστος, πεθερός του Πολυνείκη. |
| 16. |
ἐν νυκτί τῇ νῦν· αυτή τη νύχτα που μόλις πέρασε· δίνεται έτσι από τον ποιητή η χρονική αφετηρία της τραγωδίας. Λίγο αργότερα, στην πάροδο, ο χορός θα χαιρετήσει τον ήλιο που ανατέλλει. |
| 18. |
ᾔδη καλῶς.... πυλῶν· ειρωνικός ο τόνος της Αντιγόνης μπροστά στην απάθεια της Ισμήνης.
Με τη φράση αὐλείων πυλῶν προσδιορίζεται ο σκηνικός χώρος. |
| 19. |
τοῦδ'...... κλύοις· δικαιολογείται η πρωινή συνάντηση των δύο αδελφών.
Η Αντιγόνη προετοιμάζει ψυχολογικά την Ισμήνη για τη σοβαρή ανακοίνωση που θα ακολουθήσει. |
| 20. |
δηλοῖς γὰρ......ἔπος· η ταραχή της Αντιγόνης προβληματίζει την Ισμήνη. |
| 21-22. |
οὐ γὰρ τάφου......ἔχει· απαντά με ερώτηση. Έτσι η Αντιγόνη εκφράζει την οργή, την αγανάκτηση και την αποδοκιμασία της στη διαταγή του Κρέοντα. Η χρήση των περιφραστικών παρακειμένων τονίζει την ψυχική έξαψη της Αντιγόνης. |
| 23. |
ὡς λέγουσι· προφανώς αντιδρά στη διαταγή του Κρέοντα. Κατά την Αντιγόνη είναι δίκαιη η ταφή του Ετεοκλή, άδικο όμως είναι να παραμείνει άταφος ο Πολυνείκης. |
| 25. |
ἔκρυψε..... νεκροῖς· γνωστή από την αρχαιότητα η τιμή αλλά και ο σεβασμός προς τους νεκρούς. Ο νεκρός έπρεπε να ταφεί και να προσφερθούν οι νεκρικές τιμές· διαφορετικά ούτε την πύλη του Άδη μπορούσε να διαβεί ούτε τη μεταθανάτια γαλήνη να εξασφαλίσει, (πρβλ. Ιλ. Ψ 71-74, Οδ. λ. 72-73, Ηροδ. 9, 78-79).
Η διαταγή του Κρέοντα στηρίζεται στο γεγονός ότι ο Πολυνείκης στράφηκε εναντίον της πατρίδας του. Εκφράζει δηλαδή την ηθική των χρόνων του: φίλει τὸν φιλοῦντα καὶ μίσει τὸν μισοῦντα.
Ιστορικά, και για τον προδότη υπήρχε ταφή κατ' ανοχή, έξω όμως από τα όρια της πόλης. Ο στρατηγός Φωκίων, που κατηγορήθηκε ως προδότης, τάφηκε στη Μεγαρίδα. Αυτή την παράδοση της ταφής παραβιάζει ο Κρέων. |
| 26. |
τὸν δ' ἀθλίως.....νέκυν· προφανώς αναφέρεται στον θάνατο και όχι στην προδοσία του Πολυνείκη. |
| 27-30. |
ἀστοῖσί φασιν βορᾶς· η Αντιγόνη μεταφέρει στην Ισμήνη τη διαταγή του Κρέοντα. |
| 31. |
τὸν ἀγαθὸν Κρέοντα· ειρωνεία. |
| 32. |
λέγω γὰρ κἀμέ· δείγμα δραματουργικής τελειότητας. Λακωνικά ο ποιητής αποκαλύπτει τον ψυχικό κόσμο της ηρωίδας. |
| 33. |
καὶ δεῦρο νεῖσθαι· προοικονομείται θεατρικά η εμφάνιση του χορού και του Κρέοντα. |
| 36. |
φόνον..... δημόλευστον· οι αρχαίοι επέβαλλαν τον δημόσιο λιθοβολισμό σε προδότες και ιερόσυλους (πρβλ. Ηροδ. 9,5). Ο δημόλευστος» φόνος δεν αναφέρεται πουθενά αλλού στο δράμα. |
| 38. |
εἴτ' εὐγενὴς....κακή· αρχαϊκή ηθική: η καταγωγή από αριστοκρατική οικογένεια επιβάλλει την προσαρμογή σε συγκεκριμένα πρότυπα. Σαφής είναι η προσπάθεια της Αντιγόνης να κεντρίσει τη φιλοτιμία της Ισμήνης. |
| 40. |
λύουσα ἢ ἅπτουσα· έκφραση αμηχανίας και ταραχής από την Ισμήνη. |
| 41. |
εἰ ξυμπονήσεις......σκόπει· η Αντιγόνη προτείνει στην Ισμήνη να την βοηθήσει· ταυτόχρονα δηλώνει την αμετάκλητη απόφασή της να θάψει τον Πολυνείκη.
Η απόφαση της Αντιγόνης προοικονομεί την εξέλιξη του μύθου. |
| 42. |
ποῖόν τι κινδύνευμα... ποτ' εἶ· η διστακτικότητα της Ισμήνης αποκαλύπτεται από τη φράση ποῖον κινδύνευμα = ποια επικίνδυνη πράξη. Φανερή η διαφορά του ήθους των δύο αδελφών. |
| 49-52. |
οἴμοι φρόνησον.....αὐτουργῷ χερί· η απαρίθμηση των δεινών του Οιδίποδα από την Ισμήνη αποβλέπει στο να αποτρέψει την Αντιγόνη από την ταφή. |
| 53-54. |
ἔπειτα μήτηρ....βίον· ο ατιμωτικός θάνατος της μητέρας.
|
| 58-60. |
νῦν δέ......παρέξιμεν· επαναφορά στο παρόν· τραγική κρέμεται πάνω στα κεφάλια των δύο κοριτσιών η κατάρα των Λαβδακιδών. |
| 61-62. |
ἀλλ' ἐννοεῖν.....μαχουμένα· σαφής έκφραση πατριαρχικού δικαίου.
![Η θέση της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα [πηγή: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης]](extras/images/link_ext.png "Η θέση της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα [πηγή: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης]") |
| 65-68. |
ἐγὼ μέν.....οὐδένα· υποταγή στην εξουσία με επαρκή δικαιολογία. Η Ισμήνη θέλει, αλλά δεν μπορεί. Αντίθετα η Αντιγόνη, ο θεατρικός αντίποδας της Ισμήνης, και θέλει και μπορεί. |
| 69-70. |
οὔτ' ἄν μέτα· η ρήξη με την Ισμήνη άμεση. Φύση ισχυρή η Αντιγόνη, γίνεται σκληρή και πείσμων μπροστά στη δειλία της Ισμήνης. |
| 72. |
θάψω.....θανεῖν· σαφής και έντονη δήλωση της Αντιγόνης ότι θα αψηφήσει τη διαταγή του Κρέοντα, θυσιάζοντας τη ζωή της. |
| 73. |
φίλη μετ' αὐτοῦ....μέτα· οι επαναλήψεις τονίζουν την αδελφική αγάπη. |
| 74. |
ὅσια πανουργήσασ'· οξύμωρο· η Αντιγόνη παραβιάζει την επιταγή της εξουσίας, αλλά η πράξη της συμφωνεί με τη θεϊκή επιταγή. |
| 77. |
τὰ τῶν θεῶν....ἔχε· προβολή όχι πια της αδελφικής αγάπης αλλά της θεϊκής επιταγής. |
| 82. |
οἴμοι.......ὑπερδέδοικά σου· έκδηλος ο φόβος της Ισμήνης για τη ζωή της Αντιγόνης. |
| 83. |
τόν σόν...... πότμον· απόρριψη από την Αντιγόνη του δικαιολογημένου φόβου της Ισμήνης. |
| 86-87. |
οἴμοι.....σιγῶσα· τη σιωπή της Ισμήνης θεωρεί προσβλητική η Αντιγόνη· κι όμως, αν η Ισμήνη μιλούσε, το σχέδιο θα ανατρεπόταν. |
| 88. |
ἐπὶ ψυχροῖσι· η φράση αναφέρεται στην απειλή του θανάτου, αν η Αντιγόνη θάψει τον Πολυνείκη. |
| 89. |
οἷς· αναφέρεται στον Πολυνείκη και τους χθόνιους θεούς. |
| 90. |
ἀλλ' ἀμηχάνων ἐρᾷς· ρεαλιστική αντίληψη για τη ζωή· διαγράφεται ταυτόχρονα το ήθος της Ισμήνης, που προσαρμόζεται στην κρατική εξουσία και την κοινωνική αντίληψη της εποχής. Τελείως αντίθετο το ήθος της Αντιγόνης. Ο Σοφοκλής χρησιμοποιεί την τεχνική των αντίθετων χαρακτήρων. |
| 93-94. |
ἐχθαρῇ....ἐχθρά· η επανάληψη αποκαλύπτει τη στάση της Αντιγόνης προς την Ισμήνη. Αποκαλύπτει ακόμη την αμετάκλητη απόφαση της Αντιγόνης. Η απόφαση αυτή διατηρεί τους θεατές σε κατάσταση εναγώνιας αναμονής. |
| 95. |
ἀλλ' ἔα.....δυσβουλίαν· ειρωνεία. |
| 98. |
στεῖχε· η Αντιγόνη φεύγει από την αριστερή πάροδο, ενώ η Ισμήνη αποσύρεται στο εσωτερικό των ανακτόρων. |
