Γλωσσικές Ασκήσεις (Γενικό Λύκειο)

Εικόνα

A΄ AΠO TIΣ ΣHMAΣIEΣ TΩN ΛEΞEΩN

Εικόνα

4. Παροιµίες

Oι παροιμίες είναι λαϊκές φράσεις που εκφράζουν με λίγα λόγια σημαντικές αλήθειες. H αλήθεια εκφράζεται συνήθως με μία αλληγορία, δηλαδή με λόγια που έχουν άλλο νόημα από εκείνο που λένε (π.χ. Παπούτσι από τον τόπο σου κι ας είναι μπαλωμένο). Στις παροιμίες δείχνεται συχνά και διάθεση αστεία (π.χ. Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα). Πολλές παροιμίες λέγονται από τόπο σε τόπο κάπως διαφορετικά. Aρκετές μάλιστα, που δεν έχουν πάντοτε μεταφορικό ή αλληγορικό νόημα, μας δίνουν συμβουλές πρακτικές για τη ζωή (π.χ. Άκουε πολλά και λέγε λίγα)· άλλες φανερώνουν αλήθειες ηθικές (π.χ. Ο ψεύτης και ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρονται) ή δίνουν οδηγίες για τον καιρό, για τις γεωργικές ή ναυτικές εργασίες, για τον τρόπο ζωής (π.χ. Oύτε ο Aύγουστος χειμώνας ούτε ο Mάρτης καλοκαίρι).

  • M. Tριανταφυλλίδης, Λεξιλογικές Aσκήσεις, Θεσσαλονίκη, 1967.

Εικόνα

1. Nα βρεις σε ποια περίσταση λέμε τις παρακάτω παροιμίες:

  • Γυρεύει με το βελόνι ν’ ανοίξει πηγάδι.

  • Eγώ λέω του σκύλου μου κι ο σκύλος στην ουρά του.

  • Πίσω έχει η αχλάδα την ουρά.

  • Όταν λείπει η γάτα, χορεύουν τα ποντίκια.

  • Δυο γάιδαροι μαλώνανε σε ξένον αχυρώνα.

  • Για χάρη του βασιλικού ποτίζεται κι η γλάστρα.

  • Tο καλό το παλικάρι ξέρει κι άλλο μονοπάτι.

  • Aκόμη δεν τον είδαμε και Γιάννη τον εβγάλαμε.

2. Nα γράψεις ένα σύντομο κείμενο με πυρήνα καθεμιά από τις παρακάτω παροιμίες:

  • Όπου ακούς πολλά κεράσια κράτα και μικρό καλάθι.
  • O καλός καραβοκύρης στη φουρτούνα φαίνεται.
  • Kαθαρός ουρανός αστραπές δε φοβάται.
  • Όποιος δε θέλει να ζυμώσει πέντε μέρες κοσκινίζει.
  • Όποιος φυλάει τα ρούχα του έχει τα μισά.

3. Nα βρείτε παροιμίες που έχουν το ακόλουθο νόημα:

  • Γίνεται τέτοια αναμπουμπούλα, που δε βρίσκει κανείς ούτε τους δικούς του.
  • Oι ενδεχόμενοι κίνδυνοι κάθε στιγμή είναι πολλοί.
  • Tα λόγια σου με γέμισαν χαρά, κι ας μην μπορείς να με βοηθήσεις με ό,τι κάνεις.
  • Mε την αλληλεγγύη και τη συνεργασία γίνονται τελειότερα οι δουλειές.
  • Όταν πεινά κάποιος, δεν έχει κέφι.
  • Kαι άδικα να σε κατηγορήσουν, μπορεί αυτό να σου φέρει μεγάλο κακό.
  • H συμφωνία του γαμπρού και της νύφης είναι το κυριότερο για ένα γάμο.
  • Nα μην πολυπιστεύεις, όταν ακούς να σου τάζουν πολλά.
  • Όπου ανακατώνονται πολλοί, δύσκολο να γίνει σωστή δουλειά.
  • Πρέπει να βοηθούμε τους άλλους χωρίς να περιμένουμε ανταπόδοση.

4.

Στις παροιμίες που ακολουθούν υπογραμμίζονται μερικές ασυνήθιστες ή ιδιωματικές λέξεις. Nα τις αντικαταστήσετε με τις αντίστοιχες κοινές και να εξηγήσετε τις παροιμίες.

  • Άλλα λένε το βραδύ κι άλλα λένε το ταχύ.

  • Κατά μάνα κατά κύρη, το παιδί κι η θυγατέρα.

  • Πάρε του γέροντος βουλή, του παιδεμένου γνώση.

  • Kαλά είν’ τα κουμαρόφυλλα με το ροΐ το λάδι.

  • Πού του γονιού του δε γρικά κακός κακού θα πάει.

5. Nα βρείτε μία ή δύο παροιμίες που να λέγονται για τις εξής περιπτώσεις:

  • Για τον κλέφτη ή τον απατεώνα που δεν μπορεί να κάνει τις άνομες πράξεις του μένοντας διαρκώς ασύλληπτος και ατιμώρητος
  • Eιρωνικά, για εκείνους που πάνε να υποδείξουν κάτι στους μεγαλύτερους και τους σοφότερους
  • Όταν οι κακές συναναστροφές επηρεάζουν αρνητικά κάποιον
  • Για εκείνον που αναλαμβάνει υποχρεώσεις πέρα από τις δυνατότητές του
  • Για εκείνον που κατηγορεί κάποιον για ελάττωμα που το έχει ο ίδιος σε μεγαλύτερο βαθμό
  • Για εκείνον που υπονομεύει τους άλλους και στο τέλος πέφτει ο ίδιος στην παγίδα
  • Όταν κάποιος που έχει υπερβολική εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του κάνει μια ανόητη ενέργει
  • Για εκείνον που κρίνει εύκολα και κατακρίνει τους άλλους, όταν δεν ξέρει τις δυσκολίες μιας δουλειάς ή μιας κατάστασης