ΕΝΟΤΗΤΑ 10

ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ
ΑΠΛΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΑΟΡΙΣΤΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ
ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

Να μελετήσετε τα παρακάτω παραδείγματα:

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τα παραπάνω παραδείγματα είναι υποθετικοί λόγοι που δηλώνουν:

I. Την απλή σκέψη, δηλαδή κάτι που κατά την κρίση του ομιλητή είναι δυνατόν να γίνει, χωρίς όμως να τον ενδιαφέρει αν τελικά αυτό θα πραγματοποιηθεί. Στην απλή σκέψη, η υπόθεση εισάγεται με το εἰ και εκφέρεται με ευκτική και η απόδοση συνήθως με δυνητική ευκτική (= ευκτική + ἄν) ή, σπανιότερα, με οριστική αρκτικού χρόνου.

II. Την επανάληψη στο παρελθόν, δηλαδή κάτι που επαναλαμβανόταν στο παρελθόν. Στο είδος αυτό η υπόθεση εισάγεται με το εἰ και εκφέρεται με ευκτική και η απόδοση με οριστική παρατατικού ή με δυνητική οριστική αορίστου (= οριστική αορίστου + ἄν).

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ  

  Να συμπληρώσετε τα κενά με τους κατάλληλους τύπους των ρημάτων που είναι σε παρένθεση:

1. Εἰ oἱ πολῖται ..............   (ὁμονοῶ) ἀλλήλοις, εὐνομουμένη γίγνοιτο ἂν ἡ πόλις.
2. Εἰ ἡμᾶς αὐτοὺς δεήσειεν (= χρειαζόταν, ήταν ανάγκη) τριάκονθ’ ἡμέρας ἔξω γενέσθαι, οἱ γεωργοῦντες (= οι γεωργοί) ἡμῶν πολλὰ ἂν …………… (ζημιοῦμαι).
3. Εἴ τις ἐν Λακεδαίμονι ποιοίη τι φαῦλον, οὗτος     ………. (δοκεῖ) ἀχρεῖος εἶναι.
4. …………… (βούλομαι) ἂν σπείσασθαί σοι (= να συνάψω ανακωχή μαζί σου), ὦ Τισσάφερνες, εἰ μὴ οἰοίμην (= αν δεν πίστευα) ὑπὸ σοῦ ἐξαπατᾶσθαι.

  Να σχηματίσετε υποθετικούς λόγους συνδυάζοντας κατάλληλα την υπόθεση της πρώτης στήλης με την αντίστοιχη απόδοση που υπάρχει στη δεύτερη στήλη (όπως στο παράδειγμα):

  Να αποδώσετε το κείμενο στην κοινή νεοελληνική γλώσσα, αφού πρώτα αναγνωρίσετε τον υποθετικό λόγο που υπάρχει σ' αυτό:

Λαγωοί ποτε πολεμοῦντες ἀετοῖς παρεκάλουν εἰς συμμαχίαν ἀλώπεκας. Αἱ δὲ ἔφησαν· «βοηθήσαιμεν ἂν ὑμῖν, εἰ οὐ γνοῖμεν τίνες ἐστὲ καὶ τίσι πολεμεῖτε».

(Αἰσώπου Μῦθοι, διασκευή)

Δ. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ

ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ

Ε. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ

  Στα επόμενα παραδείγματα να τοποθετήσετε τον κατάλληλο υποθετικό σύνδεσμο:

1. Οὐκ ἂν δικαίως πιστεύοις εἶναι ἐλεύθερος, …….. τυραννεύοιο ὑπὸ τῶν ἐπιθυμιῶν.
2. ………….. τὴν εὐδαιμονίαν τέχναις (= με τεχνάσματα) πονηραῖς διώκῃς (= επιδιώκεις), οὐκ ἐν τῷ βίῳ εὐτυχήσεις.
3. …………… τις ἔχων πολλὰ χρήματα μὴ χρῷτο αὐτοῖς (= δεν τα χρησιμοποιεί), τι ἂν πλέον ἔχοι τοῦ πένητος;
4. Κακίστης δουλείας ἀπολυθήσῃ (= θα απαλλαγείς από τη χειρότερη μορφή δουλείας),   …. ἀπολυθῇς τῶν ἐπιθυμιῶν.
5. Κάλλιστ’ ἂν ζῴης, ……… τά προσήκοντα δρῴης (δρῶ = πράττω, κάνω) μήτε θηρῶν (=χωρίς να επιδιώκεις) τὸν τῶν ἀνθρώπων ἔπαινον μήτε δειμαίνων (= ούτε να φοβάσαι) τὸν τῶν ἀφρόνων ψόγον.
6. …….. μὴ Ἀλέξανδρος ἦν, ἐπεθύμουν ἂν εἶναι Διογένης.
7. ……..  Ἕκτορα ἀποκτενεῖς, καὶ αὐτός (= και συ ο ίδιος) ἀποθανεῖ.
8. ……… τις ἐν Ὀλυμπίᾳ νικήσῃ, εὐδαίμων ἔσται· εὐδαιμονέστερος δὲ …… ἐν μάχῃ νικῶν τελευτήσῃ.

  Να μετατρέψετε τους ακόλουθους υποθετικούς λόγους σε όλα τα υπόλοιπα είδη:

1. Εἰ γὰρ τοὺς κρείττους νικᾷς, θαυμαστὸς εἶ.
2. Εἰ ἐποίει οὗτος τὰ δέοντα, ηὐδαιμόνει ἄν.
3. Ἐὰν καρτερίαν καὶ πειθὼ ἔχωμεν, ἀνδρείως ἀγωνισόμεθα.

  Να μεταφέρετε στην αρχαία Ελληνική τους υποθετικούς λόγους:

1. Αν ήμουν σοφός (δεν είμαι όμως), θα ήμουν ευτυχής (εὐδαίμων).
2. Όταν (κάθε φορά που) η πατρίδα κινδυνεύει, όλοι εμείς τη βοηθούμε (βοηθῶ + δοτ.).
3. Όταν (κάθε φορά που) η πατρίδα κινδύνευε, όλοι εμείς τη βοηθούσαμε.
4. Όταν η πατρίδα κινδυνεύσει, όλοι εμείς θα τη βοηθήσουμε.
5. Αν με εξόριζαν οι συμπολίτες μου (φεύγω ὑπὸ τοῦ δήμου), θα ήμουν πάρα πολύ δυστυχής (το θεωρώ ως ενδεχόμενο, ως σκέψη).
6. Αν κάποιος νομίζει ότι οι Λακεδαιμόνιοι είναι φοβεροί και δυσκολοπολέμητοι (δυσπολέμητος), είναι λογικός (σώφρων).

  Να μεταφράσετε τα επόμενα κείμενα στην κοινή νεοελληνική γλώσσα, αφού πρώτα αναγνωρίσετε τους υποθετικούς λόγους που υπάρχουν σ’ αυτά:

1. Ἐὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ Πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος· ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ Πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν.

(Κατὰ Ματθαῖον 6, 14-15)

2. Ὁ λύχνος τοῦ σώματός ἐστιν ὁ ὀφθαλμός· ἐὰν οὖν ὁ ὀφθαλμός σου ἁπλοῦς ᾖ, ὅλον τὸ σῶμά σου φωτεινὸν ἔσται· ἐὰν δὲ ὁ ὀφθαλμός σου πονηρός ᾖ, ὅλον τὸ σῶμά σου σκοτεινὸν ἔσται.

(Κατά Ματθαῖον 6, 22-23)

(Ἰσοκράτους, Πρὸς Δημόνικον, 14, 18 και 25)

ΣΤ. ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ

I. Συμβαίνει πολλές φορές να παραλείπεται μέσα στον λόγο η υπόθεση ή η απόδοση, γιατί εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα. Στην περίπτωση αυτή, οι υποθετικοί λόγοι καλούνται ελλειπτικοί.

Π.χ. Eἰ μὲν τὴν ῥητορικήν ἐδίδαξεν, καλῶς ἔχει· εἰ δὲ μή, τί σοι ὄφελος; (ενν. εἰ δὲ μὴ ἐδίδαξεν).

Από τους ελλειπτικούς υποθετικούς λόγους προέρχονται ορισμένες φράσεις που κατέληξαν να έχουν επιρρηματική σημασία. Τέτοιες είναι π.χ. :

II.     Εάν ο υποθετικός λόγος εξαρτάται από κάποιο ρήμα, τότε η απόδοση μπορεί να πάρει διαφορετική μορφή από αυτήν που έχουμε μάθει ως τώρα και συγκεκριμένα:

Ανάλογα με το ρήμα της εξάρτησης μπορεί να μετατραπεί:

α) σε δευτερεύουσα πρόταση
β) σε απαρέμφατο
γ) σε κατηγορηματική μετοχή.

Οι μετατροπές που υφίστανται οι εξαρτημένοι υποθετικοί λόγοι ακολουθούν γενικά τους κανόνες μετατροπής του ευθέος λόγου σε πλάγιο, που θα εξετάσουμε αναλυτικά στην ενότητα 15.

III.   Πολλές φορές η υπόθεση δεν εμφανίζεται με τη μορφή υποθετικής πρότασης, αλλά με τη μορφή υποθετικής μετοχής.
Π.χ. Οὐκ ἂν ἦλθον δεῦρο, ὑμῶν μὴ κελευσάντων
(= Οὐκ ἂν ἦλθον δεῦρο, εἰ μὴ ὑμεῖς ἐκελεύσατε).