3η Ενότητα: To σχολείο γιορτάζει την ελευθερία και τη δημοκρατία

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Λεξικά για το Δημοτικό

Ενότητα

To σχολείο γιορτάζει
την ελευθερία και τη δημοκρατία

Σ’ αυτή την ενότητα θα μάθουμε για:

Tον αγώνα των Eλλήνων για την ελευθερία, το 1940.
Tον αγώνα των Eλλήνων φοιτητών για τη
δημοκρατία, το 1973.

Οκτώβρης 1940

http://www.e-yliko.gr

Ανοίγουν τα παράθυρα,
κι όσοι μένουν χαιρετούν αυτούς που φεύγουν
και φεύγουν όλοι.
Γέμισαν οι πόλεις τύμπανα και σημαίες.
Ορθή η αυγή σημαιοστολίζει τα όνειρά μας
κι η Ελλάδα λάμπει μες στα φώτα των ονείρων μας.
Ο ήλιος πλυμένος
με το καθάριο πρόσωπο στραμμένο στον άνθρωπο,
χαιρετάει τους δρόμους που τραβούν στη μάχη.
Αυτοκίνητα περνούν γεμάτα πλήθος.
Αποχαιρετιούνται στις πόρτες και γελάνε,
ύστερα ακούγονται τ’ άρβυλα στην άσφαλτο,
το μεγάλο τραγούδι των αντρίκιων βημάτων
που μακραίνει και σβήνει στο βάθος του δρόμου,
ως το βραδινό σταθμό με τα χαμηλωμένα φώτα.
Εκεί τα τρένα περιμένουν
σφυρίζουν για λίγο έξω από την πόλη,
ακούγονται οι αποχαιρετιστήριοι πυροβολισμοί
κι ύστερα όλα σωπαίνουν και περιμένουν.
Διαβάζουμε τα τελευταία παραρτήματα:
Νικούμε. Νικούμε.
Πάντα νικάει το δίκιο!
Μια μέρα θα νικήσει ο άνθρωπος.
Μια μέρα η λευτεριά θα νικήσει τον πόλεμο.
Μια μέρα θα νικήσουμε για πάντα.

Αθήνα, Νοέμβρης 1940, Γιάννης Ρίτσος
(από το βιβλίο της Ζωής Σπυροπούλου, Τα κείμενα της πατρίδας, εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 2002)

H πρώτη σελίδα της εφημερίδας «Aσύρματος» της 28 Oκτωβρίου 1940

H πρώτη σελίδα της εφημερίδας «Aσύρματος»
της 28^ης Oκτωβρίου 1940

Το ποίημα και το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Ασύρματος» την 28η Οκτωβρίου 1940 αναφέρονται στο ίδιο γεγονός. Συζητήστε στην τάξη γι’ αυτό.

Στο ποίημα βλέπουμε πολλές εικόνες και ακούμε πολλούς ήχους. Μπορείτε να βρείτε σε ποιους στίχους ακριβώς;
Πώς καταλαβαίνετε το στίχο «Μια μέρα η λευτεριά θα νικήσει τον πόλεμο»; Βρείτε και άλλες λέξεις που μπορούν να αντικαταστήσουν τη λέξη «λευτεριά».
Τι είναι αυτό που σας έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση διαβάζοντας το ποίημα;
Τα πρωτοσέλιδα των αθηναϊκών εφημερίδων γράφουν γι’ αυτά που συνέβαιναν τους πρώτους μήνες του πολέμου. Τι πληροφορίες μάς δίνουν;
Τι γράφουν σήμερα οι εφημερίδες για τα γεγονότα εκείνης της εποχής; Βρείτε και φέρτε στην τάξη αποκόμματα σημερινών εφημερίδων που αναφέρονται στο 1940. Κολλήστε τα σε ένα μεγάλο χαρτόνι και φτιάξτε το δικό σας ταμπλό για τη σχολική γιορτή της 28ης Οκτωβρίου.

Πηγή πρωτοσέλιδων: Γκώνιας Ν. – Ραπτοπούλου Σ., Το έπος του 1940, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1995

Ημερολόγιον από τον πόλεμον του 1940

12 Δεκεμβρίου 1940 – Πέμπτη, Αγίου Σπυρίδωνος

Oυμβέρτος Aργυρός «Eμπρός για τα σύνορα» συλλογή Πολεμικού Mουσείου

Ξεκινήσαμε πρωί πρωί για μια κορυφή, περιπατώντας ως τας τρεις σε μονοπάτια σχεδόν αδιάβατα και ανεβαίναμε, όλο ανεβαίναμε. Εδώ μας έπιασε χιόνι και όλο ανεβαίναμε κάτω από τις χιονοστιβάδες που μας εκάλυπταν αλλάζοντας το χακί χρώμα της στολής μας σε λευκόν. Δυσκολοτέρα ανάβασις δεν μπορούσε να γίνει.

Προχωρούσαμε με την ψυχή στα δόντια. Επιτέλους εφθάσαμε σε ένα ερειπωμένο χωριό, το Πιτσάρι. Εδώ εφάγαμε από μισή κονσέρβα χωρίς ψωμί. Το βράδυ κοιμηθήκαμε σ’ ένα ερειπωμένο σπίτι, αφού προηγουμένως μας εκέρασαν μισή κουραμάνα*, ένα κομματάκι τυρί και μια ρέγκα. Την 1ην πρωινήν έγινε συναγερμός. Σηκωθήκαμε με τα όπλα και συρθήκαμε στο χιόνι επί μιαν ώραν για να συναντήσουμε τας προφυλακάς* αι οποίαι εμάχοντο. Έως να φθάσομε οι Ιταλοί απωθήθηκαν και γυρίσαμε πίσω. Όλην την νύκτα έριξε χιόνι πολύ, τόσο που γύρω μας έφθασε ένα μέτρο.

Σ. Τζιρόπουλος, Ημερολόγιον από τον πόλεμον του 1940, Νέα Θέσις, Αθήνα, 1997(απόσπασμα)

Το κείμενο είναι ένα απόσπασμα από το ημερολόγιο ενός Έλληνα στρατιώτη που πήρε μέρος στον πόλεμο του 1940.

Ποιες ήταν οι δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει;
Χρησιμοποιήστε τις παρακάτω σημειώσεις του στρατιώτη για να γράψετε στο τετράδιό σας την επόμενη σελίδα από το ημερολόγιό του.

http://www.e-yliko.gr

πρωί ...ανάβαση... κορυφή 1.840 μ. .... χιόνι...

απόγευμα ... επιστροφή στο χωριό... ένεση γιατρού...

νύχτα ... 40 άτομα σε ένα δωμάτιο

http://www.e-yliko.gr

* κουραμάνα: είδος ψωμιού που το έφτιαχναν ειδικά για το στρατό

* προφυλακάς: εμπροσθοφυλακή, τμήμα στρατού που προηγείται από το κύριο τμήμα του στρατεύματος

Για γέλια και για κλάματα…

Ὁπωσδήποτε

Να αναγγείλετε στον ιταλικό λαό ότι ο Ντούτσε
παίρνει αυτή τη στιγμή τον καφέ του στην Αθήνα…

Μετά 103 ἡμἔρας

- Πες του Μουσσολίνι πως ο καφές που παράγγειλε να πιει στην Αθήνα έχει παγώσει.

Tου κ. Φωτ. Δημητριάδη

.................................................................................................................................

................................................................................................................................

Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος του 1940 μέσα από γελοιογραφίες της εποχής http://www2.e-yliko.gr/Fyyl/Istoria/filicon05.htm
Επιμέλεια: Γιακουμάτου Τερέζα, φιλόλογος Καταχωρήθηκε: 15/10/2004

Η γελοιογραφία είναι ένα σκίτσο που σκοπό έχει να σχολιάσει μια κατάσταση ή ένα πρόσωπο με αστείο τρόπο.

Τι σχολιάζουν οι παραπάνω γελοιογραφίες;
Γράψτε εσείς τη λεζάντα στην τελευταία γελοιογραφία.

Αντίσταση

Γοργοπόταμος (Eκδ. Aρχηγείου Eνόπλων Δυνάμεων, 1970)

Τα παλικάρια μας, οι Έλληνες πατριώτες, αψηφούσαν το θάνατο, που παραμόνευε σε κάθε βήμα τους. Σαν τους τερμίτες, τα παράξενα μυρμήγκια, ροκάνιζαν τα πόδια του εχθρού για να πέσει και να τσακιστεί. Έγραφαν τις νύχτες με πινέλα και μπογιά συνθήματα στους τοίχους, για να μας δίνουν κουράγιο. Ήταν φράσεις που δε θα ξεχαστούν. «Στους σταυραετούς δεν πιάνει τρομοκρατία», διαβάσαμε στη μάντρα του κυρ Αντώνη, ένα πρωί. «Οδηγός μας το 1821», «Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει», «Όλα για την Πατρίδα», «Οι Έλληνες πολεμούν», κι άλλα πολλά. Τα γράμματα ήτανε μεγάλα και κεφαλαία. Φαίνονταν καθαρά από όλους. Τι κι αν οι Γερμανοί μάς υποχρέωναν να τα σβήνουμε μ’ ασβέστη; Αδιαφορούσαμε για τις εντολές και τις απειλές τους ότι θα μας έκλειναν στις φυλακές. Τα βλέπαμε και τα καμαρώναμε...

Άσε πια τις προκηρύξεις. Χαρτάκια ήταν, με λόγια θαρραλέα που μας χάριζαν ελπίδες. Οι γενναίοι μας τα τύπωναν κρυφά και τα μοίραζαν, για να μαθαίνει ο κόσμος την αλήθεια και να μην πιστεύει τα ψέματα των καταχτητών.

O Λάκης Σάντας και ο Mανόλης Γλέζος, 17χρονα παλικάρια τότε, αποφάσισαν στις 30 Mαΐου 1941 να κατεβάσουν από την Aκρόπολη τη γερμανική σημαία.

(από το βιβλίο των: Γκώνιας Ν. – Ραπτοπούλου Σ., Το έπος του 1940, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1995)

Χωρίς τους πατριώτες, ίσως και να μην ξαναρχόταν η Λευτεριά. Παγίδευαν τους τυράννους, δεν τους άφηναν σε ησυχία, είχανε γίνει ο βραχνάς τους. Με χίλιες προφυλάξεις κυκλοφορούσαν, για να μην τους ανακαλύψουν και τους συλλάβουν. Είχαν συγκροτήσει ομάδες οπλισμένες, ανέβαιναν στα βουνά ή κατέβαιναν σε πόλεις και χωριά. Μάζευαν χρήσιμες πληροφορίες, συνεργάζονταν με τους συμμάχους μας, στέλνοντας σήματα με τους ασυρμάτους, και διάλεγαν την κατάλληλη στιγμή και το μέρος, όπου θα χτυπούσαν τους εχθρούς μας...

Οι Γερμανοί στην αρχή σάστισαν. Μετά είχαν λυσσάξει. Κύκλωναν τις γειτονιές, έκαναν μπλόκα στους δρόμους και τα βάζανε με αθώους. Όμως, αυτό το πλήρωναν ακριβά. Οι λεβέντες μας αγρυπνούσαν και έπαιρναν εκδίκηση. Βέβαια, οι δυσκολίες ήταν πολλές και μεγάλες. Δεν ήταν απλό να τα βάζουν με έναν οργανωμένο στρατό. Σκέφτεσαι πόσο θάρρος χρειαζόταν; Ένα λάθος κόστιζε ζωές... Αλλά δε δίσταζαν. Η σκλαβωμένη Πατρίδα είχε την ανάγκη τους. Μαζί τους αγωνίζονταν και γυναίκες και παιδιά. Αντίσταση τους λέγαμε...

Σπύρος Τσίρος, Οι πήλινες Μούσες, εκδ. Κέδρος, Αθήνα,1988 (διασκευή)

Για ποιο λόγο οι Έλληνες πατριώτες έγραφαν συνθήματα στους τοίχους και μοίραζαν προκηρύξεις;
Συζητήστε στην τάξη ποια ήταν αυτά τα συνθήματα και υπογραμμίστε τα στο κείμενο.
Με ποιο τρόπο νομίζετε ότι τα παιδιά βοηθούσαν τον αγώνα των Ελλήνων για την απελευθέρωση;

Μια καλή ιδέα για να τιμήσουμε τους Έλληνες που αγωνίστηκαν εναντίον των εχθρών της πατρίδας μας είναι να φτιάξουμε ένα όμορφο στεφάνι από φύλλα δάφνης.

ΖΗΤΩ Η ΕΛΛΑΔΑ

Ένα
Στεφάνι
για τους
Ήρωες

Υλικά που θα χρειαστούμε: χαρτόνι, φύλλα δάφνης, κόλλα, ψαλίδι, διαβήτη και χαρτί.

Εκτέλεση:

Με το διαβήτη σχεδιάζουμε πάνω στο χαρτόνι δύο ομόκεντρους κύκλους με ακτίνα 8 εκ. και 10 εκ. αντίστοιχα.
Μετά κόβουμε το χάρτινο κύκλο και το κάτω μέρος του όπως στο σχέδιο.
Αφού έχουμε κόψει τα φύλλα δάφνης, αρχίζουμε να τα κολλάμε πάνω στο χαρτόνι σύμφωνα με το σχέδιο.
Όταν τελειώσουμε με το κόλλημα των φύλλων, μπορούμε να γράψουμε σ’ ένα χαρτί κάποιο σύνθημα σχετικό με την 28η Οκτωβρίου ή να το τυπώσουμε στον υπολογιστή μας και να το κολλήσουμε στο πάνω μέρος του στεφανιού.

Το στεφάνι μας είναι έτοιμο να στολίσει την τάξη ή το δωμάτιό μας και να τιμήσει τους Ήρωές μας.

Ευάγγελος Γεωργαλάς, περιοδικό Παράθυρο
στην εκπαίδευση του παιδιού, τεύχος 17ο εκδ. ΩPIΩN

Γενική έκκληση*

Εδώ Πολυτεχνείο... Εδώ Πολυτεχνείο... Ελληνικέ λαέ, η νίκη μας είναι κοντά... Όλος ο λαός να κατέβει στους δρόμους της Αθήνας... Γενική κινητοποίηση... Πρέπει να νικήσουμε. Ή τώρα ή ποτέ. Εμπρός λαέ της Αθήνας. Ή τώρα ή ποτέ...

Εδώ Πολυτεχνείο... Εδώ Πολυτεχνείο... Λαέ της Αθήνας. Δείξε τη δύναμή σου. Κατέβα στο δρόμο... Τα ελπιδοφόρα μηνύματα μάς έρχονται από παντού... Είμαστε όλοι εδώ στο Πολυτεχνείο, ψύχραιμοι... όλοι αποφασισμένοι να αγωνισθούμε μέχρι να νικήσουμε. Λαέ της Αθήνας, με ψυχραιμία και ηρεμία κατέβα στους δρόμους για να αγωνισθείς...

Γιάννης Γιάννου, Πολυτεχνείο ’73, εκδ Gutenberg, Αθήνα, 1984

Το μήνυμα αυτό μεταδόθηκε στις 16 Νοεμβρίου 1973 από το ραδιοφωνικό σταθμό των φοιτητών που ήταν στο Πολυτεχνείο.

Σε ποιους απευθυνόταν;
Τι τους καλούσε να κάνουν και με ποιον τρόπο;
Συζητήστε στην τάξη για τον αγώνα των φοιτητών στο Πολυτεχνείο.

* έκκληση: κάλεσμα

Τα κάγκελα

Πίσω απ’ τα κάγκελα ελεύθεροι χιλιάδες
στο δρόμο περπατάει αργά η φοβέρα
πίσω απ’ τα σίδερα ονειρεύονται μανάδες
παιδιά που έχουνε αλλάξει σε μια μέρα.

Μπροστά απ’ τα κάγκελα οι σκλάβοι που φοβούνται
όπλα κρατάνε και ο δρόμος τούς ανήκει
πίσω απ’ τα κάγκελα φωνές που δε φοβούνται
και μοιάζουν θάλασσα που πλέει ένα καΐκι.

Πίσω απ’ τα σίδερα τα μάτια της γενιάς τους
χαμογελάνε σ’ ένα φως που ξημερώνει
έξω στο δρόμο η ντροπή κι η παγωνιά τους
βήμα με βήμα την ελπίδα τη σκοτώνει.

Κωστούλα Μητροπούλου, Το χρονικό των τριών ημερών,
εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1982

1. Το ποίημα γράφτηκε για τους αγωνιστές του Πολυτεχνείου.

Ποιοι είναι αυτοί που βρίσκονται μπροστά και ποιοι πίσω από τα κάγκελα; Υπογραμμίστε τις λέξεις που δείχνουν τα συναισθήματά τους.
Τι νιώθετε εσείς διαβάζοντας το ποίημα;

2. Συζητήστε τις εντυπώσεις σας ακούγοντας ή παρακολουθώντας ντοκουμέντα εκείνης της εποχής.