ΟΜΙΛΕΙ Ο ΔΑΜΑΣΤΗΣ
(Ή ΠΡΟΚΡΟΥΣΤΗΣ)

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής  

Φαινομενικά πεζολογική, όμως στην ουσία της έντονα ποιητική, η έκφραση της ποίησης του Χέρμπερτ απορρέει από μια τραγική αίσθηση της ζωής και από μια διανοητική λεπτότητα που της δίνουν μιαν ηθική διάσταση, η οποία ωστόσο δεν γίνεται ποτέ ηθικολογική. Ο Χέρμπερτ δεν προσπαθεί να δώσει απάντηση στα μεγάλα υπαρξιακά προβλήματα, αλλά να διατυπώσει ορισμένα ερωτήματα για τη μοίρα του ανθρώπου που βγαίνει κατακερματισμένος από τις συμπληγάδες της ιστορίας. Η τραγική προσπάθεια αντίστασης του ατόμου απέναντι σε δυνάμεις που το υπερβαίνουν δίνει στα ποιήματά του μιαν έντονα ειρωνική χροιά που τα φέρνει κοντά στην ποίηση του Καβάφη, με την οποία, επίσης, συγγενεύουν και για την παρόμοια αίσθηση του παρελθόντος και την ομόλογη χρήση του αρχαίου ελληνικού μύθου και της ιστορίας.

Στο «Ομιλεί ο Δαμαστής» ο Χέρμπερτ χρησιμοποιεί τον μύθο του Προκρούστη με διπλό σκοπό: αφενός για να μιλήσει με συμβολικό τρόπο για τη φύση του κομμουνιστικού καθεστώτος, υπό το οποίο ζούσε όταν έγραφε το ποίημα (η λογοκρισία θα ήταν δύσκολο να απαγορεύσει τη δημοσίευσή του, γιατί το ποίημα –που δημοσιεύτηκε το 1974– δεν περιείχε καμία συγκεκριμένη αναφορά στο παρόν), και αφετέρου για να δείξει ότι το ουτοπικό αίτημα της απόλυτης εξίσωσης των ανθρώπων είναι ένα ιστορικό φαινόμενο με διαχρονικό βάθος. Ο Χέρμπερτ θέλει, ακόμη, να δείξει ότι το φαινόμενο αυτό είναι αντιφατικό, γιατί το ανθρωπιστικής φύσεως αίτημα της ισότητας συνεπάγεται για την απόλυτη υλοποίησή του τη χρήση απάνθρωπων μέσων. Από αυτή την αντιφατικότητα φαίνεται να υπαγορεύεται η ευφυής αντιστροφή των ρόλων των πρωταγωνιστών του μύθου, με τον Προκρούστη στη θέση του ηρωικού θύματος και τον Θησέα στον ρόλο του αδίστακτου και στερούμενου ιδεολογίας τυχοδιώκτη.

1. Γιατί ο ποιητής επιλέγει τη μορφή του Προκρούστη;
2. Από ποια στοιχεία προκύπτει ο ειρωνικός τόνος του ποιήματος;
3. Σχολιάστε την καταληκτική στροφή του ποιήματος.

ZBIGNIEW HERBERT (γενν. Λβοβ 1924-). Πολωνός ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και δοκιμιογράφος. Σπούδασε νομικές και οικονομικές επιστήμες, καθώς και φιλοσοφία στα Πανεπιστήμια Τόρουν, Κρακοβίας και Βαρσοβίας. Στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου πήρε μέρος στην αντίσταση κατά των Γερμανών. Εμφανίστηκε στα πολωνικά γράμματα το 1956 με τη συλλογή Η χορδή του φωτός. Τα ποιητικά του θέματα αντλούνται κατά κύριο λόγο από τον χώρο της ιστορίας και του μύθου (Ερμής, ο σκύλος και το αστέρι, 1957· Η επιγραφή, 1969· Ο κύριος Gogito, 1974, κ.ά.). Τα δοκίμιά του για την αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική και τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό (Ο βάρβαρος στον κήπο, 1962), μαρτυρούν το θαυμασμό του για τον κόσμο της Μεσογείου.