ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ

Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 75

Κείμενο

[1] Νικόστρατος ὁ Διειτρέφους Ἀθηναίων στρατηγὸς βοηθῶν ἐκ Ναυπάκτου δώδεκα ναυσὶ καὶ Μεσσηνίων πεντακοσίοις ὁπλίταις· τε ἔπρασσε καὶ πείθει δέκα μὲν ἄνδρας , , . [2] Kαὶ ὁ μὲν ταῦτα πράξας ἔμελλεν · πείθουσιν αὐτὸν πέντε μὲν ναῦς τῶν αὐτοῦ σφίσι , , δὲ αὐτοὶ ἐκ σφῶν αὐτῶν ξυμπέμψειν. [3] Kαὶ ὁ μὲν ξυνεχώρησεν, οἱ δὲ τοὺς ἐχθροὺς ἐς τὰς ναῦς. δὲ ἐκεῖνοι μὴ ἐς τὰς Ἀθήνας ἀποπεμφθῶσι καθίζουσιν ἐς τὸ τῶν Διοσκόρων ἱερόν. [4] Νικόστρατος δὲ αὐτοὺς τε καὶ . Ὡς δ᾽ οὐκ ἔπειθεν, ὁ δῆμος ὁπλισθεὶς ἐπὶ τῇ προφάσει ταύτῃ, ὡς οὐδὲν αὐτῶν διανοουμένων , τά τε ὅπλα αὐτῶν ἐκ τῶν οἰκιῶν ἔλαβε καὶ αὐτῶν τινὰς οἷς , εἰ μὴ Νικόστρατος ἐκώλυσε, διέφθειραν ἄν. [5] Ὁρῶντες δὲ οἱ ἄλλοι τὰ γιγνόμενα καθίζουσιν ἐς τὸ ῞Ηραιον ἱκέται καὶ γίγνονται οὐκ ἐλάσσους τετρακοσίων. Ὁ δὲ δῆμος δείσας μή τι ἀνίστησί τε αὐτοὺς πείσας καὶ διακομίζει ἐς τὴν πρὸ τοῦ Ἡραίου νῆσον, καὶ τὰ αὐτοῖς .

Άφιξη του Νικόστρατου στην Κέρκυρα —Προσπάθειες για συμφιλίωση

Οι δημοκρατικοί εκτοπίζουν τους ολιγαρχικούς ικέτες

γλωσσικά σχόλια

τῇ ἐπιγιγνομένῃ ἡμέρᾳ		την επόμενη ημέρα
παραγίγνεται		φτάνει
ξύμβασιν· ξύμβασις		συμφωνία, συνθήκη, συμβιβασμός
ξυγχωρῆσαι· ξυγχωρέω, -ῶ		συμφωνώ, συναινώ, προβαίνω σε συμβιβασμούς
ὥστε ξυγχωρῆσαι ἀλλήλοις		ώστε να συμφωνήσουν μεταξύ τους
αἴτιος		υπαίτιος
τοὺς αἰτιωτάτους		δηλ. του πολέμου που μόλις είχε γίνει. Πρόκειται για τους δέκα ολιγαρχικούς
κριναί· κρίνω		δικάζω
οἱ οὐκέτι ἔμειναν		οι οποίοι δεν έμειναν πλέον εκεί (ενν. στην Κέρκυρα)
τοὺς δ' ἄλλους οἰκεῖν		και οι υπόλοιποι να παραμείνουν (ενν. στο νησί)
σπονδὰς πρὸς ἀλλήλους ποιησαμένους καὶ πρὸς Ἀθηναίους, ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φίλους νομίζειν		αφού κάνουν συμφωνία μεταξύ τους και με τους Αθηναίους, υπό τον όρο να θεωρούν τους ίδιους εχθρούς και φίλους
ἀποπλεύσεσθαι· ἀποπλέω		αποπλέω, απέρχομαι
οἱ προστάται τοῦ δήμου		οι αρχηγοί των δημοκρατικών
καταλιπεῖν· καταλείπω		αφήνω πίσω
ὅπως ἧσσόν τι ἐν κινήσει ὦσιν οἱ ἐναντίοι		ώστε να αποθαρρυνθούν οι αντίπαλοι τους να κάνουν κίνημα
ἴσας		δηλ. πέντε
πληρώσαντες· πληρόω, -ῶ		επανδρώνω με πληρώματα πλοία
κατέλεγον· καταλέγω		καταγράφω για ναυτική υπηρεσία, στρατολογώ για τα καράβια
δείσαντες· δείδω		φοβούμαι
ἀνίστη (ἀνίστημι)		προσπαθούσε να σηκώσει (αποπειρατ. παρατατ.)
παρεμυθεῖτο· παραμυθέομαι, -οῦμαι		παρηγορώ, καθησυχάζω
ὑγιὲς		καλός σκοπός (εδώ)
τῇ τοῦ μὴ ξυμπλεῖν ἀπιστίᾳ		με τη δυσπιστία τους να μη θέλουν να αποπλεύσουν μαζί με το Νικόστρατο
ἐπέτυχον· ἐπιτυγχάνω τινὶ		κατά τύχη συναντώ
νεωτερίσωσιν· νεωτερίζω		επιχειρώ πολιτικές μεταβολές
ἐπιτήδεια		τρόφιμα
ἐκεῖσε		εκεί (δηλ. στο νησί)
διεπέμπετο (διαπέμπομαι)		στέλνονταν

ερμηνευτικά σχόλια

*Νικόστρατος ὁ Διειτρέφους*		Ο Αθηναίος στρατηγός θα επιδείξει ιδιαίτερη μετριοπάθεια στο χειρισμό της κρίσης.
*παραγίγνεται βοηθῶν ἐκ Ναυπάκτου*		Στη Ναύπακτο αγκυροβολούσε μόνιμα μοίρα του αθηναϊκού στόλου λόγω της καίριας θέσης της περιοχής για τον έλεγχο του Κορινθιακού κόλπου και των θαλάσσιων δρόμων προς τη Δύση.
*καὶ Μεσσηνίων*		Πρόκειται για τους Μεσσήνιους εξόριστους που κατοικούσαν στη Ναύπακτο ήδη από το τέλος του γ' μεσσηνιακού πολέμου (459 π.Χ.)
*ξύμβασίν τε ἔπρασσε*		Ο Νικόστρατος προσπαθεί να ακολουθήσει συμβιβαστική πολιτική. Η χρήση του παρατατικού δηλώνει ακριβώς τις επίπονες και μακρές προσπάθειές του προς αυτήν την κατεύθυνση.
*δέκα μὲν ἄνδρας τοὺς αἰτιωτάτους κρῖναι*		Πρόκειται για τους κατ' εξοχήν υπαίτιους, δηλαδή αυτούς που πήραν μέρος στη σφαγή του βουλευτηρίου και στις μάχες. Ανάμεσα σ' αυτούς οι πέντε θα ήταν εύλογα οι ολιγαρχικοί που είχαν καταδικαστεί αρχικά για το κόψιμο των χαράκων (70.4).
*οἱ οὐκέτι ἔμειναν*		Μετά τη συμφωνία οι δέκα δεν έμειναν για να δικαστούν αλλά έφυγαν. Πιθανόν θεωρείται ότι είχαν φύγει πριν ο Νικόστρατος κάνει τις προτάσεις του.
*τοὺς δ'ἄλλους οἰκεῖν... Ἀθηναίους*		Ο Νικόστρατος με διαλλακτικότητα και διπλωματική ευστροφία προσπαθεί να συμβιβάσει τις αντίπαλες παρατάξεις και να ισχυροποιήσει τους δεσμούς Κερκυραίων και Αθηναίων πάντοτε με γνώμονα το συμφέρον της πατρίδας του.
*ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φίλους νομίζειν*		Οι Αθηναίοι είχαν συμφέρον να ομονοούν οι Κερκυραίοι, ώστε να έχουν ακέραιες τις δυνάμεις τους στον πόλεμο κατά των Πελοποννησίων. Το ζητούμενο επομένως για το Νικόστρατο ήταν η συμφιλίωση των αντιμαχόμενων πολιτικών μερίδων στο νησί, ώστε η συμμαχία της πατρίδας του με την Κέρκυρα να συναντήσει την ευρύτερη δυνατή αποδοχή.
*οἱ δὲ τοῦ δήμου προστάται*		Εκτός από τον Πειθία που δολοφονήθηκε υπήρχαν και άλλοι προστάτες (ηγετικά στελέχη) του δήμου των Κερκυραίων.
*πείθουσιν αὐτὸν ξυμπέμψειν*		Οι δημοκρατικοί φαίνεται ότι θεωρούν την παρουσία των αθηναϊκών πλοίων στην Κέρκυρα ως αποτρεπτικό μέσο της επιθετικότητας των αντιπάλων τους.
*οἱ δὲ τοὺς ἐχθροὺς κατέλεγον ἐς τὰς ναῦς*		Οι δημοκρατικοί προσπαθούν έτσι να καταστήσουν ακίνδυνους τους αντιπάλους τους. Ανάλογη τακτική, δηλαδή την εκτόπιση των πολιτικών του αντιπάλων σε μέρη, όπου γίνονταν ακίνδυνοι, ακολούθησε και ο τύραννος της Σάμου Πολυκράτης. (Πβ. Ηρόδ. 3.44.2 Βλ. Παράθεμα).
Ηροδότου Ιστορία 3,44 Ο δε Πολυκράτης έστειλε κρυφά από τους Σαμίους απεσταλμένο στον Καμβύση, το γιο του Κύρου, που συνάθροιζε στρατό κατά της Αιγύπτου, και τον παρακάλεσε να στείλει και σ' αυτόν στη Σάμο να ζητήσει στρατό. Και ο Καμβύσης, αφού άκουσε την πρόταση αυτή, έστειλε με προθυμία στη Σάμο απεσταλμένους για να παρακαλέσουν τον Πολυκράτη να στείλει ναυτικό για να τον ακολουθήσει στην εκστρατεία κατά της Αιγύπτου. Εκείνος τότε (δηλ. ο Πολυκράτης) διάλεξε από τους πολίτες εκείνους που ήταν πλέον ύποπτοι να επαναστατήσουν και τους έστειλε με σαράντα τριήρεις, με την παράκληση προς τον Καμβύση να μη τους στείλει πλέον πίσω προς αυτόν.		«Θησαυρός» από το Μούλκι Κορινθίας
δείσαντες δὲ ἐκεῖνοι μὴ ἐς τὰς Ἀθήνας ἀποπεμφθῶσιν		Μετά τα γεγονότα που προηγήθηκαν εύλογα οι ολιγαρχικοί αισθάνονται δυσπιστία και φόβο για τις προθέσεις των δημοκρατικών αλλά και για τη στάση των Αθηναίων απέναντι τους.Εξάλλου οι Αθηναίοι είχαν ήδη εκδηλώσει τη διάθεση να τιμωρήσουν τους Κερκυραίους ολιγαρχικούς ως νεωτερίζοντες (72.1).
ἐς τὸ τῶν Διοσκόρων ἱερὸν		Δεν είναι γνωστή η θέση του ιερού αυτού. Η καταφυγή στο ιερό συνιστά ικεσία και, όπως είναι γνωστό, οι ικέτες θεωρούνταν πρόσωπα ιερά και απαραβίαστα. Οι Διόσκουροι (Κάστορας και Πολυδεύκης) ήταν δίδυμοι ήρωες γιοι της Λήδας και του Δία. Η λατρεία τους έχει τις ρίζες της στη Σπάρτη, όπου τους τιμούσαν ως προστάτες του σπαρτιατικού κράτους. Λατρεύονταν επίσης σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και ως προστάτες των ναυτικών σε μια πόλη με τόσο αναπτυγμένη ναυτιλία ήταν επόμενο να υπάρχει ιερό των δίδυμων αδελφών.
Νικόστρατος δὲ αὐτοὺς ἀνίστη τε καὶ παρεμυθεῖτο		Ορισμένοι μελετητές θεωρούν ότι το ρήμα ἀνίστη έχει αποπειρατική σημασία. Άλλοι παρατήρησαν ότι εδώ δεν πρόκειται για απλή απόπειρα αλλά για αληθινή εκτέλεση. Ωστόσο μια τέτοια ερμηνεία αντίκειται στο ὡς δ' οὐκ ἔπειθεν. Φαίνεται ότι ο Νικόστρατος δεν μπόρεσε να πείσει τους ικέτες να μπουν στα πλοία, όπως μαρτυρεί και η φράση τῇ τοῦ μὴ ξυμπλεῖν ἀπιστίᾳ. Το δε παρεμυθεῖτο δηλώνει τις προσπάθειες του Νικόστρατου να απαλλάξει τους ολιγαρχικούς από το φόβο, γεγονός που δείχνει τον ήπιο και μετριοπαθή χαρακτήρα του.
ὁ δῆμος... ἀπιστίᾳ		Η άρνηση των ολιγαρχικών που είχαν καταφύγει ως ικέτες στο ιερό των Διοσκούρων να επιβιβαστούν στα πλοία μαζί με το Νικόστρατο και με δεδομένο το κλίμα φόβου και αμοιβαίας καχυποψίας που επικρατούσε, οδηγεί τους δημοκρατικούς στο συμπέρασμα ότι οι αντίπαλοι τους σκέπτονται ένοπλη αντεπίθεση. Ο Θουκυδίδης ωστόσο τονίζει ότι οι δημοκρατικοί βρήκαν ως πρόφαση τη στάση των ικετών-ολιγαρχικών και, αφού οπλίστηκαν, πήγαν στα σπίτια των αντιπάλων τους, τους αφαίρεσαν τα όπλα και θα σκότωναν όσους βρήκαν μπροστά τους, αν δεν τους εμπόδιζε ο Νικόστρατος.
εἰ μὴ Νικόστρατος ἐκώλυσε		Συνολικά η πολιτική του Νικόστρατου υπήρξε διαλλακτική και η παρέμβασή του σωτήρια για έναν αριθμό ολιγαρχικών. Η στάση του καθορίζεται με γνώμονα το συμφέρον της πατρίδας του, αλλά εξηγείται επίσης από το γεγονός ότι ο ίδιος δεν είχε άμεση ανάμειξη στα φοβερά πολιτικά πάθη των Κερκυραίων.
γίγνονται οὐκ ἐλάσσους τετρακοσίων		Σχολιάζοντας το μεγάλο αυτόν αριθμό των 400, ορισμένοι μελετητές επισημαίνουν ότι 400 άτομα δεν μπορούσαν να χωρέσουν σε 5 πλοία, διότι κάθε πλοίο εκτός από τους κωπηλάτες μπορούσε να χωρέσει μόνο 42 άνδρες. Επομένως η λ. ἄλλοι σημαίνει και άλλοι ολιγαρχικοί, εκτός δηλαδή αυτών που κλήθηκαν να επανδρώσουν τα πλοία και αυτών που κατέφυγαν στο ιερό των Διοσκούρων.
ὁ δὲ δῆμος... διεπέμπετο		Ο Θουκυδίδης καταγράφει την αντίδραση των δημοκρατικών στις ενέργειες των ολιγαρχικών. Φωτίζει διαδοχικά τις πράξεις όλων των παραγόντων που διαμορφώνουν τα γεγονότα.
ἐς τῆν πρὸ τοῦ Ἡραίου νῆσον		Πρόκειται για το νησί Πτυχία, το σημερινό δηλαδή Βίδο. Άλλοι μελετητές υποστηρίζουν ότι πρόκειται για τη θέση, όπου βρίσκεται η σημερινή πόλη της Κέρκυρας, που χωριζόταν τότε από την ξηρά με ένα κανάλι.

Ερωτήσεις - Ασκήσεις

1. Να αξιολογηθούν από διπλωματική και στρατιωτική άποψη οι ενέργειες του Νικόστρατου. Να σκιαγραφήσετε το χαρακτήρα του Αθηναίου στρατηγού με βάση τις ενέργειες του αυτές.

2. Πώς κρίνετε την απόφαση του Νικόστρατου να συμφωνήσει με την πρόταση των δημοκρατικών;

3. οἱ δὲ τοὺς ἐχθρούς κατέλεγον ἐς τὰς ναῦς (§3): Ποια σκοπιμότητα εξυπηρετεί η ενέργεια αυτή των δημοκρατικών; Να συγκρίνετε την τακτική τους με αυτήν του τυράννου της Σάμου Πολυκράτη (Παράθεμα). Σε ποια συμπεράσματα οδηγείστε από τη σύγκριση;

4. Να σχηματιστεί πίνακας με λέξεις της ΝΕ (σύνθετα, παράγωγα του ἵστημι με προθέσεις) που να περιέχει: α) αρσενικά ουσιαστικά συγκεκριμένα (επιστάτης), β) ουσιαστικά αφηρημένα (διάσταση) και γ) επίθετα.

5. Να σχηματίσετε φράσεις στη ΝΕ με τις λέξεις: αποστάτης, σύμβαση, πρόφαση.

6. Να καταγραφούν οι ρηματικοί τύποι των §2-4 που εκφράζουν τις κύριες ενέργειες του Νικόστρατου και να μεταφερθούν στον ενεστώτα.

7. οἱ οὐκέτι ἔμειναν (75.1): Να γράψετε τη φράση μεταφέροντας το ρήμα στους άλλους χρόνους. (Τα υπόλοιπα παρεπόμενα του ρήματος θα μείνουν αμετάβλητα).

8. Να καταγραφούν οι αιτιολογικές και χρονικές μετοχές του κεφαλαίου και να αναλυθούν στις αντίστοιχες προτάσεις.

9. τῇ δὲ ἐπιγιγνομένη... ὁπλίταις (75.1): Να αναγνωρίσετε τους ομοιόπτωτους ονοματικούς προσδιορισμούς στο κείμενο, του οποίου επισημαίνεται η αρχή και το τέλος.

10. Στο κείμενο της προηγούμενης άσκησης να καταγραφούν οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί και να δηλωθεί η επιρρηματική σχέση που εκφράζουν.

11. «Ο Θουκυδίδης θέλει να μεταδώσει γνώσεις τελικές μόνιμης αξίας. Κατορθώνει αυτό το πολύ σημαντικό για την εποχή του βήμα με την αποκάλυψη της νομοτέλειας που βρίσκεται πίσω από την ποικιλία και την πολυεδρικότητα των γεγονότων». (Κ.Ν. Παπανικολάου, «Θουκυδίδης», Νέα Παιδεία 4, 1978, σ. 80). Διακρίνετε αυτή τη νομοτέλεια, (δηλ. τη σύνδεση των γεγονότων μέσω της σχέσης αιτίου-αποτελέσματος), στο Κεφ. 75; Τεκμηριώστε την απάντησή σας.