Τειρεσίας

Ο Τειρεσίας είναι διάσημος μάντης, που στο θηβαϊκό κύκλο παίζει τον ίδιο ρόλο με το ρόλο που παίζει ο Κάλχας στον Τρωικό πόλεμο. Από τον πατέρα του Ευήρη, που καταγόταν από τον Ουδαίο, ανήκει στο γένος των Σπαρτών. Μητέρα του είναι η νύμφη Χαρικλώ.

Για την παιδική ηλικία του Τειρεσία και τον τρόπο με τον οποίο είχε αποκτήσει το χάρισμα του μάντη υπήρχαν διάφοροι μύθοι. Διηγούνταν π.χ. ότι είχε τυφλωθεί από την Αθηνά, επειδή τυχαία είχε δει τη θεά γυμνή. Αλλά, έπειτα από παράκληση της Χαρικλώς, η Παλλάδα, για να τον αποζημιώσει, του είχε παραχωρήσει το χάρισμα της προφητείας. Η διασημότερη όμως παραλλαγή είναι πολύ διαφορετική. Μια μέρα, που ο νέος Τειρεσίας περπατούσε στο όρος Κυλλήνη (ή τον Κιθαιρώνα), είδε δύο φίδια να ζευγαρώνουν. Στο ακόλουθο όμως σημείο οι συγγραφείς δε συμφωνούν· άλλοι π.χ. συγγραφείς λένε πως ο Τειρεσίας χώρισε τα φίδια, άλλοι πως τα πλήγωσε και άλλοι πάλι πως σκότωσε το θηλυκό φίδι. Όπως και να έχει, το αποτέλεσμα της επέμβασής του ήταν πως ο ίδιος έγινε γυναίκα. Ύστερα από εφτά χρόνια, βαδίζοντας στον ίδιο τόπο, ξαναείδε φίδια να ζευγαρώνονται. Επενέβη με τον ίδιο τρόπο και πήρε ξανά το αρχικό του φύλο. Το ατύχημά του τον έκαμε διάσημο και μια μέρα που ο Δίας και η Ήρα μάλωναν, για να μάθουν ποιος, ο άντρας ή η γυναίκα, απολαμβάνει μεγαλύτερη ηδονή στον έρωτα, είχαν την ιδέα να συμβουλευτούν τον Τειρεσία, που μόνος αυτός είχε δοκιμάσει τη διπλή εμπειρία. Ο Τειρεσίας, χωρίς να διστάσει, βεβαίωσε πως, αν η ηδονή του έρωτα αποτελούνταν από δέκα μέρη, η γυναίκα απολάμβανε τα εννέα και ο άντρας μόνο ένα. Αυτό το γεγονός εξόργισε την Ήρα τρομερά, επειδή έβλεπε να αποκαλύπτεται με τον τρόπο αυτόν το μεγάλο μυστικό του φύλου της, και χτύπησε τον Τειρεσία με τύφλωση. Για αποζημίωση ο Δίας παραχώρησε στον Τειρεσία το χάρισμα της προφητείας και το προνόμιο να ζήσει για πολλά χρόνια (επτά ανθρώπινες γενιές, λένε).

Στον Τειρεσία αποδίδουν αριθμό προφητειών, που αφορούν τα πιο σημαντικά γεγονότα του θηβαϊκού μυθικού κύκλου. Αποκαλύπτει, για παράδειγμα, στον Αμφιτρύωνα την πραγματική ταυτότητα του αντιζήλου του για την Αλκμήνη· ξεσκεπάζει τα εγκλήματα, για τα οποία έγινε ένοχος, χωρίς να το ξέρει, ο Οιδίποδας και συμβουλεύει τον Κρέοντα να διώξει το βασιλιά, για να απελευθερώσει τη Θήβα από το μίασμα που της προκαλεί. Κατά την εκστρατεία των Επτά αρχηγών εναντίον της Θήβας προφητεύει ότι η πόλη θα σωζόταν, αν ο Μενοικέας, ο γιος του Κρέοντα, θυσιαζόταν, για να κατευνάσει την οργή του Άρη. Τέλος, την εποχή της εκστρατείας των Επιγόνων, συμβουλεύει τους Θηβαίους να συνάψουν μεταξύ τους ανακωχή και να εγκαταλείψουν κρυφά την πόλη κατά τη διάρκεια της νύχτας, για να αποφύγουν μια γενική σφαγή.

Στην ελληνιστική και ρωμαϊκή ποίηση ο Τειρεσίας καταλήγει να είναι στη Θήβα «ο μάντης για όλες τις περιστάσεις». Είναι αυτός που συμβουλεύει το βασιλιά Πενθέα να μην αντισταθεί στην εισαγωγή της λατρείας του Διονύσου στη Βοιωτία και αποκαλύπτει την τύχη της Νύμφης Ηχώς έπειτα από τη μεταμόρφωσή της. Προλέγει ακόμη το θάνατο του Νάρκισσου. Ήδη οι μύθοι της Οδύσσειας του έδιναν έναν ιδιαίτερο ρόλο· για να συναντήσει τον Τειρεσία, ο Οδυσσέας κατά προτροπή της Κίρκης αναλαμβάνει το ταξίδι στη χώρα των Κιμμμερίων και επικαλείται τους Νεκρούς. Πράγματι ο Δίας είχε δώσει στον Τειρεσία το προνόμιο να διατηρήσει και ύστερα από το θάνατό του το χάρισμα της προφητείας.

Ο Τειρεσίας είχε μια κόρη, τη μάντισσα Μαντώ, που ήταν με τη σειρά της μητέρα του μάντη Μόψου.

Ο θάνατος του Τειρεσία συνδέεται με την άλωση της Θήβασς από τους Επιγόνους. Ο Τειρεσίας ακολούθησε του Θηβαίους στην έξοδό τους και σταμάτησε μαζί τους το πρωί κοντά σε μια πηγή, που λεγόταν Τέλφουσα. Διψασμένος από το τρέξιμο, ήπιε από αυτό το νερό, που ήταν ιδιαίτερα κρύο, και πέθανε. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή ο Τειρεσίας είχε παραμείνει μαζί με την κόρη του στην πόλη. Οι νικητές τους αιχμαλώτισαν, αλλά τους έστειλαν στους Δελφούς, για να αφιερωθούν στο θεό τους, τον Απόλλωνα. Στο δρόμο ο Τειρεσίας, που ήταν πολύ γέρος, πέθανε από κούραση.

[πηγή: P. Grimal, Λεξικό της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας, επιμ. ελλ. έκδ. Β. Άτσαλος, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1991]