Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:

• τις προσπάθειες πολιτικής και οικονομικής ενοποίησης της Ευρώπης κατά την περίοδο 1951-2001
• τα κύρια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη λειτουργία τους
• τη συμμετοχή της Ελλάδας στις προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης και τη θέση της σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι πρώτες σκέψεις για ενοποίηση της Ευρώπης έγιναν τον 19ο αιώνα. Τότε, μάλιστα, οι ΗΠΑ θεωρήθηκαν από κάποιους Ευρωπαίους ηγέτες το επιτυχημένο πρότυπο που θα έπρεπε να ακολουθηθεί. Όμως τον 19ο αιώνα οι ιδέες για εθνική ανεξαρτησία ήταν πολύ πιο ισχυρές από τις ιδέες για υπερεθνική ενότητα.

Παράγοντες που οδήγησαν στην ευρωπαϊκή ενοποίηση Το θέμα άρχισε να συζητείται συστηματικά κυρίως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Καθοριστικό ρόλο γι’ αυτό έπαιξαν οι καταστροφές που είχαν υποστεί σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες και κατ’ επέκταση η ανάγκη κοινής προσπάθειας, η απώλεια των αποικιών που στερούσε την Ευρώπη από σημαντικούς οικονομικούς πόρους και η ανάδυση δύο υπερδυνάμεων, των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης, που έλεγχαν πλέον τις διεθνείς εξελίξεις. Τα δεδομένα αυτά έκαναν αναγκαία την αποφυγή νέων πολέμων, αλλά και τη συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Επιπλέον, η ευρωπαϊκή ενοποίηση ήταν μια διαδικασία που ενισχυόταν και από τις ΗΠΑ, οι οποίες έβλεπαν σε μια ισχυρή και ενωμένη Ευρώπη ένα αποτελεσματικό εμπόδιο στην επέκταση της σοβιετικής επιρροής στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Τα πρώτα βήματα Το πρώτο βήμα έγινε το 1949 με την ίδρυση του Συμβουλίου της Ευρώπης. Στις 9 Μαΐου 1950 ο Ρομπέρ Σουμάν, υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας, παρουσίασε ένα σχέδιο στενότερης συνεργασίας. Με βάση το σχέδιο αυτό ιδρύθηκε το 1951 στο Παρίσι η Ευρωπαϊκή Κοινοπραξία Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), στην οποία συμμετείχαν οι Γαλλία, Ομοσπονδιακή (Δυτική) Γερμανία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο. Το 1957 υπογράφτηκε στη Ρώμη από τις χώρες της ΕΚΑΧ η συνθήκη ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ).

Παράγοντες που επηρέασαν την ευρωπαϊκή ενοποίηση Οι προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης προχώρησαν επηρεαζόμενες κυρίως από την ταχύρρυθμη οικονομική ανάπτυξη που σημειώθηκε στη γηραιά ήπειρο, ιδίως κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, καθώς και από το εκάστοτε διεθνές περιβάλλον. Η θεαματική οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες επέτρεψε τη διαμόρφωση συνθηκών οικονομικής ευημερίας για μεγάλο αριθμό Ευρωπαίων. Η βελτίωση του μέσου βιοτικού επιπέδου έφερε αύξηση των αναγκών και αυτή με τη σειρά της σταθερή οικονομική ανάπτυξη και συνεχή διεύρυνση των αγορών. Παράλληλα, η ευημερία εξασφάλισε και την πολιτική σταθερότητα.

Επιπλέον, η πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης επηρεάστηκε από πολλούς παράγοντες, όπως οι σχέσεις μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΟΚ, οι σχέσεις της ΕΟΚ με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και οι σχέσεις της ΕΟΚ με τις ΗΠΑ. Ήταν άλλωστε εξαρχής σαφές –και πρέπει να είναι και σήμερα– ότι η διαδικασία ενοποίησης της Ευρώπης δεν υπήρξε και δεν είναι ένα θέμα που εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από τις διαθέσεις των Ευρωπαίων. Αντιθέτως, επηρεάστηκε και επηρεάζεται, συχνά σε μεγάλο βαθμό, από την παγκόσμια πολιτική ατμόσφαιρα και τους διεθνείς συσχετισμούς δυνάμεων.

Η ωρίμανση της ευρωπαϊκής ενοποίησης Στο πλαίσιο αυτό, προχώρησε και η ωρίμανση της ευρωπαϊκής ενοποίησης στον πολιτικό, οικονομικό και θεσμικό τομέα.

Σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή υπήρξε η υπογραφή, το 1986, της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης. Με αυτή επιταχύνθηκαν οι διαδικασίες διαμόρφωσης ενιαίας εσωτερικής αγοράς και ενίσχυσης της οικονομικής συνοχής της Ευρώπης. Για να επιτευχθεί αυτό, καταρτίστηκαν τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (ΚΠΣ), δηλαδή ειδικά προγράμματα χρηματοδότησης των οικονομικά ασθενέστερων κρατών-μελών.

Ιδιαίτερα σημαντική για την προώθηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης ήταν η υπογραφή, τον Φεβρουάριο του 1992, της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, που έγινε ευρύτερα γνωστή ως συνθήκη του Μάαστριχτ (ολλανδική πόλη όπου υπογράφτηκε). Με αυτή ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), η οποία ενσωμάτωσε την ΕΟΚ, τέθηκε ο στόχος της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) έως το 1999, διευρύνθηκαν οι αρμοδιότητες της Κοινότητας και θεσπίστηκαν η κοινή εξωτερική πολιτική και η συνεργασία σε θέματα ασφάλειας. Το ευρώ (σε λογιστική μορφή, όχι σε φυσική μορφή) υιοθετήθηκε ως νόμισμα έντεκα κρατών-μελών της ΕΕ από την 1η Ιανουαρίου 1999.

Τα κύρια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Τα κύρια όργανα της ΕΕ είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ένα είδος ευρωπαϊκής υπερκυβέρνησης στην οποία κάθε χώρα έχει έναν εκπρόσωπο, το Συμβούλιο Yπουργών, που συγκροτείται κάθε φορά από τους υπουργούς του ίδιου αντικειμένου (π.χ. όλοι οι υπουργοί Γεωργίας), το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο συνεδριάζει σε τακτά διαστήματα με τη συμμετοχή των πρωθυπουργών των κρατών-μελών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το μόνο όργανο που εκλέγεται απευθείας από τους πολίτες της ΕΕ, και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.