VI. Ειδικές γλώσσες

VΙ. ΕΙΔΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Ανάμεσα στις γλωσσικές ποικιλίες συγκαταλέγονται και εκείνες που συνδέονται με τον καταμερισμό της κοινωνικής / επαγγελματικής δραστηριότητας. Πρόκειται για ευδιάκριτες γλωσσικές ποικιλίες που δημιουργούνται από τις διάφορες επαγγελματικές ομάδες. Μια επαγγελματική ομάδα δηλαδή, για να εξυπηρετήσει τους επαγγελματικούς της σκοπούς, διαμορφώνει στο πλαίσιο της εθνικής γλώσσας τη δική της γλωσσική ποικιλία με ιδιότυπους όρους της ειδικότητάς της. Μερικοί ονομάζουν τις γλωσσικές αυτές ποικιλίες ειδικές γλώσσες. Έτσι έχουμε τις ειδικές γλώσσες των νομικών, των γιατρών, των μηχανικών, των ψαράδων, των ποδοσφαιριστών, των θεολόγων, των μαθηματικών, των χημικών κτλ., οι οποίες χαρακτηρίζονται κυρίως από λεξιλογικές διαφορές που οφείλονται είτε στη χρήση ειδικών όρων είτε στη χρήση καθημερινών λέξεων που φορτίζονται όμως κατά περίπτωση με ιδιαίτερο σημασιολογικό φορτίο. Η λέξη λ.χ. χολοκυστογραφία (σύνθετη από τις λέξεις χολή, κύστη και γράφω) αποτελεί όρο μόνο της ιατρικής επιστήμης και δηλώνει (γι’ αυτό εξάλλου και κατασκευάστηκε) την ακτινογραφία της χοληδόχου κύστης. Δε συμβαίνει όμως το ίδιο με τη λέξη μέτρο την οποία συναντούμε και στην καθημερινή χρήση (μονάδα μέτρησης, σύγκρισης ποσών κτλ.) και στην ειδική γλωσσική ποικιλία ενός συγκεκριμένου φιλολογικού κλάδου, της μετρικής: μέτρο στίχου, μέτρο και ρυθμός κτλ. Με τέτοιες συνήθως λέξεις – όρους λειτουργούν οι ειδικές γλώσσες.

Ειδικό Λεξιλόγιο

Χαρακτήρισε από το ειδικό λεξιλόγιό τους τα ακόλουθα κείμενα (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7) και καταχώρισε τις ειδικές λέξεις (όρους) τους στο πιο κάτω πλαίσιο και στην οικεία για την καθεμιά στήλη.

Εικόνα

(1)
Αριθμητική και γεωμετρική πρόοδος

α) «Αν προσέξουμε τους όρους της ακολουθίας 2, 5, 8, 11, 14, 17...», παρατηρούμε ότι κάθε όρος, εκτός από τον πρώτο, είναι άθροισμα του προηγούμενου όρου και του αριθμού 3. Έτσι π.χ. είναι 5 = 2 + 3, 8 = 5+ 3... Μια τέτοια ακολουθία λέγεται αριθμητική πρόοδος με λόγο 3.

β) «Αν προσέξουμε τώρα τους όρους της ακολουθίας 2, 6, 18, 54, 162...», παρατηρούμε ότι κάθε όρος, εκτός από τον πρώτο, είναι γινόμενο του προηγούμενου όρου επί τον αριθμό 3. Έτσι π.χ. είναι 6 = 2.3, 18 = 6.3, 54 = 18.3... Μια τέτοια ακολουθία λέγεται γεωμετρική πρόοδος με λόγο 3.

(2)
Το κύτταρο

Το σώμα τόσο των φυτών όσο και των ζώων αποτελείται από μικρές μονάδες που ονομάζονται κύτταρα. Το κύτταρο είναι η μορφολογική και η λειτουργική μονάδα των οργανισμών και επομένως της ζωής. Πάνω στο κύτταρο εμφανίζεται το φαινόμενο της ζωής και είναι το μικρότερο κομμάτι της ζωντανής ύλης. Το μέγεθος του κυττάρου είναι συνήθως μικροσκοπικό, το δε σχήμα του ποικίλλει. Τα σπουδαιότερα μέρη του κυττάρου απέξω προς τα μέσα είναι: η μεμβράνη, το κυτταρόπλασμα και ο πυρήνας.

Εικόνα

(3) Ένταση πεδίου	Ένταση πεδίου. Ένα χαρακτηριστικό μέγεθος του ηλεκτρικού πεδίου είναι η ένταση. Η ένταση φανερώνει πόσο ισχυρό είναι το πεδίο σε κάποιο σημείο του και ορίζεται με τον ακόλουθο τρόπο: Θεωρούμε ένα φορτίο q σε κάποιο σημείο Ζ του πεδίου. Αν F είναι η δύναμη που ασκεί το πεδίο στο φορτίο, τότε το πηλίκο F/q εκφράζει την ένταση του ηλεκτρικού πεδίου στο σημείο Z.
	Δηλ.

	Η ένταση είναι μέγεθος διανυσματικό και έχει την ίδια διεύθυνση και φορά με τη δύναμη που ασκείται πάνω σε θετικό φορτίο.
(4) Η απόκρουση των Περσών	Η περσική επίθεση εναντίον της Ελλάδας είχε αποκρουστεί οριστικά και η ιμπεριαλιστική πολιτική των Περσών βασιλιάδων είχε δεχτεί ένα αποφασιστικό πλήγμα. Την πολιτική αυτή όμως την είχαν πληρώσει με τη ζωή τους χιλιάδες νέοι άνθρωποι, Έλληνες και Πέρσες, που έπεσαν στα πεδία των μαχών ή χάθηκαν στις θάλασσες, όπου έγιναν οι ναυτικές συγκρούσεις. Η απόκρουση της περσικής επίθεσης είναι ένα γεγονός με πολύ μεγάλη σημασία για τον ελληνικό κόσμο αλλά και για τον κόσμο ολόκληρο. Οι ελληνικές πόλεις εξασφάλισαν την ελευθερία τους, δηλαδή την απαραίτητη προϋπόθεση για την οικονομική, πολιτική και πολιτιστική τους ανάπτυξη... Οι πολεμιστές που κατόρθωσαν με τον ηρωισμό και την αυταπάρνησή τους να συντρίψουν την περσική επίθεση, ήταν οι ελεύθεροι συνειδητοί πολίτες, που δεν ένιωθαν την πατρίδα τους σαν μια μακρινή και ξένη καταπιεστική δύναμη, αλλά την ταύτιζαν με τον εαυτό τους. Ήταν, τέλος, ελεύθεροι άνθρωποι, που με τα όπλα τους υπεράσπιζαν την ελευθερία από την επιβουλή του δεσποτισμού.

Εικόνα

(5)
Η Πεντηκοστή

Η πρώτη επίσημη και δυναμική φανέρωση της Εκκλησίας στον κόσμο έγινε στα Ιεροσόλυμα, την ημέρα που οι Ιουδαίοι γιόρταζαν την Πεντηκοστή. Οι Πράξεις των Αποστόλων διηγούνται με παραστατικότητα τα σχετικά γεγονότα:

«Την ημέρα της Πεντηκοστής ήταν συγκεντρωμένοι όλοι μαζί (οι πρώτοι χριστιανοί) στο ίδιο μέρος. Ξαφνικά ήρθε από τον ουρανό μια βοή, σαν να φύσηξε ο δυνατός άνεμος, και γέμισε όλο το σπίτι στο οποίο βρίσκονταν. Τότε είδαν να μοιράζονται σ’ αυτούς γλώσσες όμοιες με φλόγες φωτιάς και στον καθέναν κάθισε από μια τέτοια γλώσσα. Και πλημμύρισαν όλοι από Πνεύμα Άγιο κι άρχισαν να μιλάνε άλλες γλώσσες, καθώς το Πνεύμα τούς έδινε δύναμη λόγου».

(6)
Αλκοόλες

Αλκοόλες ονομάζονται οι οργανικές ενώσεις που έχουν στο μόριό τους ένα ή περισσότερα υδροξύλια (-ΟΗ). Η αλκοόλη CH₃CH₂OH ανήκει στην ομόλογη σειρά των κορεσμένων μονοσθενών αλκοολών που έχουν ένα υδροξύλιο στο μόριό τους. Υπάρχουν επίσης αλκοόλες με δύο υδροξύλια (διασθενείς), με τρία υδροξύλια (τρισθενείς) κτλ.

Μία κορεσμένη δισθενής αλκοόλη είναι η αιθανοδιόλη (ή γλυκόλη) που χρησιμοποιείται ως αντιπηκτικό (ή αντιψυκτικό) υγρό στα ψυγεία των αυτοκινήτων. Η γλυκερίνη είναι τρισθενής αλκοόλη.

Εικόνα

(7)
Διπλή ενέργεια

Φρονώ, λοιπόν, ότι με διπλή ενέργεια πρέπει εσείς να συνδράμετε την κατάσταση, και με το να σώζετε χάρη των Ολυνθίων τις πόλεις τους στέλνοντας στρατιώτες που θα το πραγματοποιήσουν αυτό, και με το να λεηλατείτε τη χώρα του Φιλίππου με πολεμικά πλοία και με άλλον στρατό. Αν, όμως, το ένα από αυτά το αμελήσετε, φοβούμαι μήπως μας πάει χαμένη η εκστρατεία· γιατί, αν εσείς μόνο τη χώρα του βλάπτετε, θα το αντέξει αυτό, θα υποτάξει την Όλυνθο και ύστερα θα έλθει στην πατρίδα του και εύκολα θα σας αποκρούσει. Εάν πάλι εσείς στείλετε βοήθεια μόνο στην Όλυνθο, βλέποντας τη χώρα του να μη διατρέχει κανένα κίνδυνο, θα καθίσει εκεί για την πολιορκία και θα παρακολουθεί από κοντά την επιχείρηση, και με τον καιρό θα υποτάξει τους πολιορκημένους. Πρέπει λοιπόν η βοήθεια να είναι μεγάλη και να προσφερθεί με διπλή ενέργεια.

Συζητήστε τους όρους κάθε στήλης του πίνακα και κατατάξτε τους σε δύο ομάδες: στην πρώτη ομάδα να συμπεριλάβετε τους όρους που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά και μόνο από τις ειδικές γλώσσες στις οποίες ανήκουν, στη δεύτερη ομάδα να συμπεριλάβετε τους όρους που χρησιμοποιούνται ή μπορούν να χρησιμοποιηθούν, εκτός από τις ειδικές γλώσσες στις οποίες ανήκουν, και αλλού: σε άλλες ειδικές γλώσσες, στην καθημερινή ομιλία κτλ. Σχηματίστε ύστερα με τις λέξεις – όρους της δεύτερης ομάδας όσο μπορείτε περισσότερες φράσεις, για να δείξετε τις διάφορες χρήσεις τους. Παράδειγμα:

Ο όρος υδροξύλιο χρησιμοποιείται μόνο στη χημεία· θα ενταχθεί, συνεπώς στην πρώτη ομάδα. Ο όρος όμως κύτταρο θα ενταχθεί στη δεύτερη ομάδα, διότι εκτός από τις φυσικές επιστήμες (βοτανική, ζωολογία, ανθρωπολογία κτλ.), όπου συνηθίζεται, είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί και αλλού:

Η οικογένεια αποτελεί κύτταρο της κοινωνίας.
Η πρόταση είναι το κύτταρο του λόγου, προφορικού και γραπτού.
Η σχολική τάξη με τους μαθητές της θα μπορούσε να θεωρηθεί το κύτταρο του εκπαιδευτικού μας οργανισμού.

Σε αλφαβητικό λεξιλόγιο, να μεταφέρετε κάθε εβδομάδα ανελλιπώς και να καταγράφετε τους νέους όρους της τελευταίας κάθε φορά διδακτικής ενότητας των μαθηματικών, της φυσικής, της χημείας, της ιστορίας, των θρησκευτικών, της πολιτικής αγωγής κτλ., τους οποίους (όρους) φροντίστε να τους σχολιάζετε τακτικά, διερευνώντας, μαζί με την ετυμολογία τους και άλλες, δηλωτικές ή μεταφορικές, χρήσεις τους. Ακολουθεί δείγμα του λεξιλογίου:

πυρήνας, ο		το κεντρικό /εσωτερικό μέρος ενός σώματος
άλλες χρήσεις της λέξης «πυρήνας»		Η επιστήμη έχει διαπιστώσει ότι ο πυρήνας της γης είναι πυρακτωμένος. Τα τέσσερα εκείνα θωρηκτά αποτέλεσαν τον πυρήνα του πολεμικού μας ναυτικού. Τον πυρήνα της συνωμοτικής ομάδας δεν μπόρεσε κανείς να τον ανακαλύψει.
συνισταμένη, η		μετοχή του ρήματος συνίσταμαι. Συνήθως χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό, ύστερα από παράλειψη της λέξης δύναμη την οποία προσδιορίζει: συνισταμένη δύναμη, η συνισταμένη των δυνάμεων: εννοούμε τη δύναμη που μπορεί να αντικαταστήσει άλλες δυνάμεις, τις συνιστώσες (φυσική).
άλλες χρήσεις της λέξης «συνισταμένη»		Πολιτικές και πνευματικές δυνάμεις συνέκλιναν με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια συνισταμένη, η οποία έβγαλε την πολιτεία από το πνευματικό και το πολιτικό της τέλμα. Και ποια είναι, σε παρακαλώ, η συνισταμένη των λόγων σου; μπορείς να μου πεις;

Εικόνα