Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι (Α Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑΒιβλίο 2. Κεφάλαιο 4. §18-23Κείμενο
|
| [18] Ταῦτα δ’ εἰπὼν καὶ μεταστραφεὶς πρὸς τοὺς ἐναντίους, ἡσυχίαν εἶχε· καὶ γὰρ ὁ μάντις παρήγγελλεν αὐτοῖς μὴ πρότερον ἐπιτίθεσθαι, πρὶν [ἂν] τῶν σφετέρων ἢ πέσοι τις ἢ τρωθείη· «ἐπειδὰν μέντοι τοῦτο γένηται, ἡγησόμεθα μέν», ἔφη, «ἡμεῖς, νίκη δ’ ὑμῖν ἔσται ἑπομένοις, ἐμοὶ μέντοι θάνατος, ὥς γέ μοι δοκεῖ». [19] Καὶ οὐκ ἐψεύσατο, ἀλλ’ ἐπεὶ ἀνέλαβον τὰ ὅπλα, αὐτὸς μὲν ὥσπερ ὑπὸ μοίρας τινὸς ἀγόμενος ἐκπηδήσας πρῶτος ἐμπεσὼν τοῖς πολεμίοις ἀποθνῄσκει, καὶ τέθαπται ἐν τῇ διαβάσει τοῦ Κηφισοῦ· οἱ δ’ ἄλλοι ἐνίκων καὶ κατεδίωξαν μέχρι τοῦ ὁμαλοῦ. Ἀπέθανον δ’ ἐνταῦθα τῶν μὲν τριάκοντα Κριτίας τε καὶ Ἱππόμαχος, τῶν δὲ ἐν Πειραιεῖ δέκα ἀρχόντων Χαρμίδης ὁ Γλαύκωνος, τῶν δ’ ἄλλων περὶ ἑβδομήκοντα. Καὶ τὰ μὲν ὅπλα ἔλαβον, τοὺς δὲ χιτῶνας οὐδενὸς τῶν πολιτῶν ἐσκύλευσαν. Ἐπεὶ δὲ τοῦτο ἐγένετο καὶ τοὺς νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀπεδίδοσαν, προσιόντες ἀλλήλοις πολλοὶ διελέγοντο. |
Η αυτοθυσία του μάντη. Νίκη των δημοκρατικών
|
| [20] Κλεόκριτος δὲ ὁ τῶν μυστῶν κῆρυξ, μάλ’ εὔφωνος ὤν, κατασιωπησάμενος ἔλεξεν· «Ἄνδρες πολῖται, τί ἡμᾶς ἐξελαύνετε; τί ἀποκτεῖναι βούλεσθε; Ἡμεῖς γὰρ ὑμᾶς κακὸν μὲν οὐδὲν πώποτε ἐποιήσαμεν, μετεσχήκαμεν δὲ ὑμῖν καὶ ἱερῶν τῶν σεμνοτάτων καὶ θυσιῶν καὶ ἑορτῶν τῶν καλλίστων, καὶ συγχορευταὶ καὶ συμφοιτηταὶ γεγενήμεθα καὶ συστρατιῶται, καὶ πολλὰ μεθ’ ὑμῶν κεκινδυνεύκαμεν καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ὑπὲρ τῆς κοινῆς ἀμφοτέρων ἡμῶν σωτηρίας τε καὶ ἐλευθερίας. [21] Πρὸς θεῶν πατρῴων καὶ μητρῴων καὶ συγγενείας καὶ κηδεστίας καὶ ἑταιρίας, πάντων γὰρ τούτων πολλοὶ κοινωνοῦμεν ἀλλήλοις, αἰδούμενοι καὶ θεοὺς καὶ ἀνθρώπους παύσασθε ἁμαρτάνοντες εἰς τὴν πατρίδα, καὶ μὴ πείθεσθε τοῖς ἀνοσιωτάτοις τριάκοντα, οἳ ἰδίων κερδέων ἕνεκα ὀλίγου δεῖν πλείους ἀπεκτόνασιν Ἀθηναίων ἐν ὀκτὼ μησὶν ἢ πάντες Πελοποννήσιοι δέκα ἔτη πολεμοῦντες. [22] ἐξὸν δ’ ἡμῖν ἐν εἰρήνῃ πολιτεύεσθαι, οὗτοι τὸν πάντων αἴσχιστόν τε καὶ χαλεπώτατον καὶ ἀνοσιώτατον καὶ ἔχθιστον καὶ θεοῖς καὶ ἀνθρώποις πόλεμον ἡμῖν πρὸς ἀλλήλους παρέχουσιν. Ἀλλ’ εὖ γε μέντοι ἐπίστασθε ὅτι καὶ τῶν νῦν ὑφ’ ἡμῶν ἀποθανόντων οὐ μόνον ὑμεῖς ἀλλὰ καὶ ἡμεῖς ἔστιν οὓς πολλὰ κατεδακρύσαμεν. Ὁ μὲν τοιαῦτα ἔλεγεν· οἱ δὲ λοιποὶ ἄρχοντες καὶ διὰ τὸ τοιαῦτα προσακούειν τοὺς μεθ’ αὑτῶν ἀπήγαγον εἰς τὸ ἄστυ. |
Η προσφώνηση του Κλεόκριτου
|
| [23] Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ οἱ μὲν τριάκοντα πάνυ δὴ ταπεινοὶ καὶ ἔρημοι συνεκάθηντο ἐν τῷ συνεδρίῳ· τῶν δὲ τρισχιλίων ὅπου ἕκαστοι τεταγμένοι ἦσαν, πανταχοῦ διεφέροντο πρὸς ἀλλήλους. ὅσοι μὲν γὰρ ἐπεποιήκεσάν τι βιαιότερον καὶ ἐφοβοῦντο, ἐντόνως ἔλεγον ὡς οὐ χρείη καθυφίεσθαι τοῖς ἐν Πειραιεῖ· ὅσοι δὲ ἐπίστευον μηδὲν ἠδικηκέναι, αὐτοί τε ἀνελογίζοντο καὶ τοὺς ἄλλους ἐδίδασκον ὡς οὐδὲν δέοιντο τούτων τῶν κακῶν, καὶ τοῖς τριάκοντα οὐκ ἔφασαν χρῆναι πείθεσθαι οὐδ’ ἐπιτρέπειν ἀπολλύναι τὴν πόλιν. Καὶ τὸ τελευταῖον ἐψηφίσαντο ἐκείνους μὲν καταπαῦσαι, ἄλλους δὲ ἑλέσθαι. Καὶ εἵλοντο δέκα, ἕνα ἀπὸ φυλῆς. | Διάσπαση των ολιγαρχικών |
καὶ γὰρ ὁ μάντις παρήγγελλεν |
γιατί και ο μάντης συμβούλευε... οι συμβουλές του μάντη πριν από τη μάχη ήταν και αναγκαίες και σεβαστές | |
τῶν σφετέρων τις |
κάποιος από τους δικούς τους (α' πρόσωπο ἡμέτεροι - β' πρόσωπο ὑμέτεροι - γ' πρόσωπο σφέτεροι) | |
τιτρώσκομαι |
τραυματίζομαι | |
ἡγησόμεθα· ἡγοῦμαι (-έομαι) |
προχωράω μπροστά, πρώτος | |
ψεύδομαι |
διαψεύδομαι, βγαίνω ψεύτης | |
ἐκπηδῶ (-άω) |
πηδάω ορμητικά προς τα μπρος | |
ἐμπίπτω τινὶ |
πέφτω πάνω σε κάποιον | |
μέχρι τοῦ ὁμαλοῦ |
ως το ίσιωμα | |
οἱ ἐν Πειραιεῖ δέκα ἄρχοντες |
είχαν διοριστεί από τους τριάκοντα για να στηρίζουν το καθεστώς και στον Πειραιά | |
σκυλεύω |
λαφυραγωγώ, απογυμνώνω τον σκοτωμένο εχθρό | |
προσιόντες ἀλλήλοις διελέγοντο |
πλησιάζοντας μεταξύ τους (οι αντίπαλοι, οι ολιγαρχικοί με τους δημοκρατικούς) συζητούσαν | |
μύστης |
μυημένος στα Ελευσίνια μυστήρια | |
κατασιωπῶμαι (-άομαι) |
επιβάλλω σιωπή | |
ἱερὰ |
τελετές | |
σεμνὸς |
σεβαστός <σέβω, σέβομαι, σέβας, σεπτός, εὐσεβής, ἄσεμνος | |
πατρῷοι καὶ μητρῷοι |
θεοί που προστάτευαν την οικογένεια του πατέρα ή της μητέρας κάποιου Αθηναίου | |
κηδεστία |
συγγένεια εξ αγχιστείας, συμπεθεριό | |
κοινωνῶ (-έω) τινί τινος |
συμμετέχω μαζί με κάποιον άλλο σε κάτι | |
αἰδοῦμαι (-έομαι) |
σέβομαι | |
ἴδιον κέρδος |
προσωπικό κέρδος, ατομικό συμφέρον | |
ὀλίγου δεῖν |
σχεδόν, παρά λίγο· «ὀλίγου δεῖν πλείους» σχεδόν περισσότερους | |
ἐν ὀκτὼ μησὶν |
Σεπτ. 404 -Απριλ. 403 π.Χ. | |
δέκα ἔτη |
κατά τον Δεκελεικό πόλεμο (413-404 π.Χ.) Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, στους οκτώ μήνες της τυραννίας εκτελέστηκαν 1.500 Αθηναίοι και μέτοικοι | |
ἔστιν οὕς |
μερικούς | |
προσακούω |
ακούω επίσης (εκτός από τ' άλλα) | |
ἀπήγαγον τοὺς μεθ' ἑαυτῶν εἰς τὸ ἄστυ |
οδήγησαν ξανά στο άστυ (στην πόλη της Αθήνας) αυτούς που ήταν μαζί τους | |
τὸ συνέδριον |
η αίθουσα των συνεδριάσεων | |
διαφέρομαι πρός τινα |
διαφωνώ με κάποιον «πανταχοῦ διεφέροντο πρὸς ἀλλήλους» = σε όλα τα μέρη της πόλης διαφωνούσαν μεταξύ τους | |
ποιῶ τι βιαιότερον |
διαπράττω σοβαρό αδίκημα | |
εντόνως λέγω |
υποστηρίζω έντονα, με έμφαση (τείνω >τένων, σχοινοτενής, τόνος, τονίζω, τάσις) | |
καθυφίεμαί τινι |
υποχωρώ σε κάποιον | |
ἀπολλύναι· του ρ. ἀπόλλυμι |
καταστρέφω (ἀπό + ὄλλυμι>ὄλεθρος, ολέθριος). | |
καταπαύω τινὰ |
απολύω κάποιον, του αφαιρώ το αξίωμα (ή την εξουσία) | |
ἕνα ἀπὸ φυλῆς |
έναν από κάθε φυλή |
Συναθληταί (Εκδοτική Αθηνών)
§18-22 |
Ο Ξενοφών δε δίνει λεπτομερή περιγραφή της μάχης. Επικεντρώνει την προσοχή του σε δύο πρόσωπα, στον μάντη και στον κήρυκα των μυστών, στον Κλεόκριτο. Στην ολοζώντανη παρουσίαση των δύο αυτών προσώπων φαίνεται καθαρά ότι στις καλές στιγμές της η αρχαία κοινωνία ήταν μια πραγματική «κοινωνία πολιτών». Το πρώτο δείγμα είναι η εθελούσια θυσία του μάντη. Το δεύτερο, η ομιλία του Κλεοκρίτου προς τους αντιπάλους, με τον πλούτο των λέξεων και των όρων που σημαίνουν κοινωνία, μέθεξη, συμμετοχή. |
|
§18 καὶ γὰρ ὁ μάντης... δοκεῖ |
Ο Ξενοφών με θαυμαστή πυκνότητα περιγράφει τη στάση που πήρε ο Θρασύβουλος, την ερμηνεύει (καὶ γὰρ) με τη συμβουλή του μάντη, συνδυάζοντας ευθύ και πλάγιο λόγο. Τα λόγια του μάντη («ἐπειδὰν... δοκεῖ») έχουν το αινιγματικό ύφος της μαντικής: ἐπειδὰν μέντοι τοῦτο γένηται (= όταν όμως συμβεί αυτό, δηλ. κάποιος απ' τους δικούς μας πέσει νεκρός ή πληγωθεί) ἡγησόμεθα μὲν ἡμεῖς (= θα προχωρήσουμε εμείς μπροστά, χωρίς να διευκρινίζει ποιον ή ποιους εννοεί με την αντων. ἡμεῖς) νίκη δ' ὑμῖν ἔσται ἑπομένοις (και σεις που θα ακολουθείτε έχετε τη νίκη), ἐμοὶ μέντοι θάνατος, ὥς γέ μοι δοκεῖ (εγώ όμως τον θάνατο, καθώς το προαισθάνομαι). Πέρα όμως από το αινιγματικό ύφος είναι έξοχη και η κλιμάκωση των λύγων του μάντη: «ἡγησόμεθα μὲν ἡμεῖς - νίκη δ' ὑμῖν ἔσται - ἐμοὶ μέντοι θάνατος». Η περίπτωσή του θυμίζει τον μάντη Μεγιστία (Ηρόδ. VII 219, 221, 228) που είχε προβλέψει τον θάνατό του, αλλά έμεινε και θυσιάστηκε· τη στάση του περιέγραψε με θαυμασμό ο Ηρόδοτος και τη δόξασε ο Σιμωνίδης ο Κείος με το επίγραμμά του: Μνῆμα τόδε κλεινοῖο Μεγιστία, ὅν ποτε Μῆδοι Σπερχειὸν ποταμὸν κτεῖναν ἀμειψάμενοι (= αφού πέρασαν) μάντιος, ὅς τότε Κῆρας (= το θάνατο) ἐπερχομένας σάφα εἰδὼς οὐκ ἔτλη Σπάρτης ἡγεμόνας προλιπεῖν |
|
§19 τοὺς δὲ χιτῶνας οὐδενὸς τῶν πολιτῶν ἐσκύλευσαν |
μετά τη μάχη οι δημοκρατικοί πήραν τα όπλα των νεκρών αντιπάλων τους, αλλά δεν τους εξευτέλισαν ξεγυμνώνοντάς τους. Η αφαίρεση των ενδυμάτων, το «πλιάτσικο» αυτής της μορφής δεν ήταν άγνωστο στην αρχαιότητα: πρβλ. (οι Τριάκοντα) «οὐδὲ ταφῆς τῆς νομιζομένης εἴασαν τυχεῖν, Λυσία, Κατά Ερατοσθένους, 96. |
|
§20-22
|
Ο Κλεόκριτος στον σύντομο λόγο του κάνει έκκληση στους οπαδούς των ολιγαρχικών να αναλογιστούν τι είδους δεσμοί τους ενώνουν με τους σημερινούς εχθρούς τους, τους δημοκρατικούς της «Φυλής»: δεσμοί μεταξύ ανθρώπων μιας πολιτισμένης κοινωνίας, μεταξύ πολιτών ενός ειρηνικού-δημοκρατικού κράτους. Η συμμετοχή σε θρησκευτικές εκδηλώσεις και τελετές (μετεσχήκαμεν ὑμῖν ἱερῶν θυσιῶν), στην κοινωνική (συγχορευταί), σχολική (συμφοιτηταί) και στρατιωτική (συστρατιῶται) ζωή· στους αγώνες για την προστασία της πατρίδας («πολλὰ μεθ' ὑμῶν κεκινδυνεύκαμεν») και επίσης η συγγένεια μεταξύ πολλών από τους αντιπάλους εξ αίματος (συγγενείας) ή εξ αγχιστείας (κηδεστίας), η συντροφικότητα σε συλλόγους ή λέσχες (ἑταιρίας), όλοι αυτοί οι δεσμοί (πάντων γὰρ τούτων πολλοὶ κοινωνοῦμεν ἀλλήλοις), πρέπει να οδηγήσουν τους ολιγαρχικούς να εγκαταλείψουν τους τριάκοντα αἰδούμενοι (από σεβασμό σε) θεούς και ανθρώπους. Οι πολλαπλοί αυτοί δεσμοί δηλώνονται στο κείμενο του Ξενοφώντα με το ρήμα μετέχω, σύνθετες λέξεις με την πρόθεση συν-, τον εμπρόθετο προσδιορισμό μεθ' ὑμῶν και με τις καίριες λέξεις κοινωνοῦμεν (κοινός) και αἰδοῦμαι. Σ' αυτό το πλαίσιο το ρήμα αἰδοῦμαι σημαίνει σέβομαι, ντρέπομαι κάποιον μήπως σχηματίσει κακή γνώμη για μένα και το ουσ. αἰδὼς, φιλότιμο, σεβασμό προς την κοινή γνώμη. Η ἑταιρία (ἑταῖρος = σύντροφος), η φιλία, η σχέση φίλων και συντρόφων είναι έννοια βασική για τους αρχαίους Έλληνες ήδη από τα ομηρικά κείμενα, π.χ. στο προοίμιο της Οδύσσειας: |
1) Ποιοι είναι οι δεσμοί που δένουν τους Αθηναίους μεταξύ τους, σύμφωνα με όσα είπε ο Κλεόκριτος;
Πώς χαρακτήρισε τους τριάκοντα;
Ποια ήταν η αντίδραση των ηγετών των αντιπάλων;
2) Υπογραμμίστε τη σωστή ανάλυση σε δευτερεύουσα πρόταση της μετοχής:
μεταστραφείς (§18)
ἐπεὶ μετεστράφη
ὅταν μεταστραφῇ
ἵνα μεταστραφείη
ὅτι μετεστράφη
3) Να συνδέσετε κάθε λέξη - φράση της στήλης Α με την αντίστοιχη της νέας ελληνικής της στήλης Β.
| Α | Β |
| (1) ἡσυχίαν ἔχω | α προστατευόμενος από συνθήκη |
| (2) ἐτρώθη | β συζητούσαν |
| (3) ἡγησόμεθα | γ περιμένω/δεν κάνω τίποτα |
| (4) τέθαπται | δ έχει ταφεί |
| (5) διάβασις | ε τραυματίστηκε |
| (6) ὑπόσπονδος | στ πλησιάζοντας |
| (7) προσιόντες | ζ θα προηγηθούμε |
| (8) διελέγοντο | η πέρασμα |
4) Να καταγραφούν οι ρηματικοί τύποι που δηλώνουν τις δραστηριότητες των πολεμιστών στις διάφορες φάσεις της μάχης (§19) και να γραφούν στο α' πληθ. πρόσ. του αορ. της οριστικής.
5) Κάνετε τις κατάλληλες συνδέσεις της στήλης Α (§ 20-22) με τις στήλες Β και Γ (σύμφωνα με το παράδειγμα, § 20-23)
| Η λέξη: | είναι: | συμπληρώνει/προσδιορίζει |
| Α | Β | Γ |
| 1 κῆρυξ | α προσδ. του σκοπού | I μετεσχήκαμεν |
| 2 θυσιῶν | β υποκείμενο | II κοινωνοῦμεν |
| 3 ὑπέρ τῆς σωτηρίας | γ επιθετ. προσδιορισμός | III πόλεμον |
| 4. ἀλλήλοις | δ αντικείμενο | IV κεκινδυνεύκαμεν |
| 5. αἴσχιστον | ε αντικείμενο | V ἔλεξεν |
6) Να συνδέσετε τις λέξεις της στήλης Α (§ 20-22) με την αντίστοιχη σχέση που δηλώνεται στη στήλη Β.
| Α | Β |
| Η λέξη/φράση | δηλώνει σχέση: |
| 1 μετεσχήκαμεν | α με τους θεούς |
| 2 θυσία | β συμμετοχής |
| 3 συγχορευταὶ | γ συγγένειας |
| 4 συμφοιτηταὶ | δ φιλική |
| 5 συστρατιῶται | ε εργασιακού χώρου |
| 6 συγγένεια | στ πολιτική |
| 7 κηδεστία | ζ εχθρική |
| 8 ἑταιρία | |
| 9 κοινωνοῦμεν | |
| 10 αἰδοῦμαι | |
| 11 πείθομαι τοῖς τριάκοντα | |
| 12 πολεμῶ | |
| 13 πολιτεύομαι | |
| 14 ἀνοσιώτατος |
7) Οι λόγοι του Κλεόκριτου (§20-22) να γραφούν με τις αλλαγές: ἡμεῖς = ἐγώ, ὑμεῖς = σύ.
8) «ἁμαρτάνοντες εἰς τὴν πατρίδα» (= εις βάρος της πατρίδας). Ποιο συγκεκριμένο νόημα δίνει ο Κλεόκριτος στη λέξη «πατρίς»;
9) Πώς χαρακτηρίζει ο Κλεόκριτος τον εμφύλιο πόλεμο και γιατί; Να γράψετε τα επίθετα που χρησιμοποιεί στις πλάγιες πτώσεις του πληθυντικού στα τρία γένη και στους τρεις βαθμούς.
10) Να δικαιολογήσετε τη χρήση των προσωπικών αντωνυμιών της §22. Σε ποιους αναφέρεται ο κάθε τύπος; Τι πετυχαίνει ο Κλεόκριτος, χρησιμοποιώντας τόσο εύστοχα τις αντωνυμίες;
11) Να συνδέσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς της στήλης Α (§23) με τους χαρακτηρισμούς της στήλης Β.
| Α | Β |
| 1 Τῇ ὑστεραίᾳ | α του τόπου (στάση) |
| 2 πάνυ | β του ποσού |
| 3 ἐν τῷ συνεδρίῳ | γ του τόπου (προέλευση) |
| 4 ἀπὸ φυλῆς | δ τρόπου |
| 5 ἐντόνως | ε χρόνου |
12) Να συνδέσετε τους ρηματικούς τύπους της στήλης Α (§ 23) με τους γραμματικούς χαρακτηρισμούς της στήλης Β.
| Α | Β |
| 1) τεταγμένοι | α) γ' πληθ. πρ. αορίστου μέσης φωνής |
| 2) ἐπεποιήκεσαν | β) απαρ. ενεστώτα ενεργ. φων. |
| 3) διεφέροντο | γ) απαρ. αορ. μέσης φων. |
| 4) καθυφίεσθαι | δ) μετοχή παρακ. παθ. φων. |
| 5) ἐπίστευον | ε) γ' πληθ. πρ. παρατατ. μέσης φων. |
| 6) ἠδικηκέναι | στ) απαρ. ενεστώτα μέσ. φων. |
| 7) δέοιντο | ζ) γ' πληθ. πρόσ. παρατ. ενεργ. φων. |
| 8) πείθεσθαι | η) γ' πληθ. πρόσ. ενεστ. ευκτ. μέσης φων. |
| 9) ἀπολλύναι | θ) απαρ. ενεστ. μέσ. φων. |
| 10) ἐψηφίσαντο | ι) γ' πληθ. πρόσ. υπερσ. ενεργ. φων. |
| 11) ἑλέσθαι | ια) απαρ. παρακ. ενεργ. φων. |
13) Η §23 να γραφεί με τις αλλαγές: Οἱ τριάκοντα = Ἀριστοτέλης, ὅσοι = ὅστις.
14) Ποια κατάσταση επικράτησε στην ηγετική ομάδα του τυραννικού καθεστώτος και σ' αυτούς που το στήριζαν μετά την ήττα στον Πειραιά;
15) Με ποιες λέξεις των §20-22 έχουν ετυμολογική σχέση οι παρακάτω λέξεις της ΝΕ: απέλαση, γένος, επικερδής, επιστήμη, μέτοχος, πατέρας, φοιτώ, χορός.
Ποιο νόημα θα μπορούσαμε να δώσουμε στη φράση «ἁμαρτάνειν εἰς τὴν πατρίδα» (§21).
Έχοντας υπόψη τις ευκαιρίες «κοινωνικοποιήσεως» ενός νεαρού Αθηναίου, να σχολιάσετε τα λόγια του μάντη.
Συγχορευταί (Εκδοτική Αθηνών)
