Η ΛΟΓΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

Το έπος του Διγενή Ακρίτα

Το έπος του Διγενή Ακρίτα είναι ίσως το πιο παλιό μνημείο της λόγιας νεοελληνικής λογοτεχνίας και γράφτηκε πιθανότατα στα μέσα του 11ου αιώνα. Την ίδια εποχή, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση, έχουμε ανάλογες επικές δημιουργίες που φανερώνουν την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης των λαών (Τραγούδι του Ρολάνδου στη Γαλλία, Νιμπελούγκεν στη Γερμανία κ.ά.).

Το πρωτότυπο, το αρχικό κείμενο, δεν έχει σωθεί. Γνωρίζουμε το έπος από έξι μεταγενέστερες παραλλαγές που παρουσιάζουν μεταξύ τους αρκετές διαφορές και φέρουν το όνομα του τόπου, όπου ανακαλύφτηκαν τα χειρόγραφα: Α. Της Κρυπτοφέρης (Grottafeirata, μοναστήρι κοντά στη Ρώμη), Β. Της Τραπεζούντας (βρέθηκε στη μονή Σουμελά), Γ. Της Άνδρου - Αθηνών, Δ. Του Εσκοριάλ (Ισπανία), Ε. Της Οξφόρδης (Αγγλία) και ΣΤ. μια πεζή παραλλαγή της Άνδρου. Υπάρχει ακόμη μια ρωσική διασκευή που παρουσιάζει σημαντικές διαφορές από τα ελληνικά κείμενα.

Ο ποιητής του έπους μάς είναι άγνωστος. Η σύνθεση όμως προϋποθέτει τα ακριτικά δημοτικά τραγούδια. Είναι πολύ πιθανό ότι από τον πλούσιο κύκλο των ακριτικών τραγουδιών και από τους θρύλους προήλθε το έπος, ένα πολύστιχο αφηγηματικό ποίημα (γύρω στους 5.000 στίχους) με ηρωικό χαρακτήρα, που αναφέρεται στη ζωή και στη δράση του Βασιλείου Διγενή Ακρίτα ως αντιπροσωπευτικού ήρωα του ακριτικού βίου. Έτσι το έπος παίρνει μια μορφή έμμετρης βιογραφίας, γι' αυτό και ο Κ. Θ. Δημαράς το θεωρεί μάλλον έμμετρο μυθιστόρημα το οποίο εκτός από εκείνες του δημοτικού τραγουδιού έχει και πολλές λόγιες και εκκλησιαστικές επιδράσεις. Οπωσδήποτε το έπος, στις παραλλαγές που το έχουμε, παρουσιάζεται πολύ κατώτερο ποιοτικά από τα ακριτικά δημοτικά τραγούδια και είναι μάλλον ψυχρό στη γλώσσα και στο ύφος. Αυτό όμως μπορεί να οφείλεται στους διασκευαστές. Ο Λίνος Πολίτης πιστεύει ότι ο άγνωστος ποιητής του έπους είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη λαϊκή γλώσσα για μια δημιουργία ποιητική και πως του χρωστάμε το πρώτο κείμενο στη λαϊκή (δηλ. νεοελληνική) γλώσσα. Τέλος από στιχουργική άποψη το έπος είναι γραμμένο σε στίχους πολιτικούς (ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους).

Το έπος διαιρείται σε βιβλία - «λόγους». Στα πρώτα γίνεται λόγος για τον πατέρα του Διγενή που ήταν ο αμιράς (=εμίρης) της Συρίας Μουσούρ. Αυτός σε μια επιδρομή του αιχμαλώτισε την Ειρήνη, κόρη του βυζαντινού στρατηγού Ανδρόνικου. Τα πέντε αδέρφια της την αναζητούν και ο νεότερος, ο Κωνσταντίνος, μονομαχεί με το Μουσούρ και τον νικάει. Ο αμιράς τότε δέχεται να γίνει χριστιανός μαζί με όλη τη γενιά του και έτσι παντρεύεται την Ειρήνη, που

εγέννησε τον Διγενή εκείνον τον ανδρείον
όστις την κλήσιν έλαβε ταύτην εκ των γονέων·
εθνικός ήτον από πατρός εκ της φυλής του Άγαρ
ρωμαίος δε από μητρός εκ γένους των Δουκάδων
διά τούτο ωνομάσθηκεν Διγενής ο υιός των.

Στη συνέχεια έχουμε τα παιδικά χρόνια και τα πρώτα κατορθώματα του Διγενή που έδειξε από μικρός εξαιρετική δύναμη και τόλμη. Όταν μεγάλωσε παντρεύτηκε την κόρη του στρατηγού Δούκα και έγινε ακρίτης. Εκεί στις «άκρες» (=σύνορα) τον επισκέπτεται ο αυτοκράτορας και του προσφέρει μεγάλες τιμές για τις υπηρεσίες του. Κατόπι ο Διγενής αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο τα κατορθώματά του, τους αγώνες του με τους απελάτες και τη μονομαχία του με την αμαζόνα Μαξιμώ. Στα τελευταία βιβλία εξιστορείται ο θάνατος των γονέων του ήρωα, καθώς και του ίδιου και της γυναίκας του στο παλάτι που είχε χτίσει κοντά στον Ευφράτη.

Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι από την παραλλαγή της Άνδρου και αναφέρεται στο θάνατο του Διγενή.