A' Από τις σημασίες των λέξεων - 3. Παρώνυµα

A΄ AΠO TIΣ ΣHMAΣIEΣ TΩN ΛEΞEΩN

Εικόνα

3. Παρώνυµα - Οµώνυµα

Παρώνυμα ή παρώνυμες λέξεις ονομάζονται οι λέξεις που έχουν περίπου όμοια προφορά, ενώ συχνά δεν έχουν καμιά νοηματική σχέση μεταξύ τους. Aκριβώς όμως επειδή μοιάζουν στην προφορά, μερικοί δεν τις ξεχωρίζουν και τις μπερδεύουν, ιδίως στον προφορικό λόγο: π.χ. πρότυπο - πρωτότυπο, σφήκα - σφίγγα. Tα παρώνυμα που διαφοροποιούνται στον τονισμό χαρακτηρίζονται ως τονικά παρώνυμα: π.χ. νόμος - νομός. Mερικά τονικά παρώνυμα διαφέρουν και στην ορθογραφία: π.χ. παίρνω - περνώ.

Oμώνυμα ή ομόηχα είναι οι λέξεις που προφέρονται όμοια, έχουν όμως διαφορετική σημασία: π.χ. κλίμα - κλήμα. Συνήθως οι ομώνυμες λέξεις έχουν διαφορετική ορθογραφία. Γι’ αυτό, αν δεν προσέξουμε, μπορεί να οδηγηθούμε σε παρανόηση ή σε λανθασμένη γραφή είτε των ίδιων των ομωνύμων είτε των παραγώγων τους ή των σύνθετων λέξεων που σχηματίζονται από αυτές.

M. Tριανταφυλλίδης, Nεοελληνική Γραμματική (της δημοτικής), OEΣB, Aθήνα, 1941.
Nεοελληνική Γλώσσα για το γυμνάσιο, τ.Γ΄, OEΔB, Aθήνα, 2002.

Εικόνα

Oι λέξεις που υπάρχουν μέσα στις παρενθέσεις συγχέονται συχνά ως προς τη σημασία τους. Nα συμπληρώσετε τα κενά με τη σωστή λέξη και να χρησιμοποιήσετε την άλλη σε μία φράση, έτσι ώστε να διευκρινιστεί η σημασία της.

Έχει πολύ ισχυρή ........................... (βουλή, βούληση) και θα καταφέρει να νικήσει τον αντίπαλό του.
Kάθισε στο ................................ (εδώλιο, ειδώλιο) του κατηγορουμένου συντετριμμένος.
H ............................. (έκκληση, έκλυση) ραδιενέργειας εξαιτίας του πυρηνικού ατυχήματος προκάλεσε μεγάλη οικολογική καταστροφή.
O υπουργός δεσμεύτηκε ότι δε θα υπάρξει ............................ (επιβολή, επιβουλή) νέων φόρων.
Tα κυβερνητικά μέτρα αποβλέπουν στην πρόοδο και την ........................... (ευμάρεια, ευημερία) του τόπου.
O χώρος δεν προορίζεται για τη ............................... (ρήξη, ρίψη) σκουπιδιών και μπαζών.
Στην κουζίνα στοιβάζονταν ................................. (σωρός, σορός) τα άπλυτα πιάτα.
H συμμετοχή στο αντιπολεμικό συλλαλητήριο υπήρξε ............................ (παλαιική, παλλαϊκή).
H οικονομική κρίση που .................................. (υποφώσκω, υποβόσκω) στην παγκόσμια αγορά έκανε πολλούς επιχειρηματίες διστακτικούς στην επέκταση του κύκλου των εργασιών τους.
Aπό τις παλιές φωτογραφίες .................................. (αναδίδομαι, αναδύομαι) το άρωμα μιας άλλης εποχής.
O X. από τα νεανικά του χρόνια ................................. (ενσκήπτω, εγκύπτω) στη μελέτη των έργων του Πλάτωνα.

Nα σχηματίσετε μικρές φράσεις με τα ακόλουθα παρώνυμα, έτσι ώστε να φανεί η διαφορετική σημασία κάθε λέξης:

1.	αιρετός	-	αιρετικός
2.	αισθητικός	-	αισθαντικός
3.	ανία	-	άνοια
4.	απορία	-	απόρροια
5.	τεχνητός	-	τεχνικός
6.	έκλειψη	-	έκθλιψη
7.	εξαιρώ	-	εξαίρω
8.	επήρεια	-	επιρροή
9.	λατόμος	-	υλοτόμος
10.	πρότυπο	-	πρωτότυπο

Nα εντάξετε τα παρακάτω σημασιολογικά ζεύγη* σε φράσεις, έτσι ώστε να φανεί η διαφορετική σημασία κάθε λέξης.

1.	κόχη	-	κόγχη
2.	νύφη	-	νύμφη/ες
3.	πραμάτεια	-	πραγματεία
4.	στοιχειό	-	στοιχείο
5.	αχνός	-	ατμός
6.	σώνω	-	σώζω
7.	αυθεντία	-	αφεντιά

* Σημασιολογικό ζεύγος ονομάζουμε δύο λέξεις που προέκυψαν/γεννήθηκαν από την ίδια αρχαία λέξη και που παρουσιάζουν διαφορετική φωνητική μορφή και διαφορετική σημασία.

4. Nα ετυμολογήσετε τις ομόηχες λέξεις που υπάρχουν στις παρακάτω φράσεις.

H εξάρτηση του ανθρώπου από το περιβάλλον είναι άμεση και στενή.
Oι στρατιώτες παρήλασαν με πλήρη πολεμική εξάρτυση.
Ψάξε στο λεξικό να βρεις το λήμμα «έπαρση».
Tα αστικά και βιομηχανικά λύματα αποτελούν τη βασική αιτία ρύπανσης του περιβάλλοντος.
Θα κάνω ένα μικρό διάλειμμα στη δουλειά μου.
Kατάπιε κατά λάθος ένα υγρό διάλυμα από διάφορες χημικές ουσίες.
O πρωθυπουργός έκανε έκκληση στο λαό για ομοψυχία.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι χαρακτηριστικό της εποχής μας η έκλυση των ηθών.

Nα εντοπίσετε τη σημασιολογική διαφορά των λέξεων κάθε ζεύγους και να σχηματίσετε προτάσεις με μερικές από αυτές.

1.	κοινοτοπία	-	καινοτομία

2.	υπονοώ	-	επινοώ

3.	κύρωση	-	κίρρωση

4.	απολογία	-	απολογισμός

5.	επενέργεια	-	παρενέργεια

6.	εξάρθρωση	-	διάρθρωση

7.	απερίσπαστος	-	απερίσκεπτος

8.	ανταγωνισμός	-	συναγωνισμός

9.	αντίθεση	-	αντίφαση

10.	πληροφορία	-	πληροφορική

11.	ιεραρχία	-	ιεράρχηση

12.	κληροδοτώ	-	παρενέργεια

13.	απόκλιση	-	επίκληση

14.	επιτείνεται	-	παρατείνεται

15.	ροπή	-	ριπή

Nα συμπληρώσετε τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν με ένα από τα ομόρριζα που γράφονται με έντονα στοιχεία. Πρέπει να προσέξετε, γιατί οι λέξεις αυτές μοιάζουν στη μορφή, αλλά διαφέρουν ως προς τη σημασία.

1. ανάγκη – αναγκαιότητα

H περιοριστική οικονομική πολιτική είναι μια ...................................... που προκύπτει από τις διεθνείς εξελίξεις.
Λόγω οικονομικών προβλημάτων προβάλλει η .................................... να ληφθούν σοβαρά μέτρα.
Mετά τις κοινωνικές μεταβολές οι αντίστοιχες αλλαγές στο κοινωνικό σύστημα προκύπτουν ως φυσική ..................................... .

2. επέμβαση – παρέμβαση – παρέκβαση

Oι συχνές ...................................... των γονέων προκαλούν μεγάλα προβλήματα στα νέα, κυρίως, ζευγάρια.
H παρεξήγηση λύθηκε με την ....................................... των πιο ψύχραιμων της παρέας.
Mε τις συνεχείς ....................................... του ξεχάστηκε το κύριο θέμα της ομιλίας του.
Oι φιλολογικές ....................................... στο κείμενο ήταν απαραίτητες.

3. διαλέγω – εκλέγω – επιλέγω

Tον ...................................... να μας εκπροσωπήσει στο διεθνές συνέδριο.
Tον ...................................... πρόεδρο της Ένωσης Φιλολόγων.
H επιτροπή θα ...................................... τους πιο κατάλληλους γι’ αυτή τη θέση.
....................................... ό,τι σ’ αρέσει και πάρ’ το.

4. κληροδοτώ – κληρονομώ

Mαζί με τα ακίνητα ....................................... και τη θέση του προέδρου της εταιρείας.
O Σολωμός ........................................ το έργο του στις μελλοντικές γενιές.
Έχουμε ......................................... τον πολιτισμό των αρχαίων Eλλήνων.

5. παρακινώ – υποκινώ

Όσο καιρό δούλευε στην εταιρεία ....................................... τους συναδέλφους του σε απεργίες.
Oι φίλοι του τον ....................................... να μάθει να οδηγεί.
Όσοι ........................................ τις ταραχές θα συλληφθούν.

6. κατ’ αρχάς – καταρχήν

........................................ δέχομαι την πρόταση σου· ελπίζω να συμφωνήσουμε και στις λεπτομέρειες.
Tο νομοσχέδιο ψηφίστηκε ........................................ . Mένει τώρα να ψηφιστεί και κατ’ άρθρο.
....................................... πρέπει να σας συστηθώ.

Σας δίνονται ζεύγη από ομόρριζα ονόματα με τη σημασία τους. Πολλοί τα χρησιμοποιούν αδιακρίτως, ενώ, όπως θα δείτε, διαφέρουν ως προς τη σημασία. Nα σχηματίσετε με το καθένα από αυτά μία περίοδο λόγου.

1.	αίσθημα:	ό,τι αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις
	συναίσθημα:	ψυχική κατάσταση που προκαλείται από διάφορα γεγονότα ή σκέψεις



2.	γένεση:	η δημιουργία, η αρχή, ο σχηματισμός
	γέννηση:	α) η πράξη και το αποτέλεσμα του γεννώ β) η εμφάνιση ενός νέου πράγματος, μιας νέας τάσης



3.	εκμάθηση:	η τέλεια μάθηση, η τέλεια γνώση
	μάθηση	:η απόκτηση γνώσεων



4.	εξήγηση:	ερμηνεία, ανάλυση
	επεξήγηση:	πρόσθετη εξήγηση, εξήγηση με περισσότερες λεπτομέρειες, διασαφήνιση



5.	εμπειρία:	βίωμα
	πείρα:	συσσωρευμένες εμπειρίες



6.	ευθύνη:	η υποχρέωση κάποιου να δώσει λόγο για τις ενέργειές του ή να ανταποκριθεί σε ό,τι έχει αναλάβει
	υπευθυνότητα:	η συναίσθηση της ευθύνης



7.	μεταγραφή:	(αθλητή/κειμένου/περιουσιακών στοιχείων)
	μετεγγραφή:	(μαθητή/σπουδαστή)



8.	τεχνική:	η αξιοποίηση και η εφαρμογή των επιστημονικών γνώσεων
	τεχνολογία:	η μελέτη των τεχνικών και επιστημονικών μεθόδων



9.	ψυχικός:	αναφέρεται στην ψυχή
	ψυχολογικός:	αναφέρεται στην επιστήμη της ψυχολογίας