Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή (Γ΄ Γυμνασίου)

11   Η διοίκηση

► Η διοίκηση του κράτους

► Η Τοπική Αυτοδιοίκηση

Α′ βαθμός: Δήμοι και Κοινότητες

Β′ βαθμός: Νομαρχίες

εικόνα

εικόνα

εικόνα

 

Για να μελετήσεις αυτό το κεφάλαιο πρέπει να θυμηθείς πώς ψηφίζεται ένας νόμος και πώς εφαρμόζεται με τα Προεδρικά Διατάγματα. Θα διαπιστώσεις τη σύνδεση της Κυβέρνησης με τη Διοίκηση στη χώρα μας.

 

Τα βιβλία «Ελλάς, οι ρίζες ενός Πολιτισμού» του Γ.Καββαδία και «Μαυρόλυκοι» του Θ.Πετσάλη-Διομήδη αναφέρονται στην ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στην Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, κάποιες από τις οποίες έγιναν κέντρα τοπικού πολιτισμού, όπως π.χ. τα Αμπελάκια και η Δημητσάνα.

 

Από την ιστοσελίδα του Yπουργείου των Εσωτερικών (www.ypes.gr) θα ενημερωθείς για το σύστημα της διοικητικής αποκέντρωσης και της τοπικής αυτοδιοίκησης στη χώρα μας. Για το θεσμό της τοπικής αυτοδιοίκησης πληροφορίες παρέχουν οι ιστοσελίδες της Κεντρικής Ένωσης Δήμων (ΚΕΔΕ), που θα βρείς στη σελίδα 151.

Στο κεφάλαιο αυτό θα καταλάβεις τη σημασία που έχει η αυτοδιοίκηση για τη δημοκρατία, από τη στιγμή που η συμμετοχή του πολίτη στην εκλογή των τοπικών αρχόντων ενδυναμώνει το αίσθημα της ευθύνης και του καθήκοντός του απέναντι στην κοινωνία.

Οι Δήμοι είναι θεσμός που συναντάται σε όλη την ιστορία του τόπου από την Αρχαιότητα (Κλεισθένης), το Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία μέχρι σήμερα. Σήμερα η Τοπική Αυτοδιοίκηση, που φέρνει πιο κοντά το λαό με τα τοπικά θέματα κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα. Το Κεφάλαιο αυτό θα σε βοηθήσει να γνωρίσεις τον τρόπο που οργανώνεται η κρατική διοίκηση και η Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ

11

11.1 Η διοίκηση του Κράτους

πίνακας 11.1 Η διοίκηση του κράτους.

πίνακας 11.1 Η διοίκηση του κράτους.

 

Η διοίκηση του κράτους ασκείται άλλοτε απευθείας από τα όργανα του Κράτους (π.χ. Yπουργεία, Δημόσιες Yπηρεσίας) και άλλοτε από τα όργανα διαφόρων αυτοδιοικούμενων Οργανισμών (π.χ. Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Πανεπιστήμια) τα οποία ασκούν εξουσία που τους παραχώρησε το κράτος. Στην πρώτη περίπτωση γίνεται λόγος για κρατική διοίκηση και στη δεύτερη για αυτοδιοίκηση.

Α. Κρατική Διοίκηση: Σύμφωνα με το Σύνταγμα η διοίκηση στη χώρα μας ασκείται με το αποκεντρωτικό σύστημα. Αυτό σημαίνει ότι η άσκηση της δημόσιας διοίκησης δε γίνεται μόνο από τα κεντρικά κρατικά όργανα αλλά και από τα αποκεντρωμένα. Συγκεκριμένα:

  • Κεντρικά κρατικά όργανα είναι τα Yπουργεία, επικεφαλής των οποίων είναι οι Yπουργοί και οι Yφυπουργοί.
    Οι Yπηρεσίες των Yπουργείων οργανώνονται σε Γενικές Διευθύνσεις. Κάθε γενική διεύθυνση αποτελείται από επιμέρους διευθύνσεις και κάθε διεύθυνση χωρίζεται σε περισσότερα τμήματα, π.χ. στο Yπουργείο Παιδείας ανήκει η Γενική Διεύθυνση Σπουδών Α΄ Βάθμιας και Β΄ Βάθμιας Εκπαίδευσης. Μια από τις επιμέρους Διευθύνσεις της είναι η Διεύθυνση Ειδικής Αγωγής στην οποία, ανήκει το τμήμα Διδακτικών Βιβλίων, Μέσων Διδασκαλίας και εξοπλισμού Ειδικής Αγωγής.
  • Αποκεντρωμένη διοίκηση: Ο Ν.3851/10 θεσπίζει την αποκεντρωμένη διοίκηση. Δηλαδή χωρίζει την χώρα σε 7 αποκεντρωμένες διοικητικές μονάδες, στις οποίες προΐσταται ο γενικός γραμματέας, ο οποίος και προεδρεύει του Συμβουλίου Περιφερειακής Διοίκησης. Στο Συμβούλιο συμμετέχουν οι Περιφερειάρχες και οι εκπρόσωποι των Δήμων που ανήκουν στην κάθε μονάδα αποκεντρωμένης διοίκησης. Οι αποφάσεις του Συμβουλίου αφορούν τη σχέση των ΟΤΑ με το κράτος π.χ. μελέτη χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού, θέματα δασικής ανάπτυξης, οριοθέτηση μεταλλευτικών ζωνών προς εκμετάλλευση κ.ά.

Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ

11

Β. Αυτοδιοίκηση: Το Σύνταγμά μας προβλέπει τη δημιουργία νομικών προσώπων* τα οποία ασκούν δημόσια εξουσία (Δήμοι, Περιφέρειες, Πανεπιστήμια). Αυτός ο τρόπος οργάνωσης ονομάζεται αυτοδιοίκηση.

Το κράτος δημιουργεί αυτά τα νομικά πρόσωπα και τους παρέχει εξουσία, επειδή κυριαρχεί η αντίληψη ότι με αυτό τον τρόπο μπορεί να μειωθεί το χάσμα ανάμεσα στον πολίτη και την εξουσία, να δημιουργηθούν ευκαιρίες ενεργητικής συμμετοχής του πολίτη στα κοινά και να ενδυναμωθεί το αίσθημα της ευθύνης και του καθήκοντος απέναντι στην κοινωνία.

Το Σύνταγμά μας προβλέπει το θεσμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Δήμοι, Περιφέρειες) και το θεσμό της Αυτοδιοίκησης που αφορά το Άγιο Όρος και τα Πανεπιστήμια (Α.Ε.Ι.).

∗Νομικά Πρόσωπα: ενώσεις προσώπων που εξυπηρετούν ένα ορισμένο σκοπό και αναγνωρίζονται από το νόμο ως πρόσωπα, με δικαιώματα και υποχρεώσεις.

φωτ. 11.2 Επιχειρήσεις Κοινής Ωφέλειας.

φωτ. 11.2 Επιχειρήσεις Κοινής Ωφέλειας.

Το κράτος αλλά και η τοπική αυτοδιοίκηση έχουν δημιουργήσει δημόσιες και δημοτικές επιχειρήσεις οι οποίες λειτουργούν ως ιδιωτικές επιχειρήσεις με κρατικό έλεγχο (π.χ. ΔΕΗ, ΕYΔΑΠ, Δημοτική Επιχείρηση Έργων και Ανάπτυξης Δήμου Ν .Ιωνίας). Οι λόγοι δημιουργίας αυτών των επιχειρήσεων είναι η παροχή φτηνών αγαθών πρώτης ανάγκης στους πολίτες, η καταπολέμηση της ανεργίας, η περιφερειακή ανάπτυξη.

φωτ.11.3 Λογότυπο Ανώτατου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (www.asep.gr).

φωτ.11.3 Λογότυπο Ανώτατου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (www.asep.gr).

Στη χώρα μας λειτουργούν κάποια όργανα, ως ανεξάρτητες από το κράτος διοικητικές αρχές. Τα όργανα αυτά ασχολούνται κυρίως με την προστασία των δικαιωμάτων του πολίτη. Τέτοιες αρχές είναι ο Συνήγορος του Πολίτη, στον οποίο ανήκει και ο Συνήγορος για τα δικαιώματα του παιδιού, η Αρχή της Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ), ο Τραπεζικός Μεσολαβητής κ.ά.

Βασικές έννοιες μαθήματος

Εικόνα

 

 

11.2 Τοπική Αυτοδιοίκηση

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση θεωρείται δημοκρατικός θεσμός και βασική προΰπόθεση για την πραγμάτωση της λαϊκής κυριαρχίας. Η Δημοκρατία πρέπει να θεμελιώνεται από κάτω προς τα πάνω (από το λαό προς την εξουσία) και αυτό επιτυγχάνεται με την τοπική αυτοδιοίκηση. Το Σύνταγμα στο άρθρο 102 κατοχυρώνει την ύπαρξη Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ).

Όλες οι υποθέσεις τοπικής σημασίας (π.χ. η κατασκευή ή η φροντίδα των σχολικών κτηρίων, η διαμόρφωση και η επισκευή των πεζοδρομίων, οι χώροι αναψυχής και πρασίνου, η καθαριότητα) ανήκουν αποκλειστικά στην αρμοδιότητα των ΟΤΑ. Οι ΟΤΑ δεν έχουν μόνο αρμοδιότητες, αλλά και δικαιώματα και υποχρεώσεις, έχουν δικούς τους υπαλλήλους, δικά τους έσοδα και περιουσία και δικό τους προΰπολογισμό. Με τον Ν.3852/2010 (Νόμος Καλλικράτης) προβλέπονται δυο βαθμοί τοπικής αυτοδιοίκησης: Ο Α´ βαθμός στον οποίο ανήκουν οι δήμοι και ο Β´ που περιλαμβάνει τις περιφέρειες.

φωτ. 11.4 Η ίδρυση από τον Καποδίστρια του Πανελληνίου Συμβουλευτικού Σώματος. Τοιχογραφία από τη Βουλή.

φωτ. 11.4 Η ίδρυση από τον Καποδίστρια του Πανελληνίου Συμβουλευτικού Σώματος. Τοιχογραφία από τη Βουλή.

«Είτε με τις αρχαιότητες, είτε με Ορθοδοξία, των Ελλήνων οι κοινότητες φτιάχνουν άλλο γαλαξία» Διον. Σαββόπουλος.

Ο πρώτος νόμος «Περί σχηματισμού και διαιρέσεως των Δήμων», στην ιστορία του ελληνικού κράτους, ψηφίστηκε το Δεκέμβριο του 1833 και τον Οκτώβριο του 1834, σχηματίστηκε ο Δήμος Αθηναίων. Μέχρι να φτάσουμε στην τελευταία οργάνωση του συστήματος αυτοδιοίκησης «Καποδίστριας» που ισχύει σήμερα, πέρασαν περίπου 170 χρόνια. Η Τοπική όμως Αυτόδιοίκηση έχει τις ρίζες της στο Βυζάντιο. Στην τουρκοκρατία οι κοινότητες είχαν κυρίως την ευθύνη της είσπραξης των φόρων του Σουλτάνου. Στη συνέχεια δημιουργήθηκε ένας υψηλός βαθμός αυτοδιοίκησης (Μαδεμοχώρια στη Χαλκιδική, Ζαγόρι, χωριά Πηλίου και Αμπελακίων) που βοήθησε κατά πολύ στην αφύπνιση της εθνικής συνείδησης και στην Επανάσταση του 1821. Από το βιβλίο της Ιστορίας, να αντλήσετε πληροφορίες για τη δράση των κοινοτήτων στην Τουρκοκρατία και το Νεοελληνικό κράτος.

Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ

11

11.2.1 Α′ Βαθμός: Δήμοι

Σήμερα με τον νέο νόμο οι Δήμοι της χώρας ανέρχονται σε 352. Ο Δήμος διοικείται από το Δημοτικό Συμβούλιο, την Οικονομική Επιτροπή, την Επιτροπή Ποιότητας Ζωής, την Εκτελεστική Επιτροπή και τον Δήμαρχο. Ο Δήμαρχος οφείλει να προασπίζει τα τοπικά συμφέροντα, να κατευθύνει τις δράσεις του Δήμου για την ανάπτυξη και να εξασφαλίζει την ενότητα της τοπικής κοινωνίας με διαφάνεια και αποτελεσματικότητα π.χ. πρόγραμμα Διαύγεια: οι αποφάσεις του Δ.Σ. αναρτώνται στο διαδίκτυο έτσι ώστε οι δημότες να λαμβάνουν γνώση. Ο Δήμαρχος και το Δημοτικό Συμβούλιο εκλέγονται κάθε 5 χρόνια στις Δημοτικές εκλογές. Οι Επιτροπές συγκροτούνται από Δημότες έτσι ώστε να επιτευχθεί ένα δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης των Δήμων. Στο πλαίσιο αυτό λειτουργούν οι Δημοτικές ή Τοπικές Κοινότητες* οι οποίες διατυπώνουν τη γνώμη τους στο Δημοτικό Συμβούλιο για διάφορα θέματα που απασχολούν τους Δημότες.
Οι Δήμοι μπορούν να προσφέρουν υπηρεσίες στους κατοίκους τους, όπως:

  • Περιβαλλοντικές: κατασκευή υπονόμων και αποχέτευσης, καθαρισμός δρόμων και συλλογή απορριμμάτων, κατασκευή δρόμων, πλατειών, κοιμητηρίων.
  • Προσωπικές: κατασκευή και συντήρηση σχολικών κτηρίων, ίδρυση Κέντρων Ανοιχτής Περίθαλψης, ψυχαγωγίας υπερηλίκων, κέντρων νεότητας, παιδικών και βρεφονηπιακών σταθμών.
  • Πολιτιστικές: δημιουργία κήπων, χώρων αναψυχής, αθλητικών κέντρων, βιβλιοθηκών, πινακοθηκών, θεάτρων.
  • Προστασίας: κατασκευή έργων προστασίας από πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές και
  • Παραγωγικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες: κοινωφελείς επιχειρήσεις, επιχείρηση ύδρευσης και αποχέτευσης, λειτουργία ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού σταθμού κ.ά.

∗Δημοτικές ή Τοπικές Κοινότητες: Αποτελούνται από δημότες που εκλέγονται κάθε 5 χρόνια.

φωτ. 11.5 ψηφοφορία εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

φωτ. 11.5 Ψηφοφορία εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Στη νομοθεσία που ισχύει στη χώρα μας κατοχυρώνονται σχετικά ασαφώς διάφορες μορφές άμεσης δημοκρατίας, ιδιαίτερα με την πρόβλεψη της «λαϊκής συμμετοχής» σε συνελεύσεις των κατοίκων. Η συμμετοχή όμως αυτή έχει περισσότερο συμβουλευτικό χαρακτήρα. Τον Ιούνιο του 2003, ο δήμος Μάνδρας διεξήγαγε δημοψήφισμα με αφορμή τη χωροθέτηση ως μελλοντικών χώρων υγιειονομικής ταφής σκουπιδιών (ΧYΤΑ), τεσσάρων σημείων στην περιοχή του. Να ανταλλάξετε απόψεις στην τάξη σχετικά με την αναγκαιότητα ψήφισης νόμων που πρέπει να προβλέπουν με σαφήνεια μορφές άμεσης δημοκρατίας, όπως π.χ. το δημοψήφισμα, για διάφορα σοβαρά προβλήματα που απασχολούν την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ

11

11.2.2 Β′ Βαθμός: Περιφέρειες

Η χώρα χωρίζεται σε 13 Περιφέρειες. Όργανα της Περιφέρειας είναι ο Περιφερειάρχης, οι Αντιπεριφερειάρχες, το Περιφερειακό Συμβούλιο, η Οικονομική και η Εκτελεστική Επιτροπή.

Ο Περιφερειάρχης κατευθύνει το σχέδιο ανάπτυξης της Περιφέρειάς του, και το Περιφερειακό Συμβούλιο παρακολουθεί και εγκρίνει τα επιχειρησιακά προγράμματα. Εκλέγονται κάθε 5 χρόνια στις Περιφερειακές εκλογές που πραγματοποιούνται ταυτόχρονα με τις Δημοτικές. Μεταξύ των δυο βαθμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, δηλαδή των Δήμων και των Περιφερειών, υπάρχουν σχέσεις συνεργασίας και προγράμματα κοινών δράσεων και συμφωνιών.

φωτ. 11.6 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Περιφερειών πηγή ΕΕ.

φωτ. 11.6 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Περιφερειών πηγή ΕΕ.

Θεσμικό όργανο της ΕΕ είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Περιφερειών. Σε αυτήν συμμετέχουν οι εκπρόσωποι των τοπικών και Περιφερειακών Αρχών των κρατών μελών (Δήμαρχοι-Περιφερειάρχες). Η Επιτροπή γνωμοδοτεί για νόμους της ΕΕ, που έχουν συνέπειες σε τοπικό επίπεδο (περιβάλλον, εκπαίδευση, υγεία, μεταφορές, απασχόληση).

εικόναΝα ενημερωθείτε για τη συμμετοχή της τοπικής σας κοινότητας και για πιθανές προτάσεις που έκαναν.

 

φωτ. 11.7 Οι δήμοι ανά νομό που προβλέπει ο «Καλλικράτης»

φωτ. 11.7 Η εκπαιδευτική ιστοσελίδα
http://ts.sch.gr/repo/online-packages/dim-koinoniki-pol-agogie-st/organosi_st_intro.htm, είναι διαμορφωμένη για την κατανόηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης από τους μαθητές.
φωτ. 11.8

Βασικές έννοιες μαθήματος

Εικόνα

Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ

11

εικόνα

Εργασίες-δραστηριότητες

  • Να καταγράψετε τα Yπουργεία και τις Yπηρεσίες στις οποίες μπορούμε ως πολίτες να απευθυνθούμε
    για τα παρακάτω ζητήματα: Πανελλαδικές εξετάσεις, υδροδότηση, ηλεκτροδότηση, διορισμός στο Δη-
    μόσιο, καταγγελία σχετικά με αυταρχική συμπεριφορά κρατικών Yπηρεσιών σε βάρος του πολίτη, κατα-
    στροφή πεζοδρομίου, έλλειψη κάδων για ανακυκλώσιμα σκουπίδια.
  • Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιχορηγεί Προγράμματα αδελφοποιήσεων των πόλεων, μέσω των τοπικών
    Δήμων, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο δίκτυα πόλεων και πολιτών. Στόχος είναι «να γνωρίσουμε και
    να καταλάβουμε ο ένας τον άλλον καλύτερα». Να ενημερωθείτε για τα πιθανά προγράμματα αδελφο-
    ποιήσεων που αναπτύσσει ο Δήμος της περιοχής σας ή να προτείνετε τη διενέργειά τους.
  • Οι Δήμοι πραγματοποιούν αναπτυξιακά (π.χ. Τεχνολογικό Πάρκο Κρήτης) και πολιτιστικά προγράμ-
    ματα (π.χ. πολιτιστικές εβδομάδες, Φεστιβάλ Χορού, Μουσικής, Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα κ.ά.).
    Να ενημερωθείτε για τα αντίστοιχα προγράμματα στα οποία δραστηριοποιείται ο τοπικός σας Δήμος και
    να προτείνετε δραστηριότητες στις οποίες θα θέλατε ο Δήμος σας να συμμετέχει.
  • Οι Δήμοι είναι υποχρεωμένοι να συμμετέχουν στις Ενώσεις Δήμων κατά νομό και στην Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος (Κ.Ε.Δ.Ε.). Μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της Κ.Ε.Δ.Ε. (www.kede.gr) και να πληροφορηθείτε για τις δραστηριότητες που αναπτύσσει.

εικόνα

Κριτήριο αυτοαξιολόγησης του μαθητή

Α. Τελειώνοντας τη μελέτη και συζήτηση του κεφαλαίου και αφού κατανόησες τις έννοιες, θα πρέπει να μπορείς να απαντήσεις στις παρακάτω ερωτήσεις. Όπου συναντάς δυσκολία, μπορείς να συμβουλευτείς το αντίστοιχο μάθημα.

1. 

Πώς ασκείται με δύο λόγια η διοίκηση του κράτους;

2. 

Η κρατική διοίκηση στη χώρα μας πάνω σε ποιο σύστημα είναι οργανωμένη;

3. 

Ποια είναι τα κεντρικά όργανα και πώς είναι οργανωμένα;

4. 

Γιατί το κράτος καθιερώνει το θεσμό της αυτοδιοίκησης;

5. 

Θεωρείται η αυτοδιοίκηση δημοκρατικός θεσμός και γιατί;

6. 

Ποιους βαθμούς αυτοδιοίκησης κατοχυρώνει το Σύνταγμα μας;

7. 

Τι είναι ο Α΄ Βαθμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης και ποιες υποθέσεις χειρίζεται

8. 

Ποιος είναι ο Β΄ Βαθμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης

9. 

Πώς εκλέγονται τα όργανα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης;

Β. Να βάλεις σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

Οι Δήμοι αποτελούν μορφή οργάνωσης που ανήκει:

α) στον α' βαθμό τοπικής αυτοδιοίκησης

β) στον β' βαθμό τοπικής αυτοδιοίκησης

γ) στις περιφέρειες

Γ. Να χαρακτηρίσεις τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, βάζοντας σε κύκλο το αντίστοιχο γράμμα (Σ για τις σωστές Λ για τις λανθασμένες).

1. Η κρατική διοίκησης στη χώρα μας είναι οργανωμένη με βάση το συγκεντρωτικό σύστημα Σ Λ
2. Τα Yπουργεία είναι περιφερειακά κρατικά όργανα Σ Λ
3. Η χώρα μας διαιρείται σε 9 περιφέρειες Σ Λ
4. Το Σύνταγμα μας προβλέπει μόνο την τοπική Αυτοδιοίκηση Σ Λ
5. Οι μεγάλοι δήμοι χωρίζονται σε διαμερίσματα Σ Λ
6. Οι τοπικές κοινότητες έχουν σκοπό τη συμμετοχή του λαού
στις τοπικές υποθέσεις		 Σ Λ