Γιώργος Σεφέρης

Πάνω σ' έναν ξένο στίχο*

Ο ΣΕΦΕΡΗΣ έγραψε το ποίημα το 1931 στο Λονδίνο, όπου υπηρετούσε ως διπλωμάτης στο ελληνικό προξενείο. Πρωτοδημοσιεύτηκε στη Νέα Εστία την 1η Σεπτεμβρίου του 1932 και περιέχεται στη συλλογή Τετράδιο γυμνασμάτων (1940).

Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα. Ευτυχισμένος αν στο ξεκίνημα, ένιωθε γερή την αρ-
	ματωσιά μιας αγάπης, απλωμένη μέσα στο κορμί του, σαν τις φλέβες όπου βουίζει το αίμα.

Μιας αγάπης με ακατέλυτο* ρυθμό, ακατανίκητης σαν
	τη μουσική και παντοτινής
γιατί γεννήθηκε όταν γεννηθήκαμε και σαν πεθαίνουμε,
	αν πεθαίνει, δεν το ξέρουμε ούτε εμείς ούτε άλλος κανείς.

Παρακαλώ το θεό να με συντρέξει να πω, σε μια στιγμή
	μεγάλης ευδαιμονίας, ποια είναι αυτή η αγάπη·
κάθομαι κάποτε τριγυρισμένος από την ξενιτιά*,
	κι ακούω το μακρυνό βούισμά της, σαν τον αχό της θάλασσας που έσμιξε με το ανεξήγητο δρολάπι*.

Και παρουσιάζεται μπροστά μου, πάλι και πάλι, το
	φάντασμα του Οδυσσέα, με μάτια κοκκινισμένα από του κυμάτου την αρμύρα
κι από το μεστωμένο πόθο* να ξαναδεί τον καπνό
	που βγαίνει από τη ζεστασιά του σπιτιού του και το σκυλί του που γέρασε προσμένοντας στη θύρα.

Στέκεται μεγάλος, ψιθυρίζοντας, ανάμεσα στ'
	ασπρισμένα του γένια, λόγια της γλώσσας μας, όπως τη μιλούσαν πριν τρεις χιλιάδες χρό- νια.
Απλώνει μια παλάμη ροζιασμένη από τα σκοινιά
	και το δοιάκι*, με δέρμα δουλεμένο από το ξεροβόρι, από την κάψα κι από τα χιόνια.

Θα 'λεγες πως θέλει να διώξει τον υπεράνθρωπο
	Κύκλωπα που βλέπει μ' ένα μάτι, τις Σειρήνες που σαν τις ακούσεις ξεχνάς, τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη απ' ανάμεσό μας·
τόσα περίπλοκα τέρατα, που δεν μας αφήνουν να
	στοχαστούμε, πως ήταν κι αυτός ένας άνθρωπος που πάλεψε μέσα στον κόσμο, με την ψυχή και με το σώμα.

Είναι ο μεγάλος Οδυσσέας· εκείνος που είπε να γί-
	νει το ξύλινο άλογο και οι Αχαιοί κερδίσανε την Τροία.
Φαντάζομαι πως έρχεται να μ' αρμηνέψει πώς να
	φτιάξω κι εγώ ένα ξύλινο άλογο για να κερδίσω τη δική μου Τροία.

Γιατί μιλά ταπεινά και με γαλήνη, χωρίς προσπάθεια,
	λες με γνωρίζει σαν πατέρας
είτε σαν κάτι γέρους θαλασσινούς, που ακουμπισμένοι
	στα δίχτυα τους, την ώρα που χειμώνιαζε και θύ- μωνε ο αγέρας,

μου λέγανε, στα παιδικά μου χρόνια, το τραγούδι του
	Ερωτόκριτου* με τα δάκρυα στα μάτια·
τότες που τρόμαζα μέσα στον ύπνο μου ακούγοντας
	την αντίδικη* μοίρα της Αρετής να κατεβαίνει τα μαρμαρένια σκαλοπάτια.

Μου λέει το δύσκολο πόνο να νιώθεις τα πανιά του κα-
	ραβιού σου φουσκωμένα από τη θύμηση και την ψυ- χή σου να γίνεται τιμόνι.
Και να 'σαι μόνος, σκοτεινός μέσα στη νύχτα και ακυ-
	βέρνητος σαν τ' άχερο στ' αλώνι.

Την πίκρα να βλέπεις τους συντρόφους σου καταποντι-
	σμένους μέσα στα στοιχεία, σκορπισμένους: έναν έναν.
Και πόσο παράξενα αντρειεύεσαι μιλώντας με τους πε-
	θαμένους, όταν δε φτάνουν πια οι ζωντανοί που σου απομέναν.

Μιλά... βλέπω ακόμη τα χέρια του που ξέραν να
	δοκιμάσουν αν ήταν καλά σκαλισμένη στην πλώρη η γοργόνα
να μου χαρίζουν την ακύμαντη γαλάζια θάλασσα μέσα
	στην καρδιά του χειμώνα.

ξένος στίχος: ο πρώτος στίχος του ποιήματος του Σεφέρη είναι μια παραλλαγή του πρώτου στίχου του σονέτου Το ωραίο ταξίδι του Γάλλου ποιητή Ιωακείμ ντι Μπελαί (1525-1560):

Ευτυχισμένος όποιος σαν τον Οδυσσέα
έκανε ένα ωραίο ταξίδι
(Heureux qui, comme Ulysse, a fait un beau
voyage)

ακατέλυτος ρυθμός: ρυθμός ακατάλυτος, ανεξάντλητος, άφθαρτος.
τριγυρισμένος από την ξενιτιά: Ο Σεφέρης γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1900, εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Αθήνα το 1914, σπούδασε στο Παρίσι από το 1918-1924 και από το 1926 ως τη χρονιά που έγραψε το ποίημα ζει στο Λονδίνο.
δρολάπι: δυνατό ανεμόβροχο.
από το μεστωμένο πόθο να ξαναδεί τον καπνό κτλ. αναφορά στην Οδύσσεια, α, στ. 57-59:

κι εκείνος λαχταρώντας
και μονάχα καπνό απ' τον τόπο του να δει ν'
ανηφορίζει,
ανέλπιδος ποθεί το θάνατο
(μτφρ. Ν. Καζαντζάκης - I. Κακριδής)

δοιάκι: το πηδάλιο του πλοίου.
το τραγούδι του Ερωτόκριτου: ο ποιητής αναφέρεται στις λαϊκές εκδόσεις (φυλλάδες) του Ερωτόκριτου του Βιτσέντζου Κορνάρου, που είχε δει στη Σμύρνη σε παιδική ηλικία. Το ποίημα είχε μεγάλη διάδοση στους ανθρώπους του λαού.
αντίδικος: αντίπαλος, εχθρικός.

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

ΣΧΕΔΙΟ ΜΕΛΕΤΗΣ

Ο Σεφέρης ξεκινώντας από το στίχο του Γάλλου ποιητή εξαρτά την ευτυχία του ανθρώπου που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα από την ύπαρξη μιας αγάπης· σε όλο το ποίημα αναπτύσσεται το μοτίβο της αγάπης είτε με χαρακτηρισμούς που κάνει ο ίδιος ο ποιητής είτε με το προσωπείο που παρεμβάλλει. Το νόημα αυτής της αγάπης θα σας αποκαλυφθεί, αν μελετήσετε προσεχτικά:

α) Τα κοινά σημεία που παρουσιάζει η ζωή του ποιητή με τις περιπέτειες του ομηρικού ήρωα.
β) Το ρεαλισμό με τον οποίο παρουσιάζει τον Οδυσσέα στη μορφή, στην ομιλία και στους τρόπους.
γ) Τη σύνδεση του ομηρικού ήρωα με τους απλούς ανθρώπους της πατρίδας του και τον Ερωτόκριτο.
δ) Τα πολύπλοκα τέρατα (Κύκλωπας, Σειρήνες κτλ.) που μας εμποδίζουν να δούμε τον Οδυσσέα στις ανθρώπινες διαστάσεις του και
ε) Τις συμβουλές του Οδυσσέα στον ποιητή.
Μετά τη μελέτη των στοιχείων αυτών να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις:

Ποια χαρακτηριστικά έχει αυτή η αγάπη;
Τι περιεχόμενο δίνει ο ποιητής στην έννοια αυτής της αγάπης;

Γ. Σεφέρης (σχέδιο του Ν. Χατζηκυριάκου-Γκίκα)

Γ. Σεφέρης (σχέδιο
του Ν. Χατζηκυριάκου-Γκίκα)