Το ύφος του Κριτικού

Συχνά ο κριτικός υιοθετεί στα κείμενά του ένα ύφος αρκετά περίπλοκο και μερικές φορές εξεζητημένο, που χαρακτηρίζεται από μακροπερίοδο λόγο, διαδοχική υπόταξη, επιλογή και χρήση ασυνήθιστων/σπάνιων λέξεων, απόκλιση από τη συνηθισμένη μορφή της σύνταξης κτλ. Η υιοθέτηση ενός τέτοιου ύφους δεν αποτελεί μειονέκτημα, εφόσον βέβαια ο κριτικός είναι έμπειρος χρήστης της γλώσσας και έτσι πετυχαίνει τον τελικό του σκοπό, να επικοινωνεί δηλαδή με το κοινό του.

Δείτε τι λέει πάνω σ' αυτό το θέμα ο Μ. Ανδρόνικος:

«Ειδικά για τη γλώσσα της κριτικής οφείλουμε να θυμόμαστε πως πρέπει να είναι κατανοητή από το φιλότεχνο που ζητά βοήθεια, αν πιστεύουμε πως ο κριτικός παίζει το ρόλο του ερμηνευτή, του «ειδικού» που στέκεται ανάμεσα στον καλλιτέχνη και στο θεατή, που μπορεί να βοηθήσει στο πλησίασμα των δύο. Αλλιώς ανάμεσα στον καλλιτέχνη και στο θεατή παρεμβάλλεται ένας ακόμη παράγοντας, απομακρυσμένος και από τον έναν και από τον άλλον, άχρηστος και για τους δύο, με άλλα λόγια άχρηστος για την ανθρώπινη ομάδα την οποία τάχθηκε να υπηρετεί».

(Μ. Ανδρόνικος, «Κριτική και δημιουργία.
Η λειτουργία της κριτικής», Χρονικό '73)

Ένας από τους λόγους που οδηγούν τον κριτικό να χρησιμοποιεί συχνά σύνθετο λόγο είναι το προηγμένο επίπεδο του κοινού στο οποίο απευθύνεται.

Μπορείτε να σκεφτείτε άλλους λόγους που τον ωθούν σ' αυτή την επιλογή;

Στην κριτική του Β. Βαρίκα που είδαμε προηγουμένως μπορούμε να βρούμε συγκεκριμένα παραδείγματα σύνθετου ύφους (απόκλιση από την «κανονική» σειρά των όρων της πρότασης, διαδοχική υπόταξη, μακροπερίοδο λόγο κτλ.). Ας δούμε, για παράδειγμα, πιο προσεχτικά τις δύο πρώτες περιόδους (Α, Β) της πρώτης παραγράφου του κειμένου.

1. (Τη «βιογραφία» μιας εποχής...... ο Κ. Πολίτης)

   Στην περίοδο αυτή προηγείται το αντικείμενο (τη βιογραφία μιας εποχής και μιας κοινωνίας) και ακολουθούν πρώτα το ρήμα (επιχειρεί) και μετά το υποκείμενο (ο Κ. Πολίτης) στο τέλος της περιόδου. Παρατηρούμε, δηλαδή, ότι διαταράσσεται η «κανονική» σειρά των όρων της πρότασης (Υ- Ρ- Α). Επιπλέον το αντικείμενο συνοδεύεται από πολλούς προσδιορισμούς (βασισμένη ........ επεισόδια) που παρεμβάλλονται ανάμεσα σ' αυτό και στο ρήμα.

2. (Η πολιτεία..... μυθιστορήματος)

   Παρομοιο φαινομενο, απόκλιση απο την «κανονική» σειρά των όρων της πρότασης κτλ., συναντούμε και στην περίοδο αυτή. Στην αναφορική πρόταση: «μια από τις λαϊκές συνοικίες της οποίας...ονοματίζει ο τίτλος του μυθιστορήματος» προηγείται το αντικείμενο (μια από τις λαϊκές συνοικίες), παρεμβάλλεται η αναφορική παρενθετική πρόταση (όπου και διαδραματίζονται τα σημαντικότερα συμβεβηκότα του βιβλίου), ακολουθεί το ρήμα (ονοματίζει) και το υποκείμενο (ο τίτλος).

   Επιπλέον στην περίοδο αυτή συναντούμε και διαδοχική υπόταξη των προτάσεων.

   Δείτε και την παρακάτω σχηματική παράσταση της διαδοχικής υπόταξης.

Θυμηθείτε σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται γενικά η απόκλιση από την «κανονική» σειρά των όρων της πρότασης και η διαδοχική υπόταξη.

Δείτε πάλι την κριτική του Β. Βαρίκα: Ποιες συντακτικές «ιδιομορφίες» επισημαίνετε στις επόμενες περιόδους της παραγράφου; Σε ποιες περιπτώσεις η χρήση του κόμματος είναι αναγκαστική και σε ποιες είναι θέμα ύφους και επιλογής του συγγραφέα;

Προσπαθήστε να απλοποιήσετε το ύφος του κειμένου στην πρώτη παράγραφο, αλλάζοντας, όπου χρειάζεται, τη σύνταξη και τη στίξη· π.χ. η περίοδος «ό,τι αποτελεί... ο συγγραφέας» μπορεί να αποδοθεί ως εξής:

Στον ευρύτατο πίνακα που στήνει (το βιβλίο) μπροστά μας εκείνο που κυριαρχεί δεν είναι η «επίσημη» όψη, δηλαδή καθετί που η ιστοριογραφία και η παράδοση μας έχουν επιβάλει σαν «σμυρναϊκή ζωή», αλλά «οι καθημερινοί άνθρωποι με τις καθημερινές έγνοιες και μικροχαρές τους, με τις αντιλήψεις τους, ακόμη και με τα παραστρατήματα και με τα ανόητα καμώματά τους», όπως μας εξομολογείται ο ίδιος ο συγγραφέας. Αυτό αποτελεί την πρωτοτυπία αλλά και την έλξη του βιβλίου.