4.4 Πολλαπλασιασμός

Ο πολλαπλασιασμός των καλλιεργούμενων φυτών αποτελεί μία απαραίτητη καλλιεργητική εργασία που αποσκοπεί στην παραγωγή και ανάπτυξη νέων ατόμων τα οποία θα διατηρούν τους επιθυμητούς χαρακτήρες τους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Εικόνα 4-16
Στάδια από το σχηματισμό ταξιανθιών μέχρι το σχηματισμό των καρπών

Διακρίνουμε τα παρακάτω είδη πολλαπλασιασμού:

Εγγενής: Αποτελεί τον κατ' εξοχήν φυσικό τρόπο πολλαπλασιασμού των φυτών. Ονομάζεται εγγενής διότι οι σπόροι που χρησιμοποιούνται για την απόκτηση νέων φυτών, προέρχονται από τη γονιμοποίηση και ανάπτυξη του ωαρίου, μέσα στο άνθος, διαδικασία στην οποία παίρνουν μέρος και τα δύο γένη του φυτού.

Οι σπόροι, ως τελικό προϊόν της εγγενούς αναπαραγωγής, δεν μπορούν να διατηρήσουν τα τυπικά χαρακτηριστικά της ποικιλίας από την οποία προέρχονται αλλά εκφυλίζονται, εξαιτίας της ανάμειξης του γενετικού υλικού των δύο ατόμων που συνέπραξαν στη γονιμοποίηση. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως καλλιεργητικό υλικό στην δενδροκομία από το οποίο θα προκύψουν νέα φυτά για εγκατάσταση νέων καλλιεργειών. Αντίθετα, τα δενδρύλλια χαρακτηρίζονται από καλή προσαρμοστικότητα σε ποικιλία εδαφών, ιδιότητα που τα κάνει επιθυμητά ως υποκείμενα πάνω στα οποία θα εμβολιασθούν οι ποικιλίες με τους επιθυμητούς χαρακτήρες. Παρόλα αυτά τα περισσότερα λαχανικά πολλαπλασιάζονται εγγενώς με σπέρματα τα οποία όμως προκύπτουν μετά από κατάλληλη μεθοδολογία σε εξειδικευμένους σποροπαραγωγικούς οίκους έτσι ώστε τα νέα φυτά να έχουν όσο το δυνατόν τους επιθυμητά χαρακτηριστικά.

Αγενής: Βασίζεται στην ικανότητα των φυτών να γεννούν από φυτικά τους μέρη νέα άτομα με τις ίδιες ακριβώς ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τα

ΤΑ ΦΥΤΑ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥΣ

μητρικά φυτά από τα οποία προήλθαν. Καλείται αγενής πολλαπλασιασμός γιατί οι νέοι οργανισμοί δεν είναι προϊόντα γονιμοποίησης, δηλαδή δεν προέρχονται από την ένωση των δύο γενών. Γίνεται αντιληπτό ότι με τον τρόπο αυτό είναι δυνατή η διάδοση της ποικιλίας και βρίσκει εφαρμογή κατά κύριο λόγο στις δενδρώδεις καλλιέργειες αλλά και σε ορισμένα λαχανοκομικά.

Εικόνα 4-17
Πολλαπλασιασμός με μοσχεύματα:
α. μόσχευμα βλαστού β. μόσχευμα φύλλου

Διακρίνουμε τα εξής είδη αγενούς πολλαπλασιασμού:

α. Με μοσχεύματα. Τα μοσχεύματα είναι μέρη βλαστού, ρίζας ή φύλλου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

που όταν τοποθετηθούν σε κατάλληλο εδαφοκλιματικό περιβάλλον (κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας, υγρασίας, αερισμού, εδάφους) σχηματίζουν ρίζες και βλαστούς δίδοντας πλήρη φυτά, εντελώς όμοια με τα μητρικά.

Εικόνα 4-18
Πολλαπλασιασμός με καταβολάδες:
α. απλή καταβολάδα β. εναέρια καταβολάδα

ΤΑ ΦΥΤΑ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥΣ

β. Με καταβολάδες. Σ' αυτή την περίπτωση ένας βλαστός κάμπτεται προς τα κάτω με τέτοιο τρόπο ώστε το κατώτερο μέρος της καμπύλης να παραχωθεί σε αρκετό βάθος μέσα στο έδαφος, όπου υπάρχει συνεχής υγρασία. Η κορυφή του βλαστού αφήνεται ελεύθερη έξω από το έδαφος, στερεωμένη σε ένα πάσσαλο.

Θεωρείται σχετικά εύκολος τρόπος πολλαπλασιασμού, ενώ η ριζοβόληση των βλαστών (καταβολάδων) πραγματοποιείται χωρίς υγρασία αφού υπάρχει συνεχής τροφοδότηση με νερό και θρεπτικές ουσίες από το μητρικό φυτό από το οποίο αποκόπτεται μετά τη ριζοβολία.

Μειονέκτημα της μεθόδου αποτελεί το γεγονός ότι εφαρμόζεται σε ορισμένα μόνο είδη και δεν είναι δυνατή η παραγωγή πολλών νέων φυτών σε μικρό χρονικό διάστημα.

γ. Με παραφυάδες. Η παραφυάδα είναι ζωηρός βλαστός που βγαίνει από τη βάση του κορμού μέσα στο έδαφος ή επάνω στις ρίζες και χρησιμοποιείται στον πολλαπλασιασμό ορισμένων ειδών οπωροφόρων. Αν αποχωρισθούν οι βλαστοί αυτοί από το μητρικό φυτό και φυτευτούν θα δώσουν νέα άτομα.

Ιστοκαλλιέργεια

Αποτελεί μία σύγχρονη σχετικά μέθοδο πολλαπλασιασμού σύμφωνα με την οποία λαμβάνονται από το μητρικό φυτό κορυφές βλαστών που χαρακτηρίζονται από έντονες κυτταρικές διαιρέσεις (μεριστώματα). Αυτές τοποθετούνται σε κατάλληλο θρεπτικό υπόστρωμα μέσα σε κωνικές φιάλες ή δοκιμαστικούς σωλήνες και σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα δίνουν πλήρη φυτά. Γίνεται αντιληπτό ότι με τη μέθοδο αυτή παράγεται μεγάλος αριθμός φυτών, σε σύντομο χρονικό διάστημα, απαλλαγμένα ιώσεων και απαράλλακτα όμοια με το μητρικό φυτό.

Εμβολιασμός

Σ' ένα δένδρο, η άριστη ανάπτυξη του υπέργειου μέρους (κορμός, βλαστοί, φύλλα) προϋποθέτει την άριστη προσαρμοστικότητα του ριζικού συστήματος στις διάφορες εδαφικές συνθήκες που πρόκειται να καλλιεργηθεί (π.χ. εδάφη βαριά ή ελαφριά, με υψηλή ή χαμηλή κατακράτηση νερού, μικρής ή μεγάλης γονιμότητας κ.λπ.).

Ο συνδυασμός στο ίδιο άτομο τόσο μιας συγκεκριμένης ποικιλίας με επιθυμητές οργανοληπτικές ιδιότητες, όσο και ενός ριζικού συστήματος με την κατάλληλη προσαρμοστικότητα στα διάφορα εδαφικά περιβάλλοντα είναι φαινόμενο σπάνιο, αν όχι αδύνατο. Η επίτευξη ενός τέτοιου συνδυασμού όμως μπορεί να γίνει τεχνητά με τη χρησιμοποίηση δύο διαφορετικών ατόμων από τα οποία το ένα θα χαρακτηρίζεται από παραγωγή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

καρπών με τις ιδιότητες της επιθυμητής ποικιλίας και το άλλο από ριζικό σύστημα με την επιθυμητή προσαρμοστικότητα. Ο συνδυασμός αυτός μπορεί να πραγματοποιηθεί με την τεχνική του εμβολιασμού. Το υπέργειο μέρος που αποδίδει την ποικιλία καλείται εμβόλιο και το υπόγειο με την προαναφερθείσα επιθυμητή προσαρμοστικότητα καλείται υποκείμενο.

Εικόνα 4-19
Διάφορα είδη εμβολιασμού