Γλώσσα Δ΄ Δημοτικού - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

16

Ενότητα

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Λεξικά για το ΔημοτικόΛεξικά για το Δημοτικό [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

Tαξίδια στην Ελλάδα


Σ' αυτή την ενότητα:

  • Θα μάθουμε:

    • Να περιγράφουμε με λεπτομέρειες μια διαδρομή με κάποιο μεταφορικό μέσο.

    • Να γράφουμε μια ταξιδιωτική κάρτα.

    • Να διαβάζουμε έναν τουριστικό χάρτη.

    • Να γράφουμε ένα ταξιδιωτικό ημερολόγιο.

  • Θα μάθουμε επίσης:

    • Να χρησιμοποιούμε τα παραθετικά των επιθέτων.

    • Να κλίνουμε το επίθετο ο πολύς, η πολλή, το πολύ.

    • Tα εθνικά ονόματα.

    • Να ξεχωρίζουμε τα επίθετα από τις μετοχές.

  • Θα γνωρίσουμε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας.

. . και όλα αυτά ταξιδεύοντας
στην Ελλάδα!

Εικόνα

Tο παραδεισένιο Πήλιο

Tο μικρό τρένο που μας πάει από το µόλο στις Μηλιές του Πηλίου δεν έχει το όμοιό του. Θυμίζει τις ταχυδρομικές άμαξες του παλιού καλού καιρού. Δεν έχει την ακρίβεια ούτε και την περηφάνια εκείνη των μεγάλων εξπρές*, που ξεκινάνε και σταματούν σαν ανυπόμονα άλογα. Δεν έχει καν το ύφος ότι εκτελεί συγκοινωνία. Θαρρείτε πως βγήκε περίπατο για τη δική του ευχαρίστηση. Πηγαίνει αργά - σα για να χαρεί περισσότερο τη φύση και τον ανοιξιάτικο ήλιο. Σταματάει κατά το κέφι του - σα για να θαυμάσει μια ωραία θέα. Και στους μικρούς σταθμούς, όπου ξαποσταίνει, δημιουργεί μια ατμόσφαιρα φιλική και εγκάρδια.  

Στους σταθμούς αυτούς είναι ανθισμένα πεζούλια, καφενεδάκια κάτω από πανύψηλες λεύκες, κόσμος που γνωρίζεται με τον κόσμο του τρένου. Αρχίζουν λοιπόν ατέλειωτες κουβέντες, ο μοναδικός υπάλληλος του τρένου παίρνει παραγγελίες και καλάθια για τον παραπέρα σταθμό, ένας ρομαντικός ταξιδιώτης κατεβαίνει να κόψει λουλούδια των χωραφιών, άλλοι παραγγέλνουν καφέ... Tο μικρό τρένο δίνει σ’ όλους καιρό για όλ’ αυτά. Κι όταν σφυρίζει, δεν είναι για ν’αναγγείλει ασυζήτητα ότι φεύγει, αλλά για να ρωτήσει : «Έ, τι λέτε; Πάμε τώρα;». Κι αν κανείς δεν έχει τελειώσει ακόμα το μικρό τρένο τον περιμένει. Δε βιάζεται!

Κι αλήθεια: γιατί να βιαστεί; θα ήταν ανόητο. Είναι τόσο ωραία όλα: το ανοιξιάτικο πρωί, η φύση, ο Παγασητικός... Tόσο ωραία! Πουθενά αλλού δε θα ’βρισκε κανείς τόση ομορφιά συνδυασμένη με τόση πραότητα* και ειρήνη! Όλη η φύση, από το µόλο στις Μηλιές, έχει μια κυριακάτικη εμφάνιση. Όλα είναι καθαρά στα μικρά χωριά που περνάμε - Αγριά, Λεχώνια - όλα είναι γιορταστικά στα χωράφια, στο φως, στα νερά του κόλπου! Στ’ ακροθαλάσσι, μπρος στη φωτεινή, την ονειρεμένη γαλήνη του Παγασητικού, βλέπεις γέρικες βάρκες ξεχασμένες σε μια γλυκιά υπνηλία. Κάτω από τις ασημένιες ελιές βόσκουν νωθρά κοπάδια προβάτων. Σ’ όλο το μάκρος του δρόμου κυλάνε ρυάκια ανάμεσα από παπαρούνες και χαμομήλια. Οι κερασιές είναι ανθισμένες, κι ο ανοιξιάτικος αέρας είναι γεμάτος ευωδίες. Θεία πραότητα είναι διάχυτη παντού. Κι ο Bρυχών*, μέσα στην κοίτη των λευκών γυαλιστερών χαλικιών του, δεν έχει τίποτα από την τρομερή εντύπωση που υποβάλλει τ’ όνομά του: αντί να βρυχάται*, κυλάει φλυαρώντας προς τη γαλανή θάλασσα...

Tα μέρη αυτά, που ο Ιάσων τ’ άφησε για να φύγει με την Αργώ του, αξίζουν όλες τις Κολχίδες που ξεκίνησε ν’ ανακαλύψει. Η ευλογημένη καρπερότητα της γης, το χρυσό φως που λούζει τα πάντα και η απέραντη ειρηνική ομορφιά των βουνών και των νερών όλα προσκαλούν σε διαμονή και όχι σε αναχώρηση...  

Tο μικρό τρένο ανηφορίζει τώρα στην πλαγιά του Πηλίου. Η θέα, όσο πάει, γίνεται πλατύτερη ως που στο τέλος απλώνεται από κάτω μας σαν από αεροπλάνο. Ο Παγασητικός λάμπει ολόκληρος σαν ένας χρυσός καθρέφτης. Ένας απέραντος ελαιώνας ροβολάει προς τη θάλασσα, γεμάτος ασημένια ειρήνη. Ανάμεσα στις ελιές κοκκινίζουν σαν παπαρούνες οι στέγες διασκορπισμένων εξοχικών σπιτιών. Ένα μεγάλο ευτυχισμένο φως λούζει τα πάντα. Και γύρω μας ξετυλίγεται αδιάκοπα η βλάστηση του βουνού: σφεντάμι*, θυμάρια, αγριολούλουδα, ρόδινες αγριοχαρουπιές και δροσερά πλατάνια, που φουντώνουν στις ρεματιές όπου κατρακυλούν γάργαρα τραγουδιστά νερά. Ο γλυκός αέρας έχει ένα άρωμα θυμαριού και λεβάντας. Θα ’λεγε κανείς να μην τελειώσει ποτέ μια τέτοια διαδρομή.

Κώστας Ουράνης, Tαξίδια στην Ελλάδα
βιβλιοπωλείον της Εστίας,
Αθήνα, 1955 (διασκευή)


* πραότητα: ηρεμία, γαλήνη
* εξπρές: τρένα που αναπτύσσουν μεγάλη ταχύτητα
* Bρυχών: ποτάμι του Πηλίου
* βρυχάται: μουγκρίζει
* σφεντάμι: δέντρο ή θάμνος με ανθεκτικό ξύλο

Χάρτες της Google

Εικόνα

H Eλλάδα των τρένων, Γιώργος Xανδρινός, Kώστας Kακκαβάς, Nικόλαος Φώτης, εκδ. Eλληνικά Γράμματα, Aθήνα, 2003


Κατανοώ

1. Φανταστείτε ότι είστε και εσείς ένας από τους επιβάτες του μικρού τρένου και περιγράφετε αυτά που είδατε σε ένα φίλο σας. Οι παρακάτω ερωτήσεις θα σας βοηθήσουν στην περιγραφή σας.

sizitame
  • Από πού ξεκινάτε και ποιος είναι ο προορισμός σας;

  • Πώς είναι το μικρό τρένο με το οποίο ταξιδεύετε;

  • Τι ακριβώς γίνεται σε κάθε σταθμό του τρένου;

  • Γιατί το τρένο δε βιάζεται να φτάσει στον προορισμό του;

  • Από ποια χωριά περνάει το τρένο;

  • Ποιο ποτάμι συναντάτε;

  • Πότε η θέα γίνεται πλατύτερη;

  • Τι βλέπετε, τι μυρίζετε ανηφορίζοντας στην πλαγιά του Πηλίου;

  • Γιατί δε θέλετε να τελειώσει μια τέτοια διαδρομή;

lexilogio

2. Ο συγγραφέας για να κάνει πιο ζωντανές τις εικόνες της περιγραφής του χρησιμοποιεί παρομοιώσεις.

  • Αντιστοιχίστε σωστά τις παρακάτω φράσεις για να διαβάσετε τις παρομοιώσεις του κειμένου.

Τα μεγάλα εξπρές ξεκινάνε και σταματούν

σαν παπαρούνες.

Ο Παγασητικός λάμπει ολόκληρος

σαν ανυπόμονα άλογα.

Οι στέγες των εξοχικών σπιτιών κοκκινίζουν

σαν ένας χρυσός καθρέφτης.

  • Φτιάξτε τώρα δύο δικές σας παρομοιώσεις, για να ομορφύνετε περισσότερο την περιγραφή του τρένου που ανεβαίνει στο Πήλιο.

Το τρένο σκαρφαλώνει στις πλαγιές του βουνού σαν …………………………………………

Το τρένο ξαποσταίνει στους σταθμούς σαν ………………………………………………………

Γραμματική

3. Ο συγγραφέας στην περιγραφή του χρησιμοποιεί πολλά επίθετα.
Υπογραμμίστε τα επίθετα στις παρακάτω προτάσεις.

«Τα δρομάκια είναι καθαρά στα μικρά χωριά».

«Στο ακροθαλάσσι οι βάρκες φαίνονται γέρικες και ξεχασμένες σε μια γλυκιά υπνηλία».

Ένα επίθετο μπορεί:
α) να εμφανίζεται δίπλα στο ουσιαστικό π.χ. πανέμορφα ακρογιάλια ή
β) να συνδέεται με το ουσιαστικό με ένα συνδετικό ρήμα π.χ. είμαι,
φαίνομαι, γίνομαι, ονομάζομαι κ.ά. (να είναι δηλαδή κατηγορούμενο)
π.χ. Τα ακρογιάλια του νησιού είναι πανέμορφα.

  • Κυκλώστε στις παρακάτω προτάσεις τα επίθετα που λειτουργούν ως κατηγορούμενα.

  • Όλη η φύση έχει μια κυριακάτικη εμφάνιση.
  • Ο ανοιξιάτικος αέρας είναι γεμάτος ευωδίες.
  • Όσο ανεβαίνουμε στο βουνό, η θέα γίνεται πλατύτερη.
  • Το όμορφο ποτάμι ονομάζεται Βρυχών.
  • Ο καιρός φαίνεται ωραίος.
  • Στις ρεματιές κατρακυλούν γάργαρα νερά.
lexilogio

4. Ξαναγράψτε το παρακάτω κείμενο βάζοντας στη θέση των χρωματισμένων επιθέτων συνώνυμά τους. Τι παρατηρείτε; Αλλάζει κάτι; Αν δυσκολευτείτε, συμβουλευτείτε το λεξικό σας.

Το μικρό μας τρένο δεν βιαζόταν. Νόμιζες πως ήθελε κι αυτό να απολαύσει την όμορφη θέα. Τα νωθρά κοπάδια των προβάτων έβοσκαν κάτω από τις ασημένιες ελιές. Από ψηλά τα γάργαρα νερά του ποταμού έτρεχαν να συναντήσουν την ήρεμη θάλασσα. Τρομερή εντύπωση μου έκαναν τα λευκά γυαλιστερά χαλίκια που φαίνονταν στην κοίτη του ποταμού. Κανείς δεν ήθελε να φύγει από αυτό το θαυμάσιο μέρος.

Ορθογραφικό – ερμηνευτικό λεξικό Δ΄, Ε΄, Στ΄ ΔημοτικούΛεξικά για το Δημοτικό [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Εικόνα

Η Ρόδος

Η Ρόδος είναι το μεγαλύτερο νησί των Δωδεκανήσων. Δίκαια την αποκαλούν το μαργαριτάρι της Μεσογείου. Οι σπάνιες ομορφιές της ξεδιπλώνονται σε κάθε γωνιά της: γοητευτικές παραλίες, όμορφα λιμανάκια, χωριά με παραδοσιακά πέτρινα σπίτια. 

Νησί πλουσιότατο σε ιστορία, αφού υπήρξε σημαντικό κέντρο της αρχαιότητας. Από το 1309 έως το 1519 βρισκόταν στην κατοχή των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου και τότε χτίστηκε η μεσαιωνική πόλη που κυριαρχεί ακόμη στην πόλη της Ρόδου.

Το νησί αποτελεί κάθε εποχή του χρόνου επίγειο παράδεισο για Έλληνες και ξένους τουρίστες.

YΠOMNHMA

Εικόνα

Αρχαία Κάμειρος

Ανάμεσα στα ερείπια
αυτής της σημαντικής
δωρικής πόλης
βλέπουμε το ναό
της Πολιάδος Αθηνάς
του 6ου αι. π.Χ.

 5

ΕικόναΕικόνα

Σκάλα Καμείρου

Κατάλληλο μέρος για ξεκούραση, η Σκάλα
Καμείρου χρησίμευε άλλοτε ως επίνειο για
την αρχαία Κάμειρο.

 6

Το κάστρο της Κρητηνίας, χτισμένο από τους Ιππότες της Ρόδου, ήταν ένα από τα σημαντικότερα οχυρά τους.

Εικόνα

Το Σιάνα είναι ένα παραδοσιακό χωριό, με όμορφα πέτρινα σπίτια.

Έμπωνας

Ορεινό χωριό στους πρόποδες του
όρους Ατάβυρος, γνωστό για τα
αμπέλια και τα ωραία κρασιά του.

 7

Μονόλιθος

Ένα κάστρο του 15ου αι., φωλιασμένο
στο μονοκόμματο βράχο, δεσπόζει πάνω
από το χωριό. Χτίστηκε από τους Ιππότες
της Ρόδου.

 8

Μονή Σκιάδι

Η Μονή χτίστηκε το 18ο-19ο αι. Έξω από το χωριό Αρνίθα, δείτε την παλαιοχριστιανική βασιλική της Αγίας Ειρήνης.

 9


Οδηγοί του κόσμου, Τα ελληνικά νησιά, εκδ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Αθήνα, 1998

Μονή Παναγίας Φιλερήμου

Η Μονή είναι χτισμένη στην
πλαγιά του όρους Φιλέρημος. Το
καθολικό της είναι του 14ου αι.

 3

Πεταλούδες

Χιλιάδες πεταλούδες
γεμίζουν κάθε καλοκαίρι
την ήρεμη κοιλάδα των
πεταλούδων

 4


ΕικόναΕικόνα

Αρχαία Ιαλυσός

Χτισμένη σ’ ένα ύψωμα με καταπληκτική θέα, η αρχαία αυτή πόλη κατοικήθηκε από το 2500 π.Χ. Ανάμεσα στα ερείπια βλέπουμε και μια ακρόπολη του 3ου αι. π.Χ.

 2

Εικόνα

Φαληράκι

Αγαπημένο μέρος
της νεολαίας, προσφέρει
δυνατές συγκινήσεις τη
νύχτα και εγκαταστάσεις
για θαλάσσια σπορ
την ημέρα.

14

Πόλη της Ρόδου

Το λιμάνι Μανδράκι είναι το κέντρο της πόλης, μιας από τις πιο τουριστικές πόλεις της Ελλάδας.

 1

O Φαρακλός

χρησιμοποιού-
νταν από τους Ιππότες της Ρόδου ως φυλακή.

13

Εικόνα

Κοσκινού

Αυτό το παραδοσιακό χωριουδάκι είναι γεμάτο με μωσαϊκά από χοκλάκια.

15

Αρχάγγελος

Χτισμένος σε μια μαγευτική τοποθεσία, είναι ένα από τα πιο γνωστά μέρη του νησιού, με μεγάλη παράδοση σε είδη χειροτεχνίας.

12

Εικόνα

Επτά Πηγές

Οι Επτά Πηγές προμηθεύουν νερό σ’ αυτή την πανέμορφη περιοχή.

13


Εικόνα

Λίνδος

Από τα πιο γνωστά μέρη του νησιού. Η ακρόπολη, χτισμένη στην κορυφή του λόφου, δεσπόζει πάνω από την πόλη.

11

Μονή Ταξιάρχη
Μιχαήλ του Θάρρι

Κρυμμένη μέσα στην εξοχή, η Μονή Θάρρι έχει ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες, μερικές από το 12ο αι.

10


Λογισμικό Εικαστικών Α΄ - Στ΄ Δημοτικού (επιλέξτε τη διαδρομή: Διαθεματικές δραστηριότητες > Το εργαστήριο του καλλιτέχνη > Χάρτης με υπόμνημα) [πηγή: Κόμβος Τεχνικής Στήριξης Πληροφοριακών Συστημάτων Σχολικών Μονάδων]

Κατανοώ

1. Συμβουλευτείτε το χάρτη και λύστε το σταυρόλεξο της Ρόδου.

Εικόνα

Οριζόντια

  1. Χρησιμοποιούνταν από τους Ιππότες της Ρόδου σαν φυλακή.
  2. Επτά από αυτές προμηθεύουν νερό σ’ αυτή την πανέμορφη περιοχή.
  3. Ορεινό χωριό στους πρόποδες του όρους Ατάβυρος.
  4. Η αρχαία αυτή πόλη είναι χτισμένη σε ένα ύψωμα με καταπληκτική θέα.
  5. Η πρωτεύουσα του νησιού.
  6. Αυτό το μοναστήρι βρίσκεται κοντά στο χωριό Αρνίθα.
  7. Το κάστρο της ... ήταν από τα σημαντικότερα οχυρά των Ιπποτών (στη γενική).

Κάθετα

  1. Αυτή η περιοχή κάθε καλοκαίρι γεμίζει από χιλιάδες…
  2. Το μοναστήρι αυτό της Παναγίας πήρε το όνομά του από το όρος που είναι χτισμένο.
  3. Αυτό το χωριό έχει μεγάλη παράδοση στα είδη χειροτεχνίας.
  4. Σ’ αυτή την αρχαία πόλη υπάρχει ο ναός της Πολιάδος Αθηνάς.
sizitame

2. Κοιτάξτε προσεκτικά το χάρτη της Ρόδου και βρείτε:

  • Με τι μέσο μπορεί να πάει κάποιος από την πόλη της Ρόδου στις Πεταλούδες;

  • Ποια διαδρομή θα συστήνατε σε κάποιον που θέλει να δει τις αρχαιότητες του νησιού;

  • Πώς μπορεί κάποιος, που βρίσκεται στη Σκάλα Καμείρου, να επισκεφτεί τη Μονή της Παναγίας Τσαμπίκας;

  • Πού θα μπορούσε να κολυμπήσει κάποιος σε απόσταση μέχρι 20 χλμ. από την πόλη της Ρόδου;

Γραμματική

3. Η παραλία της Λίνδου είναι κατάλληλη για θαλάσσια σπορ. Η παραλία στο Φαληράκι, όμως, είναι καταλληλότερη, γιατί έχει διασκεδαστικές νεροτσουλήθρες αλλά και τα απαραίτητα για όλα τα θαλάσσια σπορ. Για όσους προτιμούν την ιστιοπλοΐα το Πρασονήσι είναι η καταλληλότερη παραλία. Με λίγα λόγια, στη Ρόδο μπορεί να βρει κανείς καταλληλότατες παραλίες για θαλάσσια σπορ.

O συγκριτικός και υπερθετικός βαθμός του επιθέτου σχηματίζονται μονολεκτικά (με μια λέξη) ή περιφραστικά (με περισσότερες από μία λέξη) σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα.

Θετικός
βαθμός

Συγκριτικός
βαθμός

Σχετικός
Υπερθετικός
βαθμός

Απόλυτος
Υπερθετικός
βαθμός

(χωρίς σύγκριση)

κατάλληλος

καταλληλότερος

ή

πιο κατάλληλος

ο καταλληλότερος

ή

ο πιο κατάλληλος

καταλληλότατος

 ή

πολύ κατάλληλος

Ο συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός λέγονται και παραθετικά του επιθέτου.

Τα παραθετικά των επιθέτων σε –ύς, -ιά,- ύ
σχηματίζονται με την κατάληξη -ύτερος, -ύτατος
π.χ. βαθύς, βαθύτερος, βαθύτατος

Κάποια επίθετα σχηματίζουν τα μονολεκτικά παραθετικά τους με διαφορετικό τρόπο.

Θετικός
βαθμός

Συγκριτικός
βαθμός

Σχετικός
Υπερθετικός
βαθμός

Απόλυτος
Υπερθετικός
βαθμός

καλός

καλύτερος

ο καλύτερος

άριστος

μικρός

μικρότερος

ο μικρότερος

ελάχιστος

πολύς

περισσότερος

ο περισσότερος

κακός

χειρότερος

ο χειρότερος

λίγος

λιγότερος

ο λιγότερος

ελάχιστος

μεγάλος

μεγαλύτερος

ο μεγαλύτερος

μέγιστος

Βάλτε τα επίθετα που είναι στην παρένθεση στον κατάλληλο βαθμό για να διαβάστε τα σχέδια μιας οικογένειας που ετοιμάζεται να ταξιδέψει στη Ρόδο.

— Τι λέτε να πηγαίναμε με το πλοίο «Μεσόγειος»; λέει ο Φάνης.

— Α, πα πα! του απαντά η Άννα. Εγώ λέω να πάμε με το «Φαίδων» που είναι …………….. (γρήγορος) πλοίο από το «Μεσόγειος».

— Το «Μεσόγειος» μπορεί να είναι ………....…….. (αργό) πλοίο από το «Φαίδων» αλλά είναι …………...........….. (μεγάλο) από αυτό. Αν θέλουμε να ταξιδέψουμε γρήγορα να πάμε με το «Άνεμος», λέει ο Φάνης που είναι ……....................……….. (γρήγορο) πλοίο της γραμμής.

— Ναι, αλλά το «Άνεμος» είναι και ……....................……….. (ακριβό) από όλα τα πλοία, απαντά η Άννα. Για μένα το ……....................……….. (καλό) μέσο είναι το αεροπλάνο. Eίναι το ……....................……….. (γρήγορο) και το ……....................……….. (άνετο) μέσο. Kι εκεί που τα παιδιά συμφώνησαν να ταξιδέψουν με αεροπλάνο στη Pόδο, ξαφνικά ανοίγει η πόρτα και μπαίνει ο πατέρας.

«Παιδιά, έβγαλα εισιτήρια με το «Μεσόγειος». Ήταν ……....................……….. (φτηνός) που βρήκα!»

lexilogio

4. Βρείτε τον πίνακα με τα σύμβολα στο χάρτη της Ρόδου και γράψτε κάτω από το καθένα τη σημασία του.

Εικόνα Εικόνα Εικόνα Εικόνα

Ταξιδιωτικές εντυπώσεις

29 Απριλίου 1955

Πρωί. Εθνικό Μουσείο. Περικλείει όλη την ομορφιά του κόσμου. Οι Κόρες θα με συγκινούσαν, το ήξερα, ωστόσο η μαγεία που μου μετέδωσαν διαρκεί ακόμα. Μου δίνουν την άδεια να επισκεφθώ τα υπόγεια, όπου έχουν βάλει μερικές για να τις προστατέψουν από τις καταστροφές κατά τη διάρκεια του πολέμου*. Κι εκεί στο υπόγειο, όπου τις έριξε η ιστορία, χαμογελούν ακόμα κάτω από τη σκόνη και τα άχυρα που τις σκεπάζουν. Κι αυτό το χαμόγελο πάνω από είκοσι πέντε αιώνες ζεσταίνει, πληροφορεί και ενθαρρύνει ακόμα. Βγαίνω λίγο ζαλισμένος από τούτη την τελειότητα.

Φακίνου Ευγενία, Ελληνικό Πανόραμα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1995

Φακίνου Ευγενία, Ελληνικό Πανόραμα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1995

Ύστερα φεύγουμε για το Σούνιο. Όσο πλησιάζουμε στο Σούνιο το φως γίνεται πιο φρέσκο και πιο έντονο. Στο ακρωτήριο, στη βάση του ναού, δεν υπάρχει πια παρά ο άνεμος. Ο ίδιος ο ναός με αφήνει ψυχρό. Ετούτο το υπερβολικά άσπρο μάρμαρο μοιάζει με στόκο. Όμως ο κάβος πάνω στον οποίο ανυψώνεται είναι ένα μέρος δύσκολο να το περιγράψεις. Προχωρεί μέσα στη θάλασσα σαν κάσαρο* απ’ όπου εποπτεύεις στο βάθος το στόλο των νησιών ενώ πίσω, δεξιά κι αριστερά, η θάλασσα αφρίζει στις πλαγιές. Ο σφοδρός άνεμος σφυρίζει τόσο δυνατά ανάμεσα στους κίονες που έχεις την αίσθηση ζωντανού δάσους. Ανακινεί το γαλάζιο αέρα, ρουφάει τον αέρα της θάλασσας, τον ανακατεύει με τα αρώματα που ανεβαίνουν από το λόφο που είναι σκεπασμένος με μικροσκοπικά και δροσερά λουλούδια. Κουρνιασμένο στη βάση του ναού για να προστατευτεί από τον άνεμο, το φως γίνεται μονομιάς πιο καθαρό. Στο βάθος τα νησιά πλέουν ακυβέρνητα. Ούτε ένα πουλί. Η θάλασσα αφρίζει ελαφρά ως τον ορίζοντα. Τέλεια στιγμή.

Τέλεια, εκτός από εκείνο το νησί απέναντι, τη Μακρόνησο, άδειο σήμερα είναι αλήθεια, που όμως υπήρξε νησί εξορίας για το οποίο μου διηγούνται φριχτά πράγματα. Γευματίζουμε κάτω, στη μικρή παραλία, με ψάρια και τυρί μπροστά στα μεγάλα ψαροκάικα του μικρού λιμανιού. Στα μισά περίπου του απογεύματος, τα χρώματα σκουραίνουν, τα νησιά στερεοποιούνται, ο ουρανός χαλαρώνει. Σ’ όλο το δρόμο του γυρισμού είδα το πιο ωραίο φως πάνω στους ελαιώνες, τις συκιές με τα καταπράσινα φύλλα, τα αραιά κυπαρίσσια και τους ευκάλυπτους.

6,7,8 Μαΐου

Τα κίτρινα νησάκια σαν σωρός σιτάρι πάνω στη γαλάζια θάλασσα. Πλέουμε ανάμεσα σ’ αυτά τα μακρινά νησιά πάνω σε μια φωτισμένη θάλασσα που ρυτιδώνεται απαλά. Παραπλέουμε για πολλή ώρα τη Σύρο. Σε λίγο ξεπροβάλλει η Μύκονος και όσο προχωράει η μέρα διαγράφεται καλύτερα το φιδίσιο κεφάλι της που προεκτείνεται προς τη Δήλο,


* Β΄παγκόσμιος πόλεμος
* κάσαρο: τμήμα του καταστρώματος που βρίσκεται στην πρύμνη ενός πλοίου

Αιγαίο... κάθε σταγόνα ωκεανός,<br>φωτογραφία Δημήτρης Ταλιάνης, εκδ. Τοπίο

Αιγαίο... κάθε σταγόνα ωκεανός,
φωτογραφία Δημήτρης Ταλιάνης, εκδ. Τοπίο

άφαντη ακόμα πίσω από τη Ρήνεια. Ο ήλιος βασιλεύει την ώρα που βρισκόμαστε σχεδόν στο κέντρο ενός κύκλου από νησιά που αρχίζουν να αλλάζουν χρώματα: μουντό χρυσό, χρώμα του κυκλάμινου, πράσινο βιολετί. Ύστερα τα χρώματα σκουραίνουν και πάνω στη θάλασσα, που λάμπει ακόμα, οι όγκοι των νησιών γίνονται βαθυγάλαζοι. Τότε μια παράξενη και απέραντη γαλήνη πέφτει στα νησιά. 

Η νύχτα έχει πέσει όταν κατεβαίνουμε στη Μύκονο. Τόσες εκκλησίες όσα και σπίτια. Κατάλευκα. Περιπλανιόμαστε στα δρομάκια με τα πολύχρωμα μαγαζιά. Στους κατασκότεινους δρόμους ανασαίνουμε τη μυρωδιά από το αγιόκλημα. Το φεγγάρι λάμπει αμυδρά πάνω από τις άσπρες ταράτσες. Ξανανεβαίνουμε στο πλοίο και πλαγιάζω τόσο ευτυχισμένος, που δεν αισθάνομαι καν την κούρασή μου.

Αλμπέρ Καμύ, Σελίδες για την Ελλάδα του 20ου αιώνα.
Κείμενα Γάλλων ταξιδιωτών, εκδ. Ολκός,
Αθήνα,1995 (διασκευή)

Χάρτες της Google


Κατανοώ

1. Ο συγγραφέας ταξίδεψε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και έγραψε τις εντυπώσεις του από αυτά τα ταξίδια. Κρατούσε σημειώσεις κάθε φορά που κάτι τον ενδιέφερε και δεν ήθελε να το ξεχάσει. Συμπληρώστε το ημερολόγιό του με τις σημειώσεις που λείπουν από το Εθνικό Μουσείο, το Σούνιο, τις Κυκλάδες και τη Μύκονο:

ημερομηνία

     

6 Μαΐου 1955

τόπος

Εθνικό Μουσείο

     

ώρα

 

μεσημέρι

   

πώς ταξίδεψε

       

εικόνες που τον
εντυπωσίασαν

   

νησιά που
αλλάζουν
χρώματα όλη
την ώρα

 

ήχοι και μυρωδιές που έφτασαν κοντά του

     

μυρωδιά από
το αγιόκλημα

sizitame

2. Αν ήσαστε ζωγράφοι ποιο μέρος από αυτά που επισκέφτηκε ο συγγραφέας θα θέλατε να ζωγραφίσετε; Βρείτε την περιγραφή του μέσα στο κείμενο. Ποιες λέξεις του κειμένου θα σας οδηγούσαν στα σχήματα και στα χρώματα που θα διαλέγατε;

lexilogio

3.

  • Φτιάξτε λίστες λέξεων με ουσιαστικά, επίθετα-μετοχές, ρήματα και επιρρήματα από το κείμενο που σας δυσκόλεψαν και φοβάστε ότι θα ξεχάσετε. Αναζητήστε στο λεξικό σας τη σημασία των λέξεων αυτών.

ουσιαστικά

επίθετα-μετοχές

ρήματα

επιρρήματα

 

     

 

     

 

     

 

     

 

     

 

     
  • Προσπαθήστε να γράψετε ένα μικρό κείμενο 50-100 λέξεις χρησιμοποιώντας όσο πιο πολλές λέξεις μπορείτε από τις λίστες που φτιάξατε. Μην ξεχάσετε να γράψετε κι έναν τίτλο για το κείμενό σας.

    Ορθογραφικό – ερμηνευτικό λεξικό Δ΄, Ε΄, Στ΄ ΔημοτικούΛεξικά για το Δημοτικό [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
lexilogio

4. Ο συγγραφέας την επόμενη μέρα επισκέφτηκε τη Δήλο. Γράψτε στα κενά του παρακάτω κειμένου τις αντίθετες λέξεις από αυτές που είναι στην παρένθεση, για να διαβάσετε τις πρώτες εντυπώσεις του από το νησί.

« Το πρωί ένα θεϊκό ........................... (σκοτάδι) πέφτει πάνω στα ...........................(μαυρισμένα) σπίτια της Μυκόνου. Βάζουμε ........................... (πρύμνη) για τη Δήλο.Η θάλασσα είναι ........................... (άσχημη), διάφανη και ........................... (βρώμικη) πάνω από το βυθό που διακρίνεται κιόλας. Καθώς ........................... (απομακρυνόμαστε) στη Δήλο αντικρίζουμε στις ........................... (τελευταίες) πλαγιές του νησιού ........................... (μικροσκοπικά) τσαμπιά παπαρούνες

Αντιγράφω

5. Ο συγγραφέας περιγράφει την ώρα του ηλιοβασιλέματος όταν γυρίζει από το Σούνιο. Βρείτε στο κείμενο και αντιγράψτε πώς την περιγράφει.

Γραμματική

6. Ακολουθήστε το φως στο ταξίδι του συγγραφέα στο Σούνιο. Το πρωί είναι φρέσκο και έντονο. Το μεσημέρι είναι πιο φρέσκο και πιο έντονο. Στο γυρισμό είναι το πιο ωραίο φως που έχει δει.

  • Προσπαθήστε να κάνετε το ίδιο και με το επίθετο άδειος στην πρόταση «Το νησί είναι σήμερα άδειο». Τα καταφέρατε; Τι παρατηρείτε; Μπορούν όλα τα επίθετα να σχηματίσουν παραθετικά;

Δεν έχουν συγκριτικό και υπερθετικό βαθμό
τα επίθετα που σημαίνουν:

  • ύλη: ασημένιος, ξύλινος, χάρτινος, κτλ.
  • καταγωγή ή συγγένεια: αδερφικός, καλαματιανός, κτλ.
  • τόπο ή χρόνο: γήινος, χτεσινός, κτλ.
  • κατάσταση που δεν αλλάζει: ολόκληρος, ζωντανός, άδειος, κτλ.
  • Κυκλώστε τη σωστή λέξη από αυτές που είναι στην παρένθεση και συμπληρώστε τις προτάσεις:

  • Ο ήλιος, την ώρα που βουτούσε στη θάλασσα, έβαψε τον ουρανό με το ..................................... (χρυσαφένιο, πιο χρυσαφένιο) φως του.
  • Ο καπετάν Νικόλας είναι ........................... (ο πιο έμπειρος, πιο έμπειρος) από τους παλιότερους ναυτικούς του νησιού αλλά και ........................... (πιο ήρεμος, ο πιο ήρεμος) άνθρωπος από τους συνομήλικούς του.
  • Η πόρτα του κάστρου ήταν πολύ παλιά και ..................................... (σιδερένια, πολύ σιδερένια) με ανάγλυφες παραστάσεις.
  • Περπατήσαμε ως το ..................................... (νότιο, νοτιότερο) μέρος του νησιού και τότε ο ..................................... (πολύ θαλασσινός, θαλασσινός) αέρας μάς δρόσισε.
Εικόνα

Άνοιξα του Αιγαίου τη θύρα

Άνοιξα του Αιγαίου τη θύρα
την περνώ φτάνω στη Θήρα

απ’ την Άνδρο και τη Σύρο
κύματα χορό θα σύρω

για να πάω στην Αίγινα
γλαροπούλι έγινα

Πάτμο, Λέρο, Κω και Ρόδο
ροδοπέταλα από ρόδο

άπορος πατάω στον Πόρο
δίχως να ’χω κάποιον πόρο

όλοι παίρνουν απ’ την Πάρο
κι εγώ πάω για να πάρω

και ρωτάω έναν ψαρά
«προς τα πού είναι τα Ψαρά;»

Τήνος, Μύκονος και Μήλος
στα φτερά του μ’ έχει ο μύλος

«δεν υπάρχει σκόπελος»
μου φωνάζει η Σκόπελος

παίζω σε γιαλό και σ’ άμμο
απ’ τη Λήμνο πάω στη Σάμο

Μυτιλήνη και στη Χιο
τριγυρίζω σαν στοιχειό

σ’ ένα δέλφινα καβάλα
πάω στη Θάσο, στην Καβάλα

στη Μακεδονία, στη Θράκη
κι από Κρήτη Σαμοθράκη.

Θέτη Χορτιάτη,
Παιχνιδόλεξα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1986

Κατανοώ

1. Η ποιήτρια ταξιδεύει με τη φαντασία της στα νησιά του Αιγαίου. Βρείτε στο χάρτη της Ελλάδας τα μέρη όπου ταξιδεύει και ταξιδέψτε μαζί της.

Χάρτες της Google lexilogio

2. Η ποιήτρια ταξιδεύει σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και μιλάει με τους κατοίκους που μένουν σ’ αυτά τα μέρη π.χ. στην Αθήνα με έναν Αθηναίο και μια Αθηναία, στη Θεσσαλονίκη με ένα Θεσσαλονικιό και μια Θεσσαλονικιά.

Εθνικά ονόματα είναι οι λέξεις που δηλώνουν τον κάτοικο ενός τόπου (χώρας, πόλης κτλ.) ή αυτόν που κατάγεται από αυτό τον τόπο.

Συναντήστε τους κατοίκους σε διάφορα μέρη της Ελλάδας:

Καταλήξεις

Ονόματα τόπων

αρσενικό

θηλυκό

-ιώτης, ιώτισσα:

Άνδρος
Θάσος
Θράκη
Σαμοθράκη
Πόρος
Σάμος
Καβάλα

-ιανός, ιανή:

Πάρος
Σύρος
Ψαρά
Kαλαμάτα
Kαστοριά

Καταλήξεις

Ονόματα τόπων

αρσενικό

θηλυκό

-ιακός, -ιακή:

Τήνος

-ίτης, -ίτισσα:

Σκόπελος
Αίγινα
Ρόδος

-ιος, -ια

Πάτμος
Λέρος

-ιός, -ιά

Μυτιλήνη
Θεσσαλονίκη
Λήμνος

-ιάτης, -ιάτισσα

Μύκονος

-αίος, -αία

Λάρισα
Kέρκυρα

-όνας, -ισσα

Μακεδονία

-ικός, -ικιά

Κρήτη

-ώτης, -ώτισσα

Κως
Xίος

  • Γράψτε τώρα πώς λέγονται οι κάτοικοι στη δική σας περιοχή:

............................ ............................

Αντιγράφω

3. Αντιγράψτε τα ζευγάρια των λέξεων από το ποίημα που, ενώ ακούγονται ίδιες, έχουν διαφορετική σημασία και ορθογραφία:

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Λεξικά για το ΔημοτικόΛεξικά για το Δημοτικό [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

Οι παρακάτω λέξεις είναι σχετικές με το ταξίδι. Βοηθήστε τες να επιβιβαστούν στο κατάλληλο βαγόνι του τρένου για να ξεκινήσουν το δικό τους ταξίδι:

ταξιδιώτης, ρομαντικός, -ή, -ό, αναχώρηση, διαμονή, διαδρομή, επισκεφθώ, κάβος, πλέω, γυρισμός, πλοίο, περιπλανιέμαι, λιμάνι, τουρίστας, αρχαιολογικός, -ή, -ό, αξιοθέατο, τουριστικός, ξενάγηση, περιήγηση, τοποθεσία, θέα, ονειρεμένος, -η, -ο, ερείπια, μαγευτικός, -ή, -ό, μουσείο

Εικόνα

Για να δω τι έμαθα...

Σημειώνω ένα στο αντίστοιχο κουτάκι

Σ' αυτή την ενότητα έμαθα:

Χρειάζομαι ακόμα βοήθεια

Μπορώ μόνος μου

Μπορώ να βοηθήσω το συμμαθητή μου

Να περιγράφω μια διαδρομή με λεπτομέρειες.

     

Να χρησιμοποιώ τα παραθετικά των επιθέτων.

     

Να χρησιμοποιώ και να γράφω σωστά το επίθετο ο πολύς, η πολλή, το πολύ και το επίρρημα πολύ.

     

Να βρίσκω τα εθνικά ονόματα.

     

Να γράφω μια ταξιδιωτική κάρτα.

     

Να βρίσκω πληροφορίες σ' έναν τουριστικό χάρτη.

     

Να ξεχωρίζω τα επίθετα από τις μετοχές.

     

Να γράφω ένα ταξιδιωτικό ημερολόγιο.

     

Εικόνα Η Ραλλού σάς προτείνει...

Βέρν Ιούλιος, Ο γύρος του κόσμου σε 80 μέρες, εκδ. Στρατίκη, Αθήνα, 1999.

Καζαντζάκης Νίκος, Ταξιδεύοντας, εκδ. Καζαντζάκης, Αθήνα, 1969.

Καΐμη Τζούλιο, Ελληνικά τοπία, εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 1993.

Κόντογλου Φώτης, Το Αϊβαλί, η πατρίδα μου, εκδ. Παπαδημητρίου, Αθήνα, 1994.

Λάγκερλεφ Σέλμα, Το θαυμαστό ταξίδι του Νίλς Χόλγκερσον, εκδ.Άγκυρα, Αθήνα, 1989.

Μάργαρης Ν.Σ., Πατριδογνωσία, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα, 1992.

Μυριβήλης Στρατής, Απ' την Ελλάδα, εκδ. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα, 1956.

Φακίνου Ευγενία, Ελληνικό Πανόραμα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1995.

Εικόνα

Ανθολόγιο: Iούλιος Bερν, «Περίπατος στο βυθό της θάλασσας»