Λίγα λόγια για το δάσκαλο
ή τη δασκάλα σου...

Πρόλογος για
το Πρώτο μου Λεξικό

Το Πρώτο μου Λεξικό είναι ένα εύχρηστο και σύγχρονο λεξικό που στόχο του έχει να βοηθήσει τα παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού να εξοικειωθούν με τις λειτουργίες του αλφάβητου και τη χρήση λεξικού, αλλά και να κατακτήσουν βασικές δεξιότητες του λεξιλογίου.

• Το λημματολόγιο του λεξικού έχει επιλεγεί έτσι ώστε να περιλαμβάνει λέξεις των σχολικών βιβλίων του δημοτικού και άλλων βιβλίων που προορίζονται για παιδιά της ίδιας ηλικίας. Πιο συγκεκριμένα στο λεξικό αυτό δίνονται ορισμοί για περίπου 4.000 λέξεις, από τις οποίες άλλες είναι λήμματα και άλλες υπο-λήμματα, δηλαδή λέξεις που για λόγους εξοικονόμησης χώρου εξηγούνται μέσα σε άλλα λήμματα. Ως υπο-λήμματα έχουν καταχωριστεί πολλές λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια με αυτή των λημμάτων. Παρουσιάζονται, ωστόσο, ως χωριστοί λημματικοί τύποι λέξεις της ίδιας οικογένειας για τις οποίες κρίνεται απαραίτητη η παρουσίαση επιπλέον γραμματικών ή άλλου τύπου πληροφοριών. Σύμφωνα με τις αρχές της σύγχρονης παιδικής λεξικογραφίας δεν περιλαμβάνονται στο λημματολόγιο γραμματικοί όροι (π.χ. ουσιαστικό, ρήμα, κ.ά.), σύνδεσμοι, μόρια, προθέσεις, τα πολύ βασικά ρήματα έχω, είμαι και κάνω, καθώς και τα περισσότερα επιρρήματα. O λόγος της απουσίας των λέξεων αυτών είναι διπλός: α) ο ορισμός τους δεν είναι εύκολα κατανοητός από παιδιά της ηλικίας αυτής και β) πρόκειται για ήδη γνωστές λέξεις, για τις οποίες κανένας μαθητής δε θα ανατρέξει στο λεξικό. Διατηρήθηκαν ωστόσο επιρρήματα που είτε δεν είναι τόσο συχνά, με αποτέλεσμα να χρειάζεται η αναζήτηση της σημασίας και χρήσης τους σε λεξικό είτε εμφανίζονται σε παγιωμένες εκφράσεις ή έχουν συχνές μεταφορικές σημασίες. Τέλος δεν περιλαμβάνονται στο λημματολόγιο οι μέρες, οι μήνες, οι εποχές και οι αριθμοί. Oι λέξεις αυτές παρουσιάζονται στους ειδικούς θεματικούς πίνακες του λεξικού.

• Oι ορισμοί του λεξικού δεν έχουν γραφεί ως σύντομες φράσεις αλλά ως ολοκληρωμένες προτάσεις σε φυσικό καθημερινό λόγο έτσι ώστε α) να γίνονται εύκολα κατανοητοί από τα παιδιά αυτής της ηλικίας και β) να δίνουν με έμμεσο τρόπο συντακτικές πληροφορίες για τα λήμματα (π.χ. το αντικείμενο, το υποκείμενο, την πρόθεση που ακολουθεί, κ.ά).

• Μετά τον ορισμό των λημμάτων ακολουθούν τα παραδείγματα που δίνουν με έμμεσο τρόπο τις χαρακτηριστικές συντακτικές δομές στις οποίες εμφανίζεται κάθε λήμμα. Τα παραδείγματα παρατίθενται εφόσον έχουν επεξηγηματική αξία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, συνήθως σε αφηρημένες λέξεις ή σε δευτερεύουσες σημασίες του λήμματος, το ρόλο του ορισμού αναλαμβάνει ένα παράδειγμα που ακολουθείται από επεξηγηματική φράση. Σε ελάχιστες περιπτώσεις, σε λέξεις ή χρήσεις αφηρημένες, ο ορισμός δίνεται μόνο με παράδειγμα, χωρίς ερμήνευμα σε μεταγλώσσα, γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν δυσνόητο και ελάχιστα ελκυστικό για τους μαθητές των τριών πρώτων τάξεων του δημοτικού.   

• Μέσα από τις προτάσεις που δίνονται ως παραδείγματα εκτυλίσσεται μία μικρή ιστορία με δύο πρωταγωνιστές, τον Κώστα και την Αθηνά που είναι μαθητές του δημοτικού. Παράλληλα με τα παιδιά, γίνεται αναφορά και σε ήρωες γνωστών παραμυθιών, όπως η Χιονάτη και η Κοκκινοσκουφίτσα ή σε άλλα πρόσωπα. Oι ίδιοι ήρωες και πρωταγωνιστές χρησιμοποιούνται και στην εικονογράφηση των λημμάτων.

• Δίνεται επίσης ιδιαίτερη προσοχή στον τύπο των πληροφοριών που περιλαμβάνονται στο λεξικό. Για κάθε λημματικό τύπο, δίνονται γραμματικές πληροφορίες (π.χ. γένος, μέρος του λόγου, πληθυντικός, βασικοί χρόνοι και παθητική φωνή του ρήματος), συνώνυμα, αντίθετα και λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια (λέξεις της ίδιας ρίζας, παράγωγες, σύνθετες). Σε πολλά λήμματα δίνονται επίσης με τη μορφή σχολίου πληροφορίες για τους εναλλακτικούς τύπους που μπορεί να έχει ένα λήμμα. Στα συνηρημένα ρήματα δίνονται και οι δύο τύποι, ο συνηρημένος και ο ασυναίρετος. Με σχόλιο δίνονται επίσης πληροφορίες για όσες λέξεις δεν κλίνονται. Τέλος, σύμφωνα με τις προδιαγραφές που δόθηκαν από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, για κάθε λήμμα δίνονται πληροφορίες για το συλλαβισμό των λημμάτων.

• Oι διαφορετικές σημασίες που μπορεί να έχει κάθε λήμμα παρουσιάζονται σε χωριστή σειρά και μαρκάρονται με ειδικό σημάδι. Για την ιεραρχική παρουσίαση των σημασιών κάθε λήμματος χρησιμοποιήθηκαν συνδυαστικά τα εξής κριτήρια: α) προηγείται η κυριολεκτική σημασία και ακολουθούν οι μεταφορικές, β) προηγείται η συχνή σημασία και ακολουθούν οι σπάνιες, γ) δεν αναφέρονται πολύ σπάνιες και εξειδικευμένες σημασίες, ούτε όλες οι μεταφορικές σημασίες.

• Δεδομένης της μικρής ηλικίας των χρηστών του λεξικού, κρίθηκε απαραίτητη η αποφυγή κάθε είδους συντόμευσης λέξεων.

• Το λεξικό αυτό παρέχει επίσης ορισμένα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξοικείωση των παιδιών με το αλφάβητο. Για παράδειγμα, στην άκρη κάθε σελίδας του λεξικού υπάρχει το αλφάβητο με μαρκαρισμένο το αντίστοιχο γράμμα. Ακόμη στην αρχή κάθε γράμματος υπάρχει εικόνα που αντιστοιχεί σε λέξη που αρχίζει με το γράμμα αυτό. Επίσης δίνονται συχνά στις σελίδες του λεξικού παιχνίδια που βοηθούν στην εξοικείωση των παιδιών με το αλφάβητο και το συλλαβισμό αλλά και στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου (ανακάτεμα συλλαβών, αινίγματα, κ.ά.).

• Ετυμολογικές πληροφορίες δίνονται σπανιότατα, όταν βοηθούν στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου.

• Τέλος, το λεξικό περιλαμβάνει εικονογραφημένες οδηγίες χρήσης του λεξικού και 29 εικονογραφημένους πίνακες με θεματικές ενότητες.

Λίγα λόγια για τους μικρούς και μεγάλους
αναγνώστες του λεξικού...

Tα πρόσωπα στα παραδείγματα του λεξικού

Τώρα που ετοιμάζεσαι να βρεις τις σημασίες των λέξεων σ’ αυτό το λεξικό, θα θέλεις να μάθεις ποια είναι τα πρόσωπα που εμφανίζονται πολύ συχνά στα παραδείγματα του λεξικού. Αν ξεφυλλίσεις το λεξικό, θα βρεις αμέσως τα ονόματά τους στα περισσότερα παραδείγματα. Θα δεις ότι είναι παντού τα ίδια πρόσωπα και ότι είναι οι πρωταγωνιστές μίας φανταστικής ιστορίας που θα μπορούσες να διηγηθείς στους φίλους σου.

Ποιοι είναι ο Κώστας, η Αθηνά, ο κύριος Γιάννης, η κυρία Μαργαρίτα, η Αλίκη, ο Ίγκλι, ο Νίκος και όλοι οι άλλοι; Ας τους παρουσιάσουμε για να τους γνωρίσεις καλύτερα.

O Κώστας είναι οχτώ και η Αθηνά έξι χρονών. Είναι αδέρφια και μένουν στην Αθήνα με τους γονείς τους, τον κύριο Γιάννη και την κυρία Μαργαρίτα.
O Κώστας και η Αθηνά έχουν καστανά μαλλιά και μάτια σαν των γονιών τους. Της Αθηνάς της αρέσει να πιάνει τα μαλλιά της κοτσιδάκια και να φοράει κόκκινα ρούχα. O πατέρας του Κώστα και της Αθηνάς είναι αρχιτέκτονας, ενώ η μητέρα τους δημοσιογράφος. Συχνά πηγαίνουν όλοι μαζί διακοπές στην Κρήτη, όπου βρίσκουν το θείο Τάκη και τη θεία Έλλη ή σ’ ένα χωριό κοντά στη Σπάρτη, όπου μένει ο θείος Αλέκος. O θείος Αλέκος έφυγε από την Αθήνα μετά το θάνατο της γυναίκας του και τώρα μένει στο χωριό σ’ ένα πέτρινο σπίτι και ασχολείται με τα κτήματα του πατέρα του, του παππού του Κώστα και της Αθηνάς.
Η Αθηνά και ο Κώστας πάνε στο ίδιο σχολείο της γειτονιάς αλλά σε διαφορετική τάξη. O Κώστας άρχισε να παίζει ποδόσφαιρο πολύ μικρός και του αρέσει πολύ, ενώ η Αθηνά προτιμάει να κάνει ποδήλατο και να βλέπει αγώνες μπάσκετ με τον μπαμπά της. Της αρέσει πολύ η ζωγραφική κι ονειρεύεται να γίνει ζωγράφος όπως η θεία της η Κατερίνα. Η θεία Κατερίνα είναι αδερφή του κυρίου Γιάννη. Έχει μακριά ξανθά μαλλιά και της αρέσει να ντύνεται ωραία. Πέρυσι η θεία Κατερίνα παντρεύτηκε το θείο Σταμάτη.
O θείος Σταμάτης είναι δικηγόρος. Πριν από λίγους μήνες έκαναν ένα μωράκι. Είναι αγοράκι. Πώς θα το βαφτίσουν; Η Αθηνά και ο Κώστας έχουν μία ξαδέρφη, την Αλίκη, που είναι 14 χρονών και πάει γυμνάσιο. Η Αλίκη είναι κόρη του θείου Τάκη και της θείας Έλλης. Είναι ψηλή με μακριά μαύρα μαλλιά και της αρέσει πολύ να τρέχει και να κάνει γυμναστική.
O καλύτερος φίλος του Κώστα είναι ο Νίκος. Πηγαίνουν μαζί στο σχολείο και παίζουν μαζί ποδόσφαιρο. Έχει ξανθά μαλλιά και φοράει μεγάλα γυαλιά. Oι γονείς του είναι χωρισμένοι, γι’αυτό και όταν μένει στο μπαμπά του, έρχεται στο σχολείο με το λεωφορείο. Μία μέρα ο Κώστας και ο Νίκος ετοιμάστηκαν να πάνε εκδρομή αλλά ο καιρός άρχισε να χαλάει. Τι έγινε; Πήγαν τελικά; Μήπως τους χάλασε τα σχέδια ο καιρός; Η καλύτερη φίλη της Αθηνάς είναι η Ελένη. Oι δυο φίλες τσακώνονται συχνά με το Νίκο που τις πειράζει λέγοντάς τους απίθανες ιστορίες.
Στη γειτονιά του Κώστα και της Αθηνάς έχει όλο πολυκατοικίες, εκτός από την παλιά μονοκατοικία δίπλα τους, όπου μένει ο κύριος Μιχάλης με τη θεία του κι ένα σκύλο που όλο γαβγίζει. O κύριος Μιχάλης έχει απότομους τρόπους και τα παιδιά τον φοβούνται. Μία μέρα βρήκε στην αυλή του τέσσερα κουταβάκια. Ποιος τα παράτησε εκεί; Τι θα κάνει, θα τα κρατήσει; Θα τα δώσει σε άλλους να τα φροντίσουν; Μήπως τους κάνει κακό; Απέναντι, είναι το μαγαζί του κυρίου Δημήτρη. Είναι μίνι-μάρκετ και μένει ανοιχτά μέχρι αργά το βράδυ, ακόμα και τα Σαββατοκύριακα. Μία μέρα κάποιος μπήκε στο μαγαζί και πήρε χρήματα από το ταμείο του. Η αστυνομία θα βρει τον κλέφτη; Θα τον στείλει στη φυλακή;
O Κώστας έχει έναν συμμαθητή από την Αλβανία τον Ίγκλι. O Ίγκλι και η οικογένειά του μετακόμισαν πριν από λίγα χρόνια στην Ελλάδα. Θέλουν να αγοράσουν ένα σπίτι και να μείνουν στην Αθήνα για πάντα. O Ίγκλι έμαθε πολύ γρήγορα τα ελληνικά και τα πάει πολύ καλά στο σχολείο. Παίζει συχνά ποδόσφαιρο με τα παιδιά της γειτονιάς και ο κύριος Μιχάλης τους φωνάζει συνέχεια, γιατί τον ενοχλεί η φασαρία που κάνουν. Μία μέρα η μπάλα έπεσε κατά λάθος στο παράθυρο του κυρίου Μιχάλη και το έσπασε. Τι έκανε ο κύριος Μιχάλης;

Παρόλο που μένουν σε πολυκατοικία, η Αθηνά έχει μία γάτα, τη Ροζαλία. Την αγαπάει πάρα πολύ και φοβάται κάθε φορά που βγαίνει στο δρόμο μήπως τη χτυπήσει κανένα αυτοκίνητο. Η Ροζαλία δεν μπορεί να είναι συνέχεια μέσα, ζητάει να βγει έξω. Μία φορά βγήκε στο δρόμο παραλίγο να την πατήσει ένα αυτοκίνητο. Ποιος την έσωσε; Μία μέρα δε γύρισε κι η Αθηνά ζήτησε τη βοήθεια του Κώστα για να τη βρει. Θα τη βρουν; Πού; O Κώστας έχει ένα καναρίνι, τον Πιτσικόκο. Μία μέρα ξέχασε το κλουβί του Πιτσικόκου ανοιχτό και η Ροζαλία, που ήταν κοντά, άρχισε να τον κυνηγάει. O Πιτσικόκος φοβήθηκε κι έφυγε από το ανοιχτό παράθυρο. Τι θα γίνει με τον Πιτσικόκο; Θα ξαναγυρίσει;

Αν θέλεις να μάθεις τι θα συμβεί σ’ αυτές τις ιστορίες, ψάξε στα παραδείγματα του λεξικού. Έτσι θα μάθεις ακόμα περισσότερα για τους ήρωες του λεξικού και την καθημερινή τους ζωή. Προσοχή! Επειδή ένα λεξικό δε διαβάζεται από την αρχή μέχρι το τέλος του, όπως όλα τ’ άλλα βιβλία, αλλά ψάχνουμε να βρούμε σ’ αυτό τις λέξεις που δεν ξέρουμε, τα παραδείγματα που διηγούνται τις ιστορίες αυτές δεν είναι βαλμένα με κάποια σειρά αλλά ανακατεμένα. Καλή συνέχεια!

…… Βέβαια, στα παραδείγματα του λεξικού
θα βρεις και ήρωες που ξέρεις από άλλες
ιστορίες. Θα βρεις τη Χιονάτη, την κακιά
βασίλισσα, τον πρίγκιπα και τους επτά νάνους,
την Κοκκινοσκουφίτσα, τη γιαγιά της και τον
κακό λύκο, τη Σταχτοπούτα και άλλους. Καλό
ταξίδι στα παραδείγματα του λεξικού!