Γραμματική Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού
ENOTHTA 16Πώς συνθέτω φράσεις
|
| Η Μαρία | κοιμάται. | |
| Ονοματική | Φράση | Ρήμα |
Μια απλή πρόταση είναι μια σειρά λέξεων που έχει δικό της, ξεχωριστό νόημα, και περιέχει ένα 
Δηλαδή, είναι προτάσεις τα:
Ο γιατρός έγραψε τη συνταγή. Η φίλη της μητέρας μιλάει Ισπανικά. Δεν είναι προτάσεις τα:
Μα, οι σειρές των λέξεων η φίλη της μητέρας ή τη συνταγή
έχουν νόημα, κι ας μην είναι προτάσεις. Πώς να τις ονομάσω;
Η κάθε πρόταση φτιάχνεται από δύο μικρότερες ομάδες λέξεων, που
τις λέμε φράσεις: π.χ. τη φράση «Ο αδελφός του Πέτρου» και τη φράση «έπαιζε μπάλα μετά το μεσημέρι». Την πρώτη θα τη λέμε Ονοματική Φράση, γιατί σχηματίζεται γύρω από το Ουσιαστικό και τη δεύτερη Ρηματική Φράση, γιατί σχηματίζεται γύρω από το Ρήμα. 
|
O
αδελφός
του
Πέτρου
διάβαζε
μετά
το μεσημέρι
τα
μαθήματά του
Μια φράση αποτελείται από λέξεις, π.χ. η φράση ο αδελφός του Πέτρου αποτελείται από ένα άρθρο (ο), ένα ουσιαστικό (αδελφός) και ακόμα μία φράση (του Πέτρου). Το κύριο συστατικό της φράσης αυτής είναι το ουσιαστικό αδελφός, που αποτελεί και τη βασική λέξη (τον πυρή- να) της Ονοματικής Φράσης. Αλλά και η Ρηματική Φράση μπορεί να περιέχει μικρότερες φράσεις. Έτσι, η Ρηματική Φράση διάβαζε τα μαθήματά του μετά το μεσημέρι αποτελείται από το Ρήμα διάβαζε, τη φράση τα μαθήματά του και τη φράση μετά το μεσημέρι. 
Βλέπουμε λοιπόν ότι η πρόταση αποτελείται από μια Ονοματική Φράση
– Υποκείμενο και μια Ρηματική Φράση. Αυτές, όμως, μπορεί να περιέ- χουν μικρότερες φράσεις.
Τα σφηνοτουβλάκια μου κολλάνε το ένα πάνω στο άλλο και
όλα μαζί φτιάχνουν μια στέρεη κατασκευή. |
|||||||||||||||||||||||||||
Ακριβώς! Η πρόταση φτιάχνεται όπως φτιάχνεται ένα σπίτι ή μια κατασκευή
με σφηνοτουβλάκια. Οι φθόγγοι φτιάχνουν συλλαβές, οι συλλαβές φτιά- χνουν λέξεις, οι λέξεις εντάσσονται σε φράσεις, οι φράσεις καταλήγουν σε μεγαλύτερες φράσεις και –τέλος– οι δύο πιο σημαντικές φράσεις, δη- λαδή η Ονοματική Φράση – Υποκείμενο και η Ρηματική Φράση, μας δίνουν την πρόταση.
Ναι ναι, ξέρω. Θυμάμαι. Μετά
οι προτάσεις δημιουργούν παραγράφους και οι παράγραφοι κείμενο... Τέλεια συνεργασία, δηλαδή!
Για να αναλύσω
τη δομή της πρό- τασης... Το λαίμαργο σκυλί έφαγε τα μελομακάρονα. ...Πρώτα βρίσκω τι μέρος του λόγου είναι κάθε λέξη. 
Μετά, ξεχωρίζω την Ονοματική Φράση – Υποκείμενο από τη Ρηματι-
κή Φράση (προσέχω όμως γιατί συχνά μέσα στη Ρηματική Φράση υπάρχουν και ολόκληρες ονοματικές φράσεις, όπως εδώ η φράση τα μελομακάρονα, που αποτελείται από ένα άρθρο και ένα ουσιαστικό): 
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Θυμάμαι ότι για να βρω το Υποκείμενο ρωτάω ποιος/ποια/ποιο. Η απά-
ντηση είναι το υποκείμενο. Για παράδειγμα, όταν ακούω την πρόταση «Το λαίμαργο σκυλί έφαγε τα μελομακάρονα», ρωτάω: «Ποιος;». Η απά- ντηση, δηλαδή η φράση «Το λαίμαργο σκυλί», είναι το υποκείμενο της πρότασης.
Το υπόλοιπο μέρος της πρότασης, δηλαδή η φράση «έφαγε τα μελομα-
κάρονα», είναι η Ρηματική Φράση. Η Ρηματική Φράση, τώρα, μπορεί να περιέχει μια φράση που να απαντά στην ερώτηση ποιον/ποια/τι και να δεί- χνει το πρόσωπο, ζώο ή πράγμα που επηρεάζεται από την ενέργεια που μας δείχνει το ρήμα. Η φράση αυτή λέγεται Αντικείμενο (π.χ. «τα μελο- μακάρονα»). Για παράδειγμα, όταν ακούω την πρόταση «Το λαίμαργο σκυ- λί έφαγε τα μελομακάρονα», ρωτάω «Τι (έφαγε);» Η απάντηση, δηλαδή η φράση «τα μελομακάρονα», είναι το αντικείμενο της πρότασης.
Στο τέλος, ενώνω τις δύο μεγάλες φράσεις και
φτιάχνω την πρόταση: 
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 33
Αναλύω στο τετράδιό μου τη δομή των προτάσεων, ακολουθώ-
ντας τα παραπάνω βήματα: 2. Οι μικροί ερευνητές ρωτούν το καθετί. 3. Πολλοί αθλητές κάνουν μεγάλες θυσίες. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
