Γραμματική Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού
eikonaE03_01

3.2       Γράμματα

eikonaE03_11
Εντάξει, καταλαβαίνω ότι τα [α],
[θ], [ντ], [ου] κτλ. συμβολίζουν
τους ήχους που χρησιμοποιώ
όταν μιλάω.
Όταν γράφω, όμως, χρησιμοποιώ
το ελληνικό αλφάβητο (α, β, γ, δ,
ε, ζ...), που αποτελείται από 24
γράμματα!
eikonaE03_12
Γράμματα είναι τα
σημεία του γραπτού
λόγου που παριστάνουν
τους φθόγγους.
Π.χ. Το π, το α, το λ και
το ι είναι τα γράμματα
που χρησιμοποιούμε για
να αναπαραστήσουμε
τους φθόγγους [π],
[α], [λ], [ι], που
προφέρουμε όταν λέμε
τη λέξη πάλι.

 

eikonaE03_13
[α] Α α
[ε] Ε ε, Αι αι
[ι] Η η, Ι ι, Υ υ, Ει ει, Οι οι, Υι υι
[ο] Ο ο, Ω ω
[ου] Ου ου
[κ] Κ κ
[π] Π π
[τ] Τ τ
[γκ] Γκ γκ, γγ
[μπ] Μπ μπ
[ντ] Ντ ντ
[γ] Γ γ
[β] Β β
[δ] Δ δ
[χ] Χ χ
[φ] Φ φ
[θ] Θ θ
[λ] Λ λ
[ρ] Ρ ρ
[ζ] Ζ ζ
[σ] Σ σ ς
[μ] Μ μ
[ν] Ν ν
Για να δούμε, τώρα, ποια
είναι η αντιστοιχία ανά-
μεσα στους φθόγγους και
τα γράμματα.
Διπλά λέμε τα γράμματα
ξ και ψ, γιατί το καθένα
παριστάνει δύο φθόγ-
γους:
ξ = [κ]+[σ], ψ = [π]+[σ]
Το σ προφέρεται
[ζ] πριν από ηχη-
ρό σύμφωνο (π.χ.
σβούρα, σμήνος).
Δίψηφα ονομάζονται δύο γράμματα μαζί που παριστάνουν έναν
φθόγγο. Αυτός ο φθόγγος μπορεί να είναι είτε φωνήεν (δίψηφο
φωνήεν) είτε σύμφωνο (δίψηφο σύμφωνο).
Δίψηφα φωνήεντα:
  1. Το ο+υ = ου για τον φθόγγο [ου], π.χ. του
     ουρανού
  2. Το α+ι = αι, που προφέρεται [ε], π.χ.
    αρχαίος
  3. Το ε+ι = ει, το ο+ι = οι και το υ+ι = υι, που
    προφέρονται [ι], π.χ. τρέχει, άνθρωποι, υιός
Δίψηφα σύμφωνα:
  1. Το μ+π = μπ για τον φθόγγο
    [μπ], π.χ. μπαίνω
  2. Το ν+τ = ντ, που προφέρεται
    [ντ], π.χ. ντύνομαι
  3. Το γ+κ=γκ και το γ+γ=γγ,
     που προφέρονται [γκ],
    π.χ. αγκαλιά, φεγγάρι

 

eikonaE03_14
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 11
Σημειώνω από πόσους φθόγγους και από πόσα γράμματα αποτελεί-
ται η καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις, όπως στο παράδειγμα.
Λέξη Φθόγγοι Γράμματα
παίζουμε 6 8
παιχνίδι    
αέρας    
ήσυχος    
φωνή    
εικόνα    
παροιμία    
όμως    
ουρά    
γκρίζος    
φεγγάρι    
μπαλόνι    
μπαστούνι    
ντρέπομαι    
ξύστρα    
ψαλίδι    
Σάββατο    
αλλού    
γράμμα    
υιός    

 

Οι συνδυασμοί αυ και ευ

eikonaE03_15
Ο συνδυασμός αυ προφέρεται [αφ] όταν είναι στο
τέλος μιας λέξης ή όταν το γράμμα που τον ακο-
λουθεί είναι άηχο σύμφωνο.
Π.χ. ταυ, αυτοκινητάκια
eikonaE03_16
Το αυ προφέρεται [αβ] πριν από φωνήεν ή ηχηρό
σύμφωνο.
Π.χ. αύριο, αυγά
Με τον ίδιο τρόπο, το ευ προφέρεται [εφ] ή [εβ]
στις αντίστοιχες θέσεις.
Π.χ. ευχαριστώ, ευεξία, ευλογία
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 12
Γράφω στο τετράδιό μου τις λέξεις σε δύο στήλες, ανάλογα με
το πώς προφέρονται ([αφ] ή [αβ]).
αυλή, αυτοί, ναυάγιο, αυγή, Ναύπλιο, Ναυσικά
Γράφω στο τετράδιό μου τις λέξεις σε δύο στήλες, ανάλογα με το
πώς προφέρονται ([εφ] ή [εβ]).
ευχή, ευτυχώς, ευκαιρία, ευαγγέλιο, διεύθυνση, ανεύθυνος

 

Όμοια σύμφωνα

eikonaE03_17
Μερικές φορές, έχουμε και όμοια σύμφωνα.
Σάββατο αλλού γράμμα
ββ = [β] λλ = [λ] μμ = [μ]
φεγγάρι
γγ = [γκ]

Ένα ζεύγος όμοιων συμφώνων (ββ, κκ, λλ, μμ, νν, ππ, ρρ, σσ, ττ) προφέρεται ως ένα σύμφωνο, εκτός από το ζεύγος γγ, που, όπως είδαμε, προφέρεται [γκ].

Δίφθογγοι

eikonaE03_18
Τον γάιδαρο
κορόιδευαν πως
δεν κελαηδάει.
Ξεκίνησε, τότε,
κι αυτός να πει
μια ιστορία.
– Ένας αϊτός
καθότανε στον
ήλιο και
λιαζότανε. Ένα
αηδόνι πέρασε
και του είπε
γεια και χαρά
σου.
eikonaE03_19
Όταν δύο διαφορετικά φωνήεντα προφέρονται σε μία συλλαβή,
αποτελούν μια δίφθογγο. Συνήθως, το ένα από τα δύο φωνήεντα
μιας διφθόγγου είναι το [ι] και σπανιότερα το [ου].

Π.χ. αηδόνι, κελαηδάει, αϊτός, φράουλα κ.ά.