5.3 Ελεύθερη γραφη

Η ελεύθερη γραφή απαιτεί τη μεγαλύτερη εξάσκηση και πείρα. Αν και ονομάζεται ελεύθερη γραφή, δεν έχει τόσο σχέση με το γράψιμο όσο με τη σχεδίαση (εικ. 5.5) Κάθε γράμμα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ιδιαίτερο σχεδιαστικό θέμα, που αποτελείται από ευθύγραμμα τμήματα και κυκλικά τόξα ή άλλες καμπύλες γραμμές.

'Οταν απαιτείται ακριβέστερη σχεδίαση των γραμμάτων και των αριθμών, χρησιμοποιούμε όργανα σχεδίασης όπως τρίγωνα και διαβήτη. Προσχεδιάζουμε το στοιχεία με σκληρό μολύβι, που να έχει πάντα λεπτή μύτη. Η γραμμή πρέπει να είναι απαλή, έτσι ώστε ή να σβηστεί μετά το μελάνωμα ή, αν παραμείνει, να μη διακρίνεται από απόσταση μεγαλύτερη του μισού μέτρου.

Ανάλογα με το χαρακτήρα, τη χρήση και τις ανάγκες κάθε σχεδίου υπάρχουν αντίστοιχοι τύποι γραμμάτων και αριθμών, προκειμένου να αποδώσουμε με ελεύθερο χέρι το ζητούμενο αισθητικό αποτέλεσμα. Μπορούμε να σχεδιάσουμε γράμματα τετράγωνα, στενά, όρθια, πλάγια, λεπτά, απλά, διπλά, βυζαντινά, αρχαϊκά ή ό,τι άλλο επιλέξουμε (εικ. 5.6).

Ας μην ξεχνάμε όμως ότι πολύπλοκοι τρόποι γραφής ούτε διαβάζονται ούτε αναπαράγονται τόσο εύκολα όσο οι απλοί. Για το λόγο αυτό, οι τύποι που έχουν επικρατήσει είναι η ορθή και η πλάγια γραφή, με επικρατέστερη την ορθή (εντάσσεται σε ορθογωνικό κάνναβο), που είναι πιο ευανάγνωστη.

Είναι απαραίτητο ο τύπος γραμμάτων που επιλέγουμε να διατηρείται σταθερός, προκειμένου να εξασφαλίζουμε ομοιογένεια σε όλη την επιφάνεια του σχεδίου.

Το μέγεθος των γραμμάτων καθορίζεται από το ύψος τους και το πλάτος τους. Προκειμένου να επιλέξουμε το κατάλληλο μέγεθος, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη διάφορους παράγοντες όπως:

Πρέπει να αναπτύξουμε το δικό μας αισθητικό κριτήριο, προκειμένου να επιλέξουμε το κατάλληλο μέγεθος, έτσι ώστε η σχέση γραμμάτων μεταξύ τους και γραμμάτων και σχεδίου να είναι ισορροπημένη. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι σε φύλλο σχεδίασης 50 x 70 εκ. τα γράμματα του τίτλου μπορούν να έχουν ύψος από 0,8 - 2,00 εκατοστά, οι επιμέρους τίτλοι από 0,5 - 1,00 εκατοστά και οι διαστάσεις από 1,5 - 3,00 χιλιοστά (εικ. 5.7).

Η εμφάνιση των γραμμάτων και των αριθμών ενός σχεδίου είναι συνώνυμη με την ομοιομορφία. Ομοιομορφία που τηρείται στην επιλογή του τύπου, του μεγέθους, των αποστάσεων και του πάχους της γραμμής. Η εξασφάλιση του ίδιου μεγέθους γραμμάτων γίνεται με τη χρήση βοηθητικών γραμμών - οδηγών, που μας καθορίζουν από πού θα αρχίσουμε και πού θα τελειώσουμε κάθε γράμμα. Οι γραμμές αυτές δεν πρέπει να είναι έντονες, έτσι ώστε είτε να σβηστούν μετά το μελάνωμα, είτε, αν παραμείνουν, να μη διακρίνονται από απόσταση μεγαλύτερη του μισού μέτρου. Το μολύβι πρέπει να έχει πολύ λεπτή μύτη, σκληρότητας από F έως 3Η.

Οι οριζόντιοι οδηγοί είναι δύο οριζόντιες βοηθητικές γραμμές που ορίζουν το ύψος h των κεφαλαίων και των αριθμών (εικ. 5.8).

Για τα πεζά φέρουμε άλλες δύο οριζόντιες γραμμές με απόσταση μεταξύ τους h, ώστε η μία να ορίζει το ύψος c των πεζών και η δεύτερη τις προς τα κάτω προεκτάσεις των γραμ- μάτων. Το ύψος c των πεζών σύμφωνα με τους κανόνες τυποποίησης ορίζεται ως τα 7/10 του h. Στα αρχιτεκτονικά σχέδια συχνά το σχεδιάζουμε και ως τα 2/3 του h.

Στο ίδιο σχέδιο όλα τα μεγέθη πρέπει να παραμένουν σταθερά.

Οι κατακόρυφοι ή οι πλάγιοι οδηγοί σε συνδυασμό με τους οριζόντιους ορίζουν συνήθως το περίγραμμα και άρα το μέγεθος κάθε στοιχείου και κατασκευάζονται για κάθε γράμμα χωριστά, έτσι ώστε να σχηματίζεται ένας κάνναβος γραφής (εικ. 5.9).

Σε διαφορετική περίπτωση φέρουμε κατακόρυφους ή πλάγιους οδηγούς ανά διαστήματα, προκειμένου να ορίσουμε την κλίση των στοιχείων (εικ. 5.10).

Στην πλάγια γραφή, η κλίση ακολουθεί συνήθως γωνία 75° και γίνεται με τη χρήση γωνιών 45° και 30° από τα αντίστοιχα τρίγωνα (εικ. 5.11).

Ο τρόπος με το οποίο τα γράμματα σχηματίζουν λέξεις δείχνει την ικανότητα στη γραμματογραφία. Μεγάλα διαστήματα ανάμεσα στα γράμματα ή μικρά διαστήματα ανάμεσα στις λέξεις έχουν ως αποτέλεσμα το κείμενο να είναι δυσανάγνωστο (εικ. 5.12).

Η επιλογή του κατάλληλου διαστήματος ανάμεσα σε δύο στοιχεία δεν καθορίζεται μόνο από τη μεταξύ τους απόσταση αλλά και από το εμβαδόν του κενού που υπάρχει ανάμεσά τους (εικ. 5.13). Το σχήμα κάθε γράμματος καθορίζει και την απόσταση από το διπλανό του.

Για παράδειγμα, η απόσταση ανάμεσα στο Ο και το Υ δεν μπορεί να είναι η ίδια με την απόσταση ανάμεσα στο Μ και το Β, μια και το εμβαδόν του κενού είναι διαφορετικό (εικ. 5.14).

Η απόσταση ανάμεσα σε δύο λέξεις ισοδυναμεί ή με το ύψος h των κεφαλαίων (εικ. 5.15α) ή με το γράμμα Ο ή με το Ο και τα αντίστοιχα διαστήματα δεξιά και αριστερά του (εικ. 5.15β)

Η απόσταση μεταξύ δύο επάλληλων γραμμών κειμένου ορίζεται συνήθως από h/2 έως h (εικ. 5,16).

Η πυκνότητα των στοιχείων και των λέξεων πρέπει να παραμένει σταθερή σε ολόκληρο το σχέδιο.

Ο πίνακας που ακολουθεί βοηθά να κατανοήσουμε πώς αναλύουμε τα γράμματα σε τμήματα και ποια κατεύθυνση επιλέγουμε για να τα σχεδιάσουμε, προκειμένου να πετύχουμε εύκολα ένα σωστά αισθητικό αποτέλεσμα (εικ. 5.17).

Η ίδια λογική επικρατεί και στα πεζά (εικ. 5.18).

Αφού κατανοήσουμε την τεχνική σχηματισμού κάθε στοιχείου, πρέπει να προσέξουμε τις αναλογίες στα ίδια τα γράμματα και στους αριθμούς. Για παράδειγμα

Στη συνέχεια, θα αναφερθούμε σε ένα παράδειγμα γραμματογραφίας - έστω του γενικού τίτλου "ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ" - προκειμένου να εξετάσουμε την πορεία που ακολουθούμε ώσπου να φτάσουμε στην τελική σχεδίαση των γραμμάτων.

Ι. Επιλέγουμε το μέγεθος (έστω h = 1 cm και c = 0,8 cm) και τη μορφή των στοιχείων, καθώς και τις μεταξύ τους αποστάσεις (έστω α = 0,2 cm).

ΙΙ. Υπολογίζουμε τη συνολική διάσταση (έστω χ) της φράσης. Για να γίνει αυτό, γράφουμε σε πρόχειρο χαρτί τον τίτλο και αθροίζουμε το συνολικό πλάτος των στοιχείων και των μεταξύ τους διαστημάτων (εικ. 5.21).

x = 14c + 14a + h = 14 • 0,8 + 14 • 0,2 +1 = 15 εκατοστά
Με την εξάσκηση αποκτούμε εμπειρία, έτσι ώστε να υπολογίζουμε ορθότερα τα διαστήματα (βλ. παρ. 5.3.4.), με αυξομειώσεις, που βοηθούν τόσο στη συνολική εικόνα όσο και στον υπολογισμό των γενικών διαστάσεων του τίτλου.

III. Τοποθετούμε το γενικό τίτλο στο χαρτί σχεδίασης, συνήθως συμμετρικά ως προς τον κατακόρυφο άξονα συμμετρίας του σχεδίου. Αυτό σημαίνει ότι ισομοιράζουμε το κείμενο (x/2 + x/2) δεξιά και αριστερά του άξονα αυτού (εικ. 5.22).

IV. Χαράζουμε τους βοηθητικούς οδηγούς - οριζόντιους, κάθετους ή πλάγιους - που περιβάλλουν το κάθε γράμμα (εικ. 5.23).

V. Προσχεδιάζουμε με μολύβι τα γράμματα, μελανώνουμε και, αν θέλουμε, σβήνουμε τις βοηθητικές γραμμές (εικ. 5.24).