Γραμματική Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού
eikonaE17_01

17.2       Σύνθεση

'Οταν συνδυάζουμε μια λέξη με μια άλλη λέξη για να φτιάξουμε μια καινούρια λέξη, έχουμε
σύνθεση.

άγριο + λουλούδι = αγριολούλουδο
ανεβαίνω + κατεβαίνω = ανεβοκατεβαίνω
Α' συνθετικό   Β' συνθετικό   Σύνθετη λέξη
eikonaE17_07
Στη γλώσσα μας υπάρχουν πολλές σύνθετες λεξεις (σύνθετα).
Με βάση τη σημασία τους, τα σύνθετα χωρίζονται σε:
Παρατακτικά σύνθετα: Αυτά σημαίνουν
ό,τι και τα συνθετικά τους ενωμένα με τον
σύνδεσμο και:
ανεβοκατεβαίνω – ανεβαίνω και κατεβαίνω
μαχαιροπίρουνα – μαχαίρια και πιρούνια
κοντόχοντρος – κοντός και χοντρός

Κτητικά σύνθετα: Αυτά σημαίνουν ότι
κάποιος έχει κάτι δικό του.
μεγαλόκαρδος – αυτός που έχει μεγάλη
καρδιά
μαυρομάτα – αυτή που έχει μαύρα μάτια
γλυκόφωνος – αυτός που έχει γλυκιά φωνή
Προσδιοριστικά σύνθετα: Σε αυτά το
πρώτο συνθετικό προσδιορίζει το δεύτερο:
αγριολούλουδο – άγριο λουλούδι
ηλιοβασίλεμα – βασίλεμα του ήλιου
ξαναθυμάμαι – θυμάμαι ξανά

Αντικειμενικά σύνθετα: Σ' αυτά το ένα
συνθετικό είναι ρήμα και το άλλο είναι το
αντικείμενο του ρήματος αυτού.
θηριοδαμαστής – αυτός που δαμάζει θηρία
ζαχαροπλάστης – αυτός που πλάθει
ζαχαρωτά
γλωσσοδέτης – αυτό που δένει τη γλώσσα

 

Πώς σχηματίζω σύνθετα;
Μπορώ να σχηματίσω σύνθετα λέξεων σχεδόν με τα περισσότερα μέρη του λόγου.
Το Α' συνθετικό μπορεί να είναι:  
  ουσιαστικό (ποδόσφαιρο)
επίθετο (αγριογούρουνο)
αριθμητικό (πεντάμορφη)
ρήμα (ανεβοκατεβαίνω)
επίρρημα (πισωγυρίζω)
Το B' συνθετικό μπορεί να είναι:  
  ουσιαστικό (εξώφυλλο)
επίθετο (βαθυγάλανος)
ρήμα (νομοθετώ)
κλιτή μετοχή (κοσμογυρισμένος)
eikonaE17_08

 

eikonaE17_09

Άρα, μπορώ να φτιάξω σύνθετες λέξεις με ένα σωρό τρόπους!

Όταν το Α' συνθετικό είναι κλιτή λέξη, ενώνω τα δύο συν-
θετικά με το συνδετικό φωνήεν -ο-, το οποίο δεν προέρχεται
από κανένα από τα δύο συνθετικά.

γυναίκες + παιδιά γυναικ-ό-παιδα
νύχτα + πουλί  νυχτ-ο-πούλι
ανάβω + σβήνω αναβ-ο-σβήνω
πικρή + δάφνη πικρ-ο-δάφνη

eikonaE17_10

Μερικές φορές, όμως, το συν-
δετικό φωνήεν χάνεται.

άγριος + άνθρωπος αγριάνθρωπος

eikonaE17_11
Μερικές προθέσεις της γλώσσας μας συνδυάζονται με ουσια-
στικά, επίθετα, ρήματα και επιρρήματα, και σχηματίζουν νέες
λέξεις: π.χ. αντιπρόεδρος, κατακόκκινος, συνυπάρχω, προ-
χτές. Οι λέξεις αυτές άλλοτε μοιάζουν με παράγωγα και άλ-
λοτε με σύνθετα.
Στη γλώσσα μας υπάρχουν και σύνθετα τα οποία μοιάζουν με
ολόκληρες ονοματικές φράσεις. Αυτά ονομάζονται πολυλεκτι-
κά σύνθετα
.
Π.χ. παιδική χαρά, λαϊκή αγορά, τρίτη ηλικία, ζώνη ασφαλείας